Μπορεί να σωθεί το ευρώ;

• Η ελληνική κρίση θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη του ίδιου του ευρώ. Στα χρόνια της δημιουργίας του, εκφράζονταν πολλές ανησυχίες για τη βιωσιμότητα ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος σε βάθος χρόνου

Όσο όλα πήγαιναν καλά, οι ανησυχίες είχαν ξεχαστεί. Αλλά το ερώτημα περί το πώς θα επιτευχθούν οι όποιες αναγκαίες προσαρμογές αν τμήμα της Ευρωζώνης πλήττονταν από μια ισχυρή οικονομική αντιξοότητα παρέμενε. Οι σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες και η παραχώρηση της λήψης των αποφάσεων για τη νομισματική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σήμαινε ότι τα δύο βασικά ‘όπλα’ που έχουν στα χέρια τους οι εθνικές κυβερνήσεις για να στηρίζουν την οικονομία τους σε περίπτωση ύφεσης δεν θα υπήρχαν πια. Τι θα τα αντικαθιστούσε;
Ο βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Ρόμπερτ Μάντελ έχει περιγράψει τις συνθήκες υπό τις οποίες επιτυγχάνει ένα ενιαίο νόμισμα. Αλλά εκείνο τον καιρό η Ευρώπη δεν ικανοποιούσε τις συνθήκες αυτές. Και δεν τις ικανοποιεί ακόμη. Η άρση των νομικών εμποδίων στην διακίνηση των εργαζομένων έχει δημιουργήσει μια ενιαία αγορά απασχόλησης, αλλά οι γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές καθιστούν μια κινητικότητα της εργασίας κοντά στα αμερικάνικα πρότυπα ανέφικτη.
Επιπλέον η Ευρώπη δεν διαθέτει κανένα τρόπο να βοηθά τις χώρες μέλη της που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ισπανίας που έχει ανεργία περί το 20% - και ανεργία των νέων άνω του 40%. Πριν την κρίση η Ισπανία είχε δημοσιονομικό πλεόνασμα. Μετά την κρίση, το δημόσιο έλλειμμα ξεπέρασε το 11% του ΑΕΠ της. Αλλά με βάση τους κανόνες της Ε.Ε., η Ισπανία θα πρέπει τώρα να προχωρήσει σε περικοπές κρατικών δαπανών κι αυτή η πολιτική θα επιδεινώσει την ανεργία. Παράλληλα, με δεδομένη την επιβράδυνση της οικονομίας της, η βελτίωση της δημοσιονομικής της θέσης θα είναι αμελητέα.
Ορισμένοι έλπιζαν ότι η ελληνική τραγωδία θα έπειθε τους πολιτικούς πως η επιτυχία του ευρώ είναι αδύνατη δίχως την ενίσχυση της συνεργασίας – και στο επίπεδο της οικονομικής βοήθειας. Αλλά η Γερμανία (και το Συνταγματικό της Δικαστήριο), εν μέρει ακολουθώντας το λαϊκό αίσθημα στη χώρα, αρνήθηκαν να παράσχουν στην Ελλάδα την αναγκαία οικονομική συνδρομή.
Για πολλούς όμως, μέσα και έξω από την Ελλάδα, η στάση αυτή παραείναι αλλόκοτη: δαπανήθηκαν δισεκατομμύρια για τη σωτηρία των μεγάλων τραπεζών και η σωτηρία μιας χώρας 11 εκατομμυρίων ανθρώπων έγινε ξαφνικά ταμπού! Δεν είναι καν σαφές αν η βοήθεια που προσφέρεται στην Ελλάδα θα έπρεπε πράγματι να ονομάζεται ‘διάσωση’: ενώ τα κεφάλαια που χορηγήθηκαν σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η αμερικανική ασφαλιστική AIG είναι απίθανο να επιστραφούν, τα δάνεια που παρέχονται στην Ελλάδα με εύλογα επιτόκια θα πρέπει να αποπληρωθούν. Οι αλλεπάλληλες ημι-προσφορές και οι θολές υποσχέσεις των Ευρωπαίων, που είχαν ως στόχο να ηρεμήσουν τις αγορές, δεν τα κατάφεραν. Και όπως πριν 15 χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν προσφέρει οικονομική συνδρομή στο Μεξικό, με συμμετοχή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και των G7, έτσι και η Ευρωπαϊκή Ένωση έβαλε μπροστά ένα πρόγραμμα οικονομικής συνδρομής προς την Ελλάδα σε συνεργασία με το ΔΝΤ. Και το ερώτημα είναι ποιοι όροι θα επιβληθούν στην Ελλάδα; Κι ως πού θα φτάσουν οι δυσμενείς επιπτώσεις τους;
Για τις μικρότερες χώρες της Ε.Ε., το δίδαγμα είναι ξεκάθαρο: αν δεν περιορίσουν τα δημόσια ελλείμματα, κινδυνεύουν να μπουν στο στόχαστρο ισχυρών κερδοσκοπικών επιθέσεων, και ελάχιστα θα πρέπει να ελπίζουν στην συνδρομή των εταίρων τους, τουλάχιστον όχι δίχως να υποχρεωθούν να προχωρήσουν σε οδυνηρές και αντιπαραγωγικές δημοσιονομικές περικοπές που θα λειτουργήσουν κυκλικά. Και καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες θα προχωρούν στη λήψη αυτών των μέτρων, οι οικονομίες τους θα εξασθενούν - με δυσμενείς επιπτώσεις για την παγκόσμια ανάκαμψη.
Ίσως είναι χρήσιμο να δούμε τα προβλήματα του ευρώ από μια παγκόσμια οπτική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραπονούνται για το εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας. Αλλά το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας, σαν ποσοστό του ΑΕΠ της, είναι ακόμα μεγαλύτερο. Ας υποθέσουμε ότι με την εισαγωγή του ευρώ το εμπόριο της Ευρωζώνης ως συνόλου ήταν περίπου σε μια ισορροπία. Στην περίπτωση αυτή το πλεόνασμα της Γερμανίας σημαίνει ότι οι υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης έχουν ελλείμματα. Σημαίνει επίσης ότι το γεγονός του ότι αυτές οι χώρες εισάγουν περισσότερα απ’ ό,τι εξάγουν εξασθενεί τις οικονομίες τους.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραπονούνται για την άρνηση της Κίνας να επιτρέψει την ανατίμηση της συναλλαγματικής της ισοτιμίας έναντι του δολαρίου. Με βάση όμως το σύστημα του ευρώ, η συναλλαγματική ισοτιμία της Γερμανίας δεν μπορεί να αυξηθεί έναντι των άλλων κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Αν αυξάνονταν, οι γερμανικές εξαγωγές θα γίνονταν πιο δύσκολες και το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας που βασίζεται στις ισχυρές εξαγωγές θα αντιμετώπιζε μεγάλες προκλήσεις. Την ίδια στιγμή οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης θα μπορούσε να αυξήσουν τις εξαγωγές τους, να αυξήσουν το ΑΕΠ τους και να μειώσουν την ανεργία τους.
Η Γερμανία – όπως και η Κίνα – θεωρούν τα υψηλά πλεονάσματά τους και την εξαγωγική τους δεινότητα ως αρετές και όχι ως ελαττώματα. Ο Τζον Μάιναρντ Κέινς όμως υποδείκνυε ότι αυτά τα πλεονάσματα οδηγούν στην εξασθένιση της συνολικής παγκόσμιας ζήτησης – και θεωρούσε ότι οι χώρες με υψηλά εμπορικά πλεονάσματα ασκούν ‘αρνητική εξωτερική επιρροή’ στους εμπορικούς εταίρους της. Στην πραγματικότητα ο Κέινς πίστευε ότι είναι οι πλεονασματικές και όχι οι ελλειμματικές χώρες που αντιπροσωπεύουν ένα κίνδυνο για την παγκόσμια ευημερία. Είχε προτείνει μάλιστα την επιβολή φόρου στις πλεονασματικές χώρες.
Οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των σημερινών διακανονισμών είναι απαράδεκτοι. Οι χώρες που είδαν το δημόσιο έλλειμμά τους να φτάνει στα ύψη ως συνέπεια της παγκόσμιας ύφεσης δεν πρέπει να υποχρεωθούν σε έναν σπειροειδή θάνατο – όπως έγινε με την Αργεντινή πριν 11 χρόνια.
Μία προτεινόμενη λύση για αυτές τις χώρες είναι να προχωρήσουν στο ισοδύναμο μιας υποτίμησης – μια καθολική μείωση των μισθών. Αυτό όμως δεν είναι εφικτό και οι αναδιανεμητικές επιπτώσεις του είναι απαράδεκτες. Οι κοινωνικές εντάσεις θα είναι τεράστιες. Πρόκειται για φαντασίωση.
Υπάρχει μια δεύτερη λύση: η έξοδος της Γερμανίας από την Ευρωζώνη ή η διαίρεση της Ευρωζώνης σε δύο υποπεριοχές. Το ευρώ αποτελούσε ένα ενδιαφέρον πείραμα αλλά όπως και ο σχεδόν ξεχασμένος Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών που προηγήθηκε του ευρώ και κατέρρευσε με την κερδοσκοπική επίθεση στη βρετανική στερλίνα το 1992, δεν έχει την αναγκαία θεσμική υποστήριξη που θα του επέτρεπε να δουλεύει.
Υπάρχει και μια τρίτη λύση που ίσως η Ευρώπη συνειδητοποιήσει ότι είναι και η περισσότερα υποσχόμενη: να προχωρήσει στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων και όσων αφορούν το πλαίσιο των δημόσιων οικονομικών, που θα πρέπει να είχαν γίνει με την εισαγωγή του ευρώ.
Δεν είναι πολύ αργά να προχωρήσει η Ευρώπη στις μεταρρυθμίσεις αυτές προκειμένου να αγγίξει τα ιδεώδη της αλληλεγγύης που έθετε η δημιουργία του ευρώ. Αν δεν μπορεί να το κάνει, είναι ίσως καλύτερα να αναγνωρίσει την αποτυχία του κοινού νομίσματος και να κάνει πίσω αντί να πληρώσει το κόστος της ανεργίας και της ανθρώπινης οδύνης στο όνομα ενός προβληματικού οικονομικού μοντέλου.
Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση