Το "δώρο από το Θεό" της Τουρκίας

Του Marc Pierini
Carnegieeurope

Μιλώντας στις 16 Ιουλίου του 2016, ο Τούρκος πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan δήλωσε πως το αποτυχημένο πραξικόπημα της προηγούμενης νύχτας ήταν ένα "δώρο από το Θεό" που θα του επέτρεπε να καθαρίσει τον στρατό και το δημόσιο από τρομοκράτες. Η εκκαθάριση μετά το πραξικόπημα είχε την πιο εκτεταμένη εμβέλεια που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Στο στόχαστρο δεν βρέθηκαν μόνο οι "επαναστάτες" αξιωματούχοι, αλλά και αρκετοί αντίπαλοι –πραγματικοί ή υποτιθέμενοι- στην τοπική αυτοδιοίκηση, στα ΜΜΕ, στα σχολεία και στα πανεπιστήμια, στον πολιτισμό και στις επιχειρήσεις. Επιπλέον, η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή μια μαζική καταστολή αντιφρονούντων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και οι αποκαλούμενοι εχθροί του κράτους από το εσωτερικό και το εξωτερικό, ήταν συνηθισμένο να αποκηρύσσονται.

Αφού ελήφθησαν μέτρα ως απάντηση στην απόπειρα πραξικοπήματος τα οποία μετατράπηκαν σε μια ολοκληρωτική εκκαθάριση, μια δεύτερη οπορτουνιστική κίνηση είναι τώρα στον ορίζοντα: μια ριζική μεταμόρφωση του τουρκικού κράτους.

Οι ακραίες εντάσεις που δημιουργήθηκαν από το αποτυχημένο πραξικόπημα, καθώς και από τις περιφερειακές κρίσεις, ήταν καθοριστικές στο να βοηθήσουν την ηγεσία της χώρας να επισπεύσει μια συζήτηση για ένα νέο σύνταγμα που θα παρέχει εκτεταμένες εκτελεστικές εξουσίες στον πρόεδρο, με πολύ περιορισμένους ελέγχους και ισορροπίες. Η Τουρκία, υποστηρίζει η κυβέρνηση, χρειαζόταν έναν ισχυρό άνδρα στο τιμόνι και θα πρέπει να ζητείται η γνώμη των πολιτών κάθε πέντε χρόνια. Στις 21 Ιανουαρίου, οι βουλευτές ψήφισαν την έγκριση του προσχεδίου, το οποίο τώρα θα τεθεί σε δημοψήφισμα, πιθανώς στις 2 Απριλίου, εκτός και αν ευοδωθεί μια προσπάθεια της αντιπολίτευσης να το μπλοκάρει στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας.

Το ζήτημα είναι εξαιρετικά διχαστικό –ακόμη και στους κύκλους του ΑΚΡ- όπως απεικονίζεται από την πολύ έντονη συζήτηση στο κοινοβούλιο. Η μυστική ψηφοφορία αντικαταστάθηκε στην πράξη από την ανοιχτή ψηφοφορία στη βουλή, υποδηλώνοντας μια στρατηγική συσπείρωσης στο ΑΚΡ. Επειδή αρκετοί βουλευτές του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) είναι στην φυλακή περιμένοντας τη δίκη τους, όλη η κοινοβουλευτική ομάδα απείχε ε ένδειξη διαμαρτυρίας. Τώρα, το δημοψήφισμα είναι το τελευταίο εμπόδιο προτού η Τουρκία εγκρίνει επισήμως ένα σύστημα one-man-rule.

Εάν εγκριθεί, το νέο σύνταγμα θα εισάγει δραστικές αλλαγές στη διακυβέρνηση της χώρας. Η θέση του πρωθυπουργού θα εξαφανιστεί και ο πρόεδρος θα διορίζει αντιπροέδρους και υπουργούς. Έχοντας το δικαίωνα να κυβερνά με διατάγματα, ο επικεφαλής του κράτους θα παραμείνει στο τιμόνι του πολιτικού του κόμματος, διαμορφώνοντας την πολιτική του ομάδα στο νομοθετικό σώμα, αποφασίζοντας ποιος από το κόμμα του μπορεί να είναι υποψήφιος για βουλευτής. Ο πρόεδρος θα έχει επίσης μια πιο άμεση εξουσία στο Ανώτατο Συμβούλιο των Δικαστών και των Εισαγγελέων –το σώμα που διορίζει τα μέλη του δικαστικού σώματος- διορίζοντας τέσσερα από τα μέλη ο ίδιος ενώ το κοινοβούλιο εκλέγει άλλα επτά μέλη, και έχοντας μόνιμο εκπρόσωπο στο Συμβούλιο, τον υφυπουργό Δικαιοσύνης.

Με βάση το νέο σύνταγμα, οι προεδρικές και οι κοινοβουλευτικές εκλογές θα λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα, κάθε πέντε χρόνια, δίνοντας έναν ηγετικό ρόλο στον πρόεδρο, ο οποίος στην πραγματικότητα θα διεξάγει την κύρια εκστρατεία. Στο μεταξύ, η Βουλή θα χάσει τις εξουσίες της για τις επερωτήσεις και τον έλεγχο της κυβέρνησης.

Η πλειοψηφική λογική ενός τέτοιου συστήματος ήταν σαφής από την προεδρική προεκλογική εκστρατεία του Erdogan το 2014. Σύμφωνα με την άποψη του προέδρου, επειδή εξελέγη άμεσα από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, έχει πλήρη νομιμοποίηση, που σημαίνει ότι οι πολιτικές του δεν μπορούν να αμφισβητηθούν από το νομοθετικό ή δικαστικό σώμα -πόσο μάλλον από την κοινωνία των πολιτών ή από ομάδες συμφερόντων. Όπως εξήγησε η κυβέρνηση μετά από τις εκλογές του 2014, το σύνταγμα της Τουρκίας ευθυγραμμίζεται τώρα με την πολιτική πραγματικότητα της χώρας.

Εάν περάσει, αυτή η νέα αρχιτεκτονική εξουσίας θα επιτρέψει στον Erdogan όχι μόνο να κατέχει όλους τους μοχλούς εξουσίας αλλά επίσης να επιβάλει μια θρησκευτική-συντηρητική κοινωνία που αντανακλά τις απόψεις των μισών περίπου Τούρκων πολιτών. Αυτό θα σήμαινε τον θρίαμβο της ρητορικής του ΑΚΡ "είναι η σειρά μας”. Οι θρησκευτικοί συντηρητικοί της Τουρκίας, οι οποίοι έχουν υποστεί καταστολή και καταπίεση από τον κεμαλισμό, από το 1923, θα διαμορφώσουν την τουρκική κοινωνία σύμφωνα με το δικό τους τρόπο. Αυτό θα εξάλειφε το μήνυμα που έστειλαν οι ψηφοφόροι στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2015, στις οποίες μία σημαντική πλειοψηφία των ψηφοφόρων απέρριψε τις πολωτικές πολιτικές του Τούρκου προέδρου, επιλέγοντας άλλα κόμματα.

Εάν ο Erdogan πετύχει τον στόχο του, θα διαλύσει σε μεγάλο βαθμό τα θεμέλια της τουρκικής κοσμικής δημοκρατίας που ανακηρύχθηκε το 1923 από τον Kemal Ataturk, ο οποίος έστρεψε την χώρα στα δυτικά νομικά, ενδυματολογικά και πολιτισμικά πρότυπα, αλλάζοντας ακόμη και τα ονόματα των πολιτών και το αλφάβητο που χρησιμοποιούνταν στην τουρκική γλώσσα. Οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της απομάκρυνσης από το σύστημα που καθιερώθηκε πριν από 94 χρόνια, θα είναι βαθιές και απρόβλεπτες.

Για τον Erdogan, το 2017 είναι ένας χρόνος πολλαπλών δοκιμασιών. Μέσα σε ένα δεινό πλαίσιο, σε ό,τι αφορά την οικονομία και την ασφάλεια, με λίγους φίλους να έχουν απομείνει στο εξωτερικό, θα είναι εξαιρετικά δαπανηρό για τον πρόεδρο να πετύχει τους δύο γενικούς πολιτικούς του στόχους: μια θρησκευτική-συντηρητική κοινωνία και ένα σύστημα one man.

Για να πετύχει τους σκοπούς του, ο ηγέτης της Τουρκίας πιθανώς θα πρέπει να συνεχίσει να εξαρτάται από τις θεωρίες συνωμοσίας -εσωτερικές και εξωτερικές- για να εξηγήσει τις δυσκολίες της χώρας, την περαιτέρω καταστολή στο φιλελεύθερο μισό της Τουρκίας, στην απόρριψη οποιασδήποτε μελλοντικής συνύπαρξης με τους Κούρδους της χώρας και την προώθηση ενός προσχεδίου για το σύνταγμα μέσω μιας δυναμικής εκστρατείας για το δημοψήφισμα. Αυτό δεν φαίνεται να οδηγεί την Τουρκία σε ένα ειρηνικό μέλλον, αν και το κλίμα που παίρνει κάποιος από ορισμένους παρατηρητές μετά από την ψηφοφορία στη Βουλή της 21ης Ιανουαρίου, είναι αυτό της παραίτησης παρά της σφοδρής αντιπολίτευσης.

Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ και οι ΗΠΑ γνωρίζουν ότι μια Τουρκία μετά το δημοψήφισμα ίσως να μην είναι πλέον ένας σύμμαχος που εκτιμά την εθνική, κοινωνική και θρησκευτική ποικιλομορφία της. Ένα αυταρχικό καθεστώς θα έβαζε την Τουρκία σε αντιδιαστολή με τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ και στο Συμβούλιο της Ευρώπης και θα έστελνε την προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ σε ένα μη αναστρέψιμο κώμα. Αυτές είναι βαρυσήμαντες συνέπειες που θα γίνουν περισσότερο αισθητές στην οικονομική αρένα.

Ορισμένοι παρατηρητές εκτιμούν ότι ένα τέτοιοι βαθύ χάσμα μεταξύ της Τουρκίας και της Δύσης θα προκαλούσε χαρά σε ορισμένους Ευρωπαίους ηγέτες, καθώς θα περιόριζαν την σχέση τους με τον Erdogan σε μια απλή συζήτηση σχετικά με το εμπόριο, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, και τους πρόσφυγες. Αντιθέτως, ο Τούρκος πρόεδρος θα ήταν υποθετικά πρόθυμος να απαλλαγεί από τα πρότυπα του κανόνα-δικαιου της ΕΕ, τα οποία εάν εφαρμοστούν στην Τουρκία, θα εμπόδιζαν την εξουσία του. Εάν αυτό είναι το σκηνικό, και οι δύο πλευρές θα έρθουν σύντομα αντιμέτωπες με τις αρνητικές συνέπειες ενός τέτοιου διαζυγίου.

Όταν θα προσφύγουν στην κάλπη για το συνταγματικό δημοψήφισμα αυτή την άνοιξη, οι πολίτες της Τουρκίας θα επωμιστούν μια ευθύνη ιστορικών διαστάσεων, μακράν την μεγαλύτερη από την ανακήρυξη της δημοκρατίας το 1923.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου  

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση