Ερευνώντας τις μακεδονικές ταυτότητες

Ο εμπειρογνώμων πρέσβης Ευάγγελος Κωφός για πρώτη φορά γράφει για την εμπειρία του στις διαπραγματεύσεις του Μακεδονικού

«Η Μακεδονία είναι γεωγραφικός όρος. Ιστορικά και εθνικά συνδέεται με τους Ελληνες και τους Βουλγάρους. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι η περιοχή έχει κατοικηθεί από μια μακεδονική εθνότητα. Δεν υπάρχει μακεδονικό έθνος». Το κείμενο, σε ανεπίσημη μετάφραση, αποτελεί πάντως ένα ιστορικό ντοκουμέντο για μια -και όχι πολύ μακρινή- στιγμή του «Μακεδονικού».

Είναι η πρώτη φορά που ένας από τους καλύτερους γνώστες του θέματος καταγράφει την πολύχρονη εμπειρία του, τις απόψεις και τις εκτιμήσεις του για το Μακεδονικό, στον συλλογικό τόμο «Μακεδονικές Ταυτότητες» που κυκλοφορεί αυτή την εβδομάδα. Ο Ευάγγελος Κωφός, τ. εμπειρογνώμων πρεσβευτής του υπουργείου Εξωτερικών, στο κείμενό του περιλαμβάνει και άγνωστες στιγμές των κρίσιμων χρόνων από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Μία από αυτές ήταν και η παραπάνω. Επρόκειτο για ένα nonpaper από τη μετα-Ζίβκοφ βουλγαρική ηγεσία προς τον τότε υπουργό Αντώνη Σαμαρά κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τελευταίου στη Σόφια, στις 12 Νοεμβρίου 1990. «Η πρόταση εκείνη των Βουλγάρων -γράφει ο Ευ. Κωφός- ήταν εντυπωσιακή όσο και διφορούμενη, καθώς το σιβυλλικό μήνυμα που εξέπεμπε ήταν ανοιχτό σε ποικίλες ερμηνείες. (…) Η ελληνική πλευρά δεν ήταν διατεθειμένη να δώσει συνέχεια».

Το ενδιαφέρον αυτής της αναφοράς αντλείται σήμερα (και) από τη συγκυρία, αφού το κλίμα στη Σόφια για τη FYROM -όπως φάνηκε και στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι- δεν είναι και πολύ διαφορετικό από τότε. Αλλωστε, πολλοί βαλκανιολόγοι εκτιμούν πως ο ρόλος της Βουλγαρίας στο «Μακεδονικό» θα αναδειχθεί και πάλι στο προσεχές μέλλον.

Ενα πολύπλοκο πρόβλημα

Εκεί στη δεκαετία του '60 ο «Βαλκανικός Ψυχρός Πόλεμος» για το «Μακεδονικό» αρχίζει να μπαίνει και στην Ελλάδα στο πραγματικό του πλαίσιο. Από την πολιτική της «ασφάλειας των συνόρων» περάσαμε στην πολιτική των «ταυτοτήτων» αφού αυτές, δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός και ο ετεροπροσδιορισμός μεγάλων πληθυσμών της γεωγραφικής Μακεδονίας, καθόρισαν τελικά τις εξελίξεις. Οι 18 συγγραφείς του τόμου αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα του προβλήματος εξετάζοντας τις ιστορικές, πολιτικές, νομικές και ανθρωπολογικές συνιστώσες, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στη Βουλγαρία, στη FYROM και στη Σερβία.

Οι πολιτικές άλλαζαν, μερικές φορές με τέτοιο ρυθμό και τέτοια ασυνέχεια ώστε να καταγράφονται και περιστατικά ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, όπως αυτό με τον Ελληνα πρόξενο στα Σκόπια τη δεκαετία του '60 που περιγράφει ο Ευ. Κωφός. Ενώ λοιπόν οι ελληνικές κυβερνήσεις εκείνης της εποχής διαπραγματεύονταν τη μη χρήση της «μακεδονικής» στις ελληνογιουγκοσλαβικές μεθοριακές σχέσεις, στο υπουργείο Εξωτερικών έγινε γνωστό πώς ο Ελληνας πρόξενος στα Σκόπια αλληλογραφούσε με τις τοπικές αρχές στα «μακεδονικά». Το περιστατικό αποσιωπήθηκε.

Οι εξελίξεις καθοδηγήθηκαν από προφανείς αλλά και απρόβλεπτους «παίκτες». Μάλιστα, η επιρροή των τελευταίων αποδείχθηκε σε μερικά ζητήματα καταλυτική. Για παράδειγμα, τα μεγάλα συλλαλητήρια ήταν εισαγόμενα στα Βαλκάνια. Πρώτα εκδηλώθηκαν σε μακρινές περιοχές όπου ήρθαν σε αντιπαράθεση μετανάστες από την Ελλάδα και τη FYROM, κυρίως στην Αυστραλία. Από τέτοιες «χαοτικές» συνθήκες προέκυψε και η σημαία της Βεργίνας, επίσης μέσω Αυστραλίας. Οι Ελληνες μετανάστες είχαν στις διαδηλώσεις τους ως έμβλημα τον ήλιο της Βεργίνας (χρυσός σε γαλάζιο φόντο). Τότε μια σλαβομακεδονική εφημερίδα της Μελβούρνης (1983) κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδη απεικόνιση του «μακεδονικού ήλιου» (χρυσός σε φόντο κόκκινο) και την έκκληση: «Μακεδόνες ξυπνήστε. Οι Ελληνες μας κλέβουν την κληρονομιά μας».

Πολιτικές και αδιέξοδα

Οι σχέσεις του Τίτο με τον Στάλιν, η επιβεβλημένη ελέω «Βαρσοβίας» σιωπή της Βουλγαρίας, οι ελληνοτουρκικές κρίσεις και η ανάγκη για ασφαλή βόρεια σύνορα ανέβαζαν και έπνιγαν για 40 χρόνια ένα πρόβλημα που δεν ήταν απλώς γεωγραφικό αλλά και υπαρξιακό για παλαιότερες και νεότερες (π.χ. πολιτικοί πρόσφυγες) πληθυσμιακές ομάδες. Αλλά οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν κυρίως στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία ενέτειναν τα αδιέξοδα. Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της ανάμειξης του Γεωργίου Παπαδόπουλου, ο οποίος είχε συλλάβει το 1959 την ιδέα να ορκιστούν δημοσίως και εθελοντικώς ως Ελληνες, δίγλωσσοι κάτοικοι χωριών της Δυτικής Μακεδονίας, το 1959. Η επιχείρηση ματαιώθηκε γρήγορα. Μόλις σε τρία χωριά πρόλαβε να υλοποιηθεί, αλλά έκτοτε χρησιμοποιήθηκε αρκετές φορές εναντίον της χώρας μας.

Η μεγάλη ευκαιρία για επίλυση του «Μακεδονικού» ήταν, σύμφωνα με τον Ευ. Κωφό, η πρόταση του διαμεσολαβητή του ΟΗΕ Μάθιου Νίμιτς το 2005.

«Ως διεθνές επίσημο όνομα της ΠΓΔΜ οριζόταν το «Republika Makedonija-Skopje», δηλαδή το ισχύον συνταγματικό όνομα της χώρας, στη σλαβική εκδοχή του, με την προσθήκη της πρωτεύουσάς του. Με τον τρόπο αυτό, ο συντάκτης επιδίωκε να ικανοποιήσει το μόνιμο αίτημα των Σκοπίων για διεθνή αποδοχή του συνταγματικού ονόματος. Παράλληλα, προσπαθούσε να βρει λύση στις πάγιες ενστάσεις της Αθήνας να μην ταυτίζεται η ονομασία του κράτους με την ονομασία της ευρύτερης γεωγραφικής Μακεδονίας, όπως και να μη συνδέεται η ΠΓΔΜ με την ελληνική Μακεδονία. Ανάλογα ρυθμίζονταν και οι εθνικοί και επιθετικοί προσδιορισμοί του μακεδονικού ονόματος. Ο όρος «Macedonian», ως επιθετικός προσδιορισμός, μετατρεπόταν σε «Makedonian» (ουσιαστικό) εκ του σλαβικού «Makedonija». Προφανώς η γραφή με «c» θα παρέμενε σε χρήση στις διεθνείς γλώσσες για να προσδιορίζει γεωγραφικές ή ιστορικές μακεδονικές ιδιότητες».

Δεύτερο, μυστικό κείμενο

Ομως, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου ο Νίμιτς επανέρχεται με δεύτερο κείμενο, το οποίο έχει ακόμη κρατηθεί μυστικό. Ωστόσο, σύμφωνα με όσα γράφει ο Ευ. Κωφός (μάλιστα σημειώνει πως έχει στην κατοχή του αντίγραφο από «ξένη πηγή»), «αυτό το κείμενο σηματοδοτούσε μια στροφή 180 μοιρών του διαμεσολαβητή. Αυτή οφειλόταν στην πίεση ισχυρών διεθνών παραγόντων καθώς εκείνη την εποχή συντασσόταν η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για χορήγηση στην ΠΓΔΜ καθεστώτος υποψήφιας χώρας για ένταξη».

Οι «ταυτότητες» ξεκινούν από μια χαρτογραφική περιδιάβαση στη Μακεδονία από τον καθηγητή του ΑΠΘ Ευάγγελο Λιβιεράτο και ακολουθούν άρθρα των Μιλτιάδη Χατζόπουλου, Γιάννη Ξυδόπουλου, Ηλία Κουλακιώτη, Αγγελικής Δεληκάρη, Βασίλη Γούναρη, Κωνσταντίνου Κατσάνου, Vemund Aarbakke, Ιάκωβου Μιχαηλίδη, Σπ. Σφέτα, Ιωάννη Μάνου, Σταυρούλας Μαυρογένη, Βλάση Βλασίδη, Αναστάσιου Τάμη, Νίκου Ζαίκου και Φαίδωνα Κοζυρή, ενώ προλογίζει ο Γιάννης Στεφανίδης.

Ιnfo

Ο τόμος, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη με τη συνδρομή του Ιδρύματος Μακεδονικού Αγώνα, θα παρουσιαστεί την ερχόμενη Τετάρτη στις 12 το μεσημέρι στη Στοά του Βιβλίου (Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα). Θα μιλήσουν η υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Γιάννης Στεφανίδης, ο Ιωάννης Χασιώτης (ομότιμος καθηγητής) και ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επίκουρος καθηγητής).

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση