Το Αιγαίο "δεν ανήκει στα ψάρια του"

Ένα άρθρο του Γ.Ζ. Καθηγητή Πανεπιστημίου

Με βάση τα άρθρα 55-57 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας από τα Ηνωμένα Εθνη το 1982, η έννοια της υφαλοκρηπίδας υπερκεράσεται από την έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (Exclusive Economic Zone), γνωστής εν συντομία και ως ΑΟΖ. Στη σχετική ψηφοφορία που έγινε στις 30 Απριλίου 1982 στη Νέα Υόρκη για τη νέα Σύμβαση, 130 κράτη ψήφισαν υπέρ, τέσσερα κατά και 17 τήρησαν αποχή. Μέχρι το τέλος του 2008 επικύρωσαν τη Σύμβαση 157 χώρες, μεταξύ των οποίων η Κύπρος (12 Δεκεμβρίου 1988) και η Ελλάδα (21 Ιουλίου 1995). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τουρκία και η Βενεζουέλα αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Σύμβαση λόγω της ΑΟΖ, επειδή και τα δύο αυτά κράτη έχουν μπροστά τους νησιά που δεν τους ανήκουν και έτσι εκ των πραγμάτων έχουν περιορισμένη ΑΟΖ.

Ως ΑΟΖ ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή σε πλάτος

μεχρι 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης και εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη των υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας.

Αιγιαλίτιδα Ζώνη είναι η ζώνη θάλασσας η παρακείµενη στην ακτή, πέραν από την ξηρά και τα εσωτερικά χωρικά ύδατα, πάνω στην οποία το κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται στον εναέριο χώρο πάνω από την αιγιαλίτιδα ζώνη, όπως και στο βυθό και στο υπέδαφος. Το πλάτος της ζώνης αυτής μπορεί να είναι μέχρι 12 ναυτικά μίλια και μπορεί να ορισθεί απο το κάθε παράκτιο κράτος μονομερώς.

Το παράκτιο κράτος µπορεί να καθορίσει µια Συνορεύουσα Ζώνη παρακείµενη στην Αιγιαλίτιδα Ζώνη, που να εκτείνεται µέχρι 24 Ναυτικά µίλια από την ακτή και στη ζώνη αυτή µπορεί να ασκεί τον αναγκαίο έλεγχο για την πρόληψη και τιµωρία σε ότι αφορά σε παραβάσεις τελωνείων, υγειονοµικές παραβάσεις ή οικονοµικούς πρόσφυγες (Άρθρο 33 της Σύµβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας).

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (Αρθρο 121, παράγραφο 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα ενός νησιού καθορίζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζονται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.

Πέραν της ΑΟΖ, στην λεγόμενη Ανοιχτή Θάλασσα υπάρχει ελευθερία ναυσιπλοΐας και αεροπλοΐας και υπό ορισµένους όρους, επιστημονικής έρευνας, αλιείας, κατασκευής εγκαταστάσεων και διακαλωδίωσης. Οσον αφορά τον Διεθνή Βυθό, αυτός περιλαμβάνει το βυθό και το έδαφος πέραν των ορίων της ΑΟΖ.

2. H Ελληνική Αιγιαλίτιδα Ζώνη και το Τουρκικό ¨casus belli¨

Tο εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδας ορίστηκε το 1936 στα 6 ναυτικά μίλια από την ακτή (Ν. 230/1936 και μεταγενέστερο Ν.Δ. 187/1973). Διατηρήθηκε, εντούτοις, ρητώς το όριο των 10 ναυτικών μιλίων στον εναέριο χώρο, βάσει της προγενέστερης νομοθεσίας (Διάταγμα της 6ης Σεπτεμβρίου 1931, σε συνδυασμό με τον νόμο 5017/1931).

Βάσει εθιμικού κανόνα του Δικαίου της Θάλασσας, που ενσωματώνεται και στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Ελλάδα δικαιούται να επεκτείνει μέχρι τα 12 ν.μ. την αιγιαλίτιδα ζώνη της.

Το δικαίωμα επέκτασης του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι τα 12 ν.μ. είναι κυριαρχικό και μονομερές και κατά συνέπεια δεν υπόκειται σε κανενός είδους περιορισμό ή εξαίρεση και δεν επιδέχεται αμφισβητήσεως από τρίτα κράτη (το άρθρο 3 της Σύμβασης, που ενσωματώνει κανόνα εθιμικού δικαίου, ουδένα περιορισμό ή εξαίρεση ως προς το δικαίωμα αυτό θέτει). Η συντριπτική πλειοψηφία των παράκτιων κρατών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχει προσδιορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. Η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει, ήδη από το 1964, την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο.

Η Ελλάδα κατά την κύρωση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (Ν. 2321/1995) δήλωσε ρητά ότι επιφυλάσσεται να ασκήσει σε οιοδήποτε χρόνο το δικαίωμά της να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της μέχρι τα 12 ν.μ.

Ως αντίδραση προς τη νόμιμη αυτή θέση της Ελλάδας, η τουρκική Βουλή εξουσιοδότησε με ψήφισμά της (8/6/1995) την τουρκική κυβέρνηση, εν λευκώ και στο διηνεκές, να κηρύξει πόλεμο (casus belli) στην Ελλάδα (εξουσιοδότηση για χρήση και στρατιωτικών μέσων κατά της Ελλάδος), σε περίπτωση που η τελευταία επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνης της πέραν των 6 ν.μ.

Η συμπεριφορά αυτή της Τουρκίας παραβιάζει κατάφωρα θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών περί απαγόρευσης χρήσης ή απειλής χρήσης βίας (άρθρο 2, παρ. 4), περί ειρηνικής επίλυσης (άρθρο 2, παρ. 3) και περί καλής γειτονίας και ειρηνικής συνύπαρξης.

Παράλληλα, δυναμιτίζει τη συμμαχική σχέση που οφείλουν να έχουν κράτη που μετέχουν στην ίδια Συμμαχία και αντίκειται στις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το ΝΑΤΟ (άρθρα 1 και 2 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου).

Η άρση του casus belli έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, στο πλαίσιο της υποχρέωσής της για πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας που αποτελεί θεμέλια αρχή πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι αυτονόητο ότι ένα υποψήφιο προς ένταξη κράτος δεν είναι δυνατόν να απειλεί με πόλεμο άλλο κράτος και πολύ περισσότερο ένα μέλος της ΕΕ και μελλοντικό εταίρο. Αποτελεί, επίσης, αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική βελτίωση των ελληνο-τουρκικών σχέσεων και τη μείωση της έντασης. Είναι προφανές ότι οι προσπάθειες εξομάλυνσης των σημείων τριβής και ειρηνικής επίλυσης των διαφορών δεν μπορούν να ευοδωθούν υπό το κράτος απειλής πολέμου. Δυστυχώς, η Ελλάδα λόγω της χρεοκοπίας της και της μειωμένης εθνικής κυριαρχίας δεν μπορεί να ασκήσει επιτυχώς τα δικαιώματά της, κάτι που μέρα με τη μέρα φαίνεται περισσότερο.

3. Συμφωνίες για ΑΟΖ στην Ανατ. Μεσόγειο και η Τουρκική άποψη

Στις 12 Δεκεμβρίου 1988, η Κύπρος προχώρησε στην επικύρωση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το Φεβρουάριο του 2003 και τον Ιανουάριο του 2007, η Κύπρος υπέγραψε συμφωνία για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο και το Λίβανο, αντίστοιχα. Η συμφωνία βασίζεται στη διεθνώς αποδεκτή Μέθοδο της Μέσης Γραμμής και τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τον Δεκέμβριο του 2010 ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα, η Κύπρος εγκαινίασε στις 16 Φεβρουαρίου 2007 τον πρώτο γύρο υποβολής αιτήσεων αδειών έρευνας και αδειών εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, ο οποίος έληξε στις 16 Ιουλίου 2007. Αριθμός εταιρειών επέδειξε ενδιαφέρον και δόθηκαν σε αυτές σχετικές πληροφορίες με ήδη θετικά αποτελέσματα.

Η Τουρκία, αν και δεν υπέγραψε αλλά ούτε και επικύρωσε τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, υιοθέτησε περί το τέλος του 1986 ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη Μέθοδο της Μέσης Μραμμής. Αργότερα άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Ετσι, ενώ η Τουρκία έχει προχωρήσει σε συνεργασία με παραευξείνια κράτη στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα – μιας “κλειστής ή ημίκλειστης θάλασσας”, όπως και η Μεσόγειος – αρνείται να πράξει το ίδιο και στη Μεσόγειο, τη στιγμή που η ίδια δημιούργησε προηγούμενο στη Μαύρη Θάλασσα.

Παράλληλα, η Τουρκία είναι έτοιμη να δημιουργήσει μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο αγνοώντας τις διατάξεις της Διεθνούς Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να κάνει αποδεκτό έναν εντελώς απαράδεκτο χάρτη, που δείχνει ότι η Κύπρος αποτελείται από δύο κράτη και στον οποίο η αποκαλούμενη “νότια” Κύπρος έχει μια περιορισμένη ΑΟΖ. Επιπλέον αρνείται να δεχθεί δικαιώματα ΑΟΖ στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα και με αυτή την οριοθέτηση παριστάνει ότι έχει θαλάσσια σύνορα με την Αίγυπτο! Η Τουρκία φαίνεται να έχει πλησιάσει την Αίγυπτο που μπορεί να αποδεχθεί μια οριοθέτηση, η οποία δεν δίνει δικαιώματα ΑΟΖ στο Καστελόριζο και τη Στρογγύλη. Παλαβομάρες.

4. Ο ρόλος του Καστελόριζου

Κλειδί στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ είναι το Καστελόριζο, νησί το οποίο κατοικείται και κατά συνέπεια, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι διαθέτει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου εξασφαλίζει την επαφή της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ. Οι δύο αυτές παρεμβάλλονται μεταξύ τουρκικής και αιγυπτιακής αφού είναι πλησιέστερα, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την τουρκική ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.

Εκτός αυτού όμως, το Καστελόριζο αποτελεί μέλος του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων και φυσική απόληξη του νοτιοανατολικού άκρου της Ελλάδας. Αυτό, με βάση την Αρχή της Μέσης Γραμμής στη χάραξη ΑΟΖ μεταξύ ομόρων κρατών, οδηγεί στην αποδοχή ότι ο σωστός χάρτης της Ελληνικής ΑΟΖ είναι ο χάρτης αριστερά και άνω και όχι ο χάρτης αριστερά και κάτω που κυκλοφοράει στο διαδίκτυο. Ο δεύτερος χάρτης, “χαρίζει” άνευ δικαιολογίας μια περιοχή (περιοχή Α) της eλληνικής ΑΟΖ ανάμεσα στο Καστελόριζο και τη Ρόδο στη Τουρκία.

Προς το παρόν, ελληνική ΑΟΖ δεν υπάρχει, επειδή η Αθήνα δεν την έχει ανακηρύξει. Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτάει ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

5. ΑΟΖ Λιβύης, Ιταλίας και Αλβανίας.

Ως προς την ΑΟΖ της Λιβύης, ο μεγάλος κόλπος (περιοχή Α, φωτογραφία άνω – αριστερά) θεωρήθηκε ως “κλειστός κόλπος” με αποτέλεσμα η περιοχή Β να προστεθεί στη Λιβυκή ΑΟΖ σαν αποτέλεσμα της εφαρμογής της Αρχής της Μέσης Γραμμής (τα 200 ν.μ. έπρεπε να μετρήσουν απο τη γραμμή D και μετά) και όχι απο την Αιγιαλίτιδα Ζώνη της Λιβύης (παχειά πορτοκαλί γραμμή, που αντιστοιχεί σε 12 ν.μ.). Ετσι, η γραμμή C έγινε χοντρικά η συνοριογραμμή μεταξύ των δύο ΑΟΖ, Ελλάδας και Λιβύης.

Ως προς την ΑΟΖ με την Ιταλία, υπήρχε ήδη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ανάμεσα στις δύο χώρες και εύκολα προέκυψε η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ τους.

Στην άνω-αριστερά φωτογραφία με πορτοκαλί χρώμα φαίνεται οι διακεκομμένες γραμμές απο τίς οποίες και μετά μετρώνται τα 200 ν.μ. της ΑΟΖ σε Ελλάδα, Ιταλία και Λιβύη, με τις επικαλυπτόμενες περιοχές να διαμοιράζονται βάσει της Αρχής της Μέσης Γραμμής. H πορτοκαλί χρώματος διακεκομμένη γραμμή Ζ από Κέρκυρα μέχρι Ανατολική Θράκη είναι η γραμμή μετά την οποία μετράνε τα 200 ν.μ. για την Ελλάδα. Παρατηρείστε τι συμβαίνει στη περιοχή Ε (άνω-δεξιά φωτογραφία), που είναι το Καστελόριζο για να καταλάβετε τη σημασία του στο καθορισμό της Ελληνικής ΑΟΖ. Προσπαθείστε να αντιληφθείτε τη σημασία των σημείων F1 και F2 τα οποία ενώνονται με ευθεία γραμμή (η μεταξύ τους απόσταση είναι 182 ν.μ.). Αυτό θα γίνει αντιληπτό περισσότερο σε επόμενη παράγραφο, όπου εξηγείται η μεθοδολογία που ακολουθείται στο διαχωρισμό ΑΟΖ μεταξύ όμορων κρατών.

Το Αιγαίο δεν ανήκει στα “ψάρια” του είναι Ελληνικό. Διεθνής Βυθός δεν υπάρχει στο Αιγαίο.

Η νομιμοποίηση της συμφωνίας Ελλάδας – Ιταλίας – Λιβύης για τις μεταξύ τους ΑΟΖ φάνηκε τη 4η Νοέμβρη του 2011, όταν η μνημονιακή κυβέρνηση ΓΑΠ δημοσιοποίησε στο διαδίκτυο χάρτη (άνω-δεξιά φωτογραφία) στον οποίο εδείκνυε περιοχές στη νότια και νοτιοδυτική Ελλάδα στην οποία μπορούσαν να γίνουν έρευνες εταιρειών για υδρογονάνθρακες (περιοχή θαλασσί χρώματος).

Στις 20 Μαρτίου 2009, μονογραφήθηκε στα Τίρανα η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας. Προηγήθηκε ένας χρόνος διαπραγματεύσεων (από τον Απρίλιο του 2008), που πραγματοποιήθηκαν σε τέσσερις γύρους από εκπροσώπους του ΥΠΕΞ με επικεφαλής τον πρέσβη Γιώργο Σαββαΐδη. Βάση της συμφωνίας είναι η “αναγνώριση πλήρων δικαιωμάτων στο συνολικό έδαφος των δύο χωρών, δηλαδή σε όλα τα χερσαία και νησιωτικά εδάφη, σε νήσους, νησίδες, βράχους και υφάλους, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 6 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας”. Με άλλα λόγια, η οριοθέτηση με την Αλβανία έγινε “με βάση την αρχή της μέσης γραμμής”, δηλαδή της ίσης απόστασης ανάμεσα στις δύο χώρες.

Δυστυχώς, στις 27 Ιανουαρίου 2010 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας αποφάσισε να ακυρώσει τη συμφωνία. Σύμφωνα με τα αλβανικά ΜΜΕ, η συμφωνία ακυρώθηκε ομόφωνα από το 9μελές Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, με το επιχείρημα ότι η κατάρτισή της έγινε βάσει λανθασμένων διαδικασιών, για αυτό και προτείνεται η επαναδιαπραγμάτευσή της. Η Αλβανία θεωρεί διαφορετικά όρια της ΑΟΖ της απο την Ελληνική πλευρά, πάντα βασιζόμενη στην Αρχή της Μέσης Γραμμής δηλαδή της ίσης απόστασης απο τις Αιγιαλίτιδες Ζώνες όλων των εμπλεκομένων κρατών. Με δεδομένο ότι διογκώνεται συνεχώς ο ανθελληνισμός στη γειτονική χώρα, είναι ξεκάθαρα τα σημάδια των μελλοντικών προβλημάτων που θα έχει η Ελλάδα να αντιμετωπίσει σε κάθε προσπάθεια έρευνας στην περιοχή.

6. Διεθνής Σύμβαση της υφαλοκρηπίδας του 1958

Η υφαλοκρηπίδα είναι τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Ο ορισμός της κατά τη γεωλογία είναι το τμήμα το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα. Η υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση 30-45ο. Το τμήμα με την απότομη κλίση ονομάζεται υφαλοπρανές. Το μήκος της υφαλοκρηπίδας ποικίλλει ανάλογα με τη μορφολογία της κάθε περιοχής. Στη βάση του υφαλοπρανούς βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμακαι από τα 2.500 μ. βάθος και πέρα αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος. Υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και ηπειρωτικό ανύψωμα συναποτελούν τουφαλοπλαίσιο.

Όταν η προέκταση αυτή της υφαλοκρηπίδας υπολογίζεται από ίχνη “ηπειρωτικής ακτής” τότε πρόκειται για ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα(continental shelf), όταν αυτή υπολογίζεται από ίχνη “νησιωτικής ακτής” τότε πρόκειται για νησιωτική υφαλοκρηπίδα (insular shelf). Τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα κατά το Διεθνές Δίκαιο η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου και ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.

Η υφαλοκρηπίδα έχει ιδιαίτερη οικονομική σημασία, διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτά (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα) καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (καθιστικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια, μαργαριτάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της. Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.

Η υφαλοκρηπίδα και το καθεστώς της σήμερα ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο και παραχωρείται στο παράκτιο κράτος, για λόγους πρακτικούς και πολιτικούς όμως ο νομικός ορισμός της διαφέρει από τον γεωλογικό.

Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται κατά βάση ο βυθός της θάλασσας εντός ακτίνας 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή.

Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τη γεωλογική μορφή του βυθού. Σε περίπτωση όμως που το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται και πέρα των 200 μιλίων από την ακτή, τότε η υφαλοκρηπίδα κατά το Διεθνές Δίκαιο προεκτείνεται είτε ως τα 350 ν.μ. είτε ως τα 100 ν.μ. πέραν της ισοβαθούς των 2.500μ. είτε ως τα 60 ν.μ. από τη βάση του ηπειρωτικού ανυψώματος.

Για πρώτη φορά στο Διεθνές Δίκαιο η υφαλοκρηπίδα ορίστηκε στη Διεθνή Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα του 1958. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτεινόταν στο τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα απο την Αιγιαλίτιδα ζώνη (τα χωρικά ύδατα) μέχρι βάθους 200 μέτρων, εκτός αν ήταν εφικτή η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε μεγαλύτερο βάθος, οπότε εκτεινόταν ως το βάθος εκείνο.

Όπως και με κάθε Διεθνή Συνθήκη, έτσι και η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 εφαρμόζεται μόνο στα συμβαλλόμενα κράτη (ως τώρα 155 κράτη την έχουν κυρώσει). Τα κράτη που δεν έχουν προσχωρήσει στη συνθήκη αυτήν δε δεσμεύονται από τον ορισμό αυτόν της υφαλοκρηπίδας. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης όμως στην «υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας» έκρινε ότι ο ορισμός της υφαλοκρηπίδας με βάση τα αρθρα 1-3 της προγενέστερης Συνθήκης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα αποτελούν πλέον διεθνές έθιμο και δεσμεύουν όλα τα κράτη του κόσμου, ανεξάρτητα από το αν έχουν προσχωρήσει στη συνθήκη του 1958 ή όχι.

Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982 τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κλπ.) και είναι αποκλειστικά: ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος.

Τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας δεν αφορούν και δεν επηρεάζουν το καθεστώς των υπερκειμένων υδάτων. Στην πράξη εφ’όσον η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται ως τα 200 ν.μ., τα υπερκείμενα ύδατα θα ανήκουν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του παρακτίου κράτους. Πέραν των 200 ν.μ. από την ακτή τα ύδατα αποτελούν την ανοιχτή θάλασσα, στην οποία ισχύει η ελευθερία των θαλασσών.

Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι,(π.χ. πόρτες Πάρου), που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή την μεγίστη πλύμη, έχουν κι αυτά υφαλοκρηπίδα. Εξαίρεση αποτελούν σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 οι βραχονησίδες και βράχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (αφού δεν υφίσταται επ΄ αυτών. Το Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας το 1969 αναγνώρισε ότι απόκλιση από τον κανόνα της υφαλοκρηπίδας δικαιολογείται μόνο για νησίδες, βράχους και ελαφρές προεξοχές της ακτής (islets, rocks and minor coastal projections / îlots, rochers ou légers saillants de la côte, σκέψη 57 της απόφασης), άρα εξ αντιδιαστολής οι εθιμικοί κανόνες για την ύπαρξη και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας που δεσμεύουν όλα τα κράτη ανεξάρτητα από Διεθνείς Συνθήκες καλύπτουν και τα νησιά.

7. Η ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα

Η ελληνοτουρκική διαφορά για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου πελάγους αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο μεταξύ των δύο όμορων χωρών, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι η υφαλοκρηπίδα πρέπει να οριοθετηθεί με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, ενώ η Τουρκία υποστηρίζει ότι τα νησιά του Αιγαίου δεν έχουν δικαίωμα υφαλοκρηπίδας και ότι η εγγύτητα των ελληνικών νησιών στα τουρκικά παράλια αποτελεί «ειδική περίσταση» που δικαιολογεί απόκλιση από την αρχή της μέσης γραμμής.

Η διαμάχη ανάγεται από το καλοκαίρι του 1973, μετά τη δημόσια δήλωση του τότε ¨πρωθυπουργού¨ της στρατιωτικής χούντας Γ. Παπαδόπουλου περί ύπαρξης κοιτασμάτων πετρελαίου στο Αιγαίο και εξόρυξης αυτών, όπου παράλληλα η τουρκική κυβέρνηση παραχώρησε άδεια διεξαγωγής ερευνών για πετρέλαιο σε υποθαλάσσιες περιοχές κοντά σε ελληνικά νησιά. Το 1974 και το 1976 πραγματοποιήθηκαν έρευνες στο Αιγαίο από τουρκικό ωκεανογραφικό σκάφος. Η Ελλάδα αντέδρασε, θεώρησε τη διαμάχη νομική και ζήτησε την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο. Το ζήτημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει κυρώσει ούτε τη Διεθνή Συνθήκη για την Υφαλοκρηπίδα του 1958 ούτε τη Σύμβασητων Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οι οποίες ορίζουν την υφαλοκρηπίδα και τρόπους οριοθέτησής της. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης πάντως έχει δεχτεί ότι τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην υφαλοκρηπίδα αποτελούν διεθνές εθιμικό δίκαιο και τα άρθρα 1-3 της Συνθήκης του 1958 ισχύουν για όλα τα κράτη, ανεξάρτητα από το αν την έχουν κυρώσει.

8. Γραμμές στήριξης των Δικαίων της Ελληνικής ΑΟΖ

8.1. To δικαστήριο της Χάγης και η περίπτωση του νησιού Serpent

Από την ύπαρξη της νέας Σύμβασης του Διεθνούς Δίκαιου της Θάλασσας το 1982, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Δυστυχώς, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν, από το 1982, το τροπάριο της υφαλοκρηπίδας αγνοώντας ή αποφεύγοντας συστηματικά να φέρουν το θέμα της ΑΟΖ στις συνομιλίες τους με τους Τούρκους.

Στις 3 Φεβρουαρίου 2009, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια καθοριστική απόφαση για την ταυτόχρονη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρουμανία, σε μία διαμάχη που αφορά άμεσα στην Ελλάδα. Το μήλο της Εριδος μεταξύ των δύο χωρών ήταν ένα νησί της Ουκρανίας, το νησί Serpent στη Μαύρη Θάλασσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Serpernt απέχει 35 χιλιόμετρα από το Δέλτα του Δούναβη ποταμού και το μέγεθός του είναι 0,17 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με μήκος 662 μέτρα και πλάτος 440 μέτρα. Διαθέτει περίπου 100 κατοίκους, ταχυδρομείο, τράπεζα, ηλεκτρικό σταθμό και τηλεπικοινωνίες.

Η Ρουμανία είχε αντίθετη γνώμη και επέμενε ότι το συγκεκριμένο νησί δεν δικαιούται ούτε υφαλοκρηπίδα, ούτε και ΑΟΖ. Ετσι, οι δύο χώρες υπέγραψαν ένα συνυποσχετικό και ζήτησαν από το Διεθνές Δικαστήριο να οριοθετήσει εκείνο τις δύο θαλάσσιες ζώνες με την ταυτόχρονη δέσμευση ότι η απόφαση θα γινόταν σεβαστή και από τις δύο χώρες. Η απόφαση της 3ης Φεβρουαρίου παρουσιάζει συμαντικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, καθώς η θέση της Ουκρανίας προσομοιάζει με τη στάση και τα συμφέροντα της Αθήνας στο Αιγαίο, ενώ τα επιχειρήματα της Ρουμανίας θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε αυτά της Αγκυρας.

Ο χάρτης της απόφασης δείχνει ότι το Δικαστήριο οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορα των δύο χωρών, κυρίως, με τη Μέθοδο της Μέσης Γραμμής, κάτι που υποστηρίζει και η Ελλάδα στην περίπτωση του Αιγαίου. Tο δικαστήριο δεν πήρε θέση αν το συγκεκριμένο νησί αποτελεί βραχονησίδα ή όχι. Δικαιολόγησε, μάλιστα, αυτή την απόφαση με το σκεπτικό ότι το νησί ήδη είχε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων, την οποία πάντως δεν αμφισβητούσε η Ρουμανία.

Σύμφωνα με όσα εξηγώ σε επόμενη παράγραφο για το τρόπο που γίνεται ο διαχωρισμός των ΑΟΖ μεταξύ δύο ομόρων κρατών, η απόφαση του δικαστηρίου κρίνεται ως αρκετά σωστή.

Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι το Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη καθόλου ότι η Μαύρη Θάλασσα είναι μια κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Αυτό συμφέρει την Ελλάδα, καθώς είναι γνωστή η θέση της Τουρκίας που επιμένει ότι το Αιγαίο Πέλαγος αποτελεί κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Αν το Δικαστήριο δεν θεωρεί τη Μαύρη Θάλασσα ως κλειστή, σίγουρα δεν θα μπορούσε ποτέ να θεωρήσει ούτε το Αιγαίο ως κλειστή θάλασσα. Επιπλέον, στη συγκεκριμένη περίπτωση το Δικαστήριο ασχολήθηκε με ένα και μόνο μικρό νησί στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι προφανώς διαφορετικό να ασχοληθεί με εκατοντάδες νησιά διάσπαρτα στο Αιγαίο τα περισσότερα εκ των οποίων είναι μεγάλα και κατοικημένα.

Δεν υπάρχει τίποτα αρνητικό για την Ελλάδα σε αυτή την απόφαση του δικαστηρίου της Χάγης. Απολύτως τίποτα.

8.2. Η Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο και η συμφωνία της Ζυρίχης

Αρθρο 2, Συμφωνίας της Ζυρίχης

Η Ελλάδα, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Τουρκία, αναγνωρίζουν και εγγυώνται την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα και την ασφάλεια της Δημοκρατίας της Κύπρου

Αρθρο 4, Συμφωνίας της Ζυρίχης

Σε περίπτωση παραβίασης των όρων της Συνθήκης αυτής, οι εγγυήτριες δυνάµεις Ελλάδα, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο έχουν το δικαίωµα να πάρουν µέτρα µε µοναδικό σκοπό να επαναφέρουν την κατάσταση που δηµιουργήθηκε µε την παρούσα Συνθήκη

Σύμφωνα με τα άρθρα αυτά, η Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παρέμβουν ως εγγυήτριες δυνάμεις, για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της μεγαλονήσου η οποία θα θιχθεί σε περίπτωση εκμετάλλευσης της ΑΟΖ της για έρευνες υδρογονανθράκων απο τη Τουρκία. Η Βόρεια Κύπρος δεν έχει νομικό δικαίωμα να εκπροσωπεί ούτε τον εαυτόν της, ενώ τα τουρκικά στρατεύματα θα έπρεπε να έχουν ήδη αποχωρήσει απο το νησί, ωστε να προχωρήσει με μεγαλύτερη ευκολία η λύση του Κυπριακού προβλήματος.

8.3. Η διαχωρισμός των ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου

Πέραν της εμμονής της ελλαδας στην επίλυση μόνο της διαφοράς στην υφαλοκρηπίδα με την τουρκία υπάρχουν και άλλα ερωτήματα που δημιουργούν προβληματισμό. ΕΙναι πράγματι απορίας άξιο γιατί οι μνημονιακές κυβερνήσεις δεν προχωρούν στην αλληλοαναγνώριση ΑΟΖ με την Κυπριακή κυβέρνηση ακόμη και μέσω του δικαστηρίου της Χάγης.

8.4. Η ΑΟΖ της Ιαπωνίας

Η Ιαπωνία είναι μια χώρα με πολλά νησιά. Παρατηρείστε πως ρυθμίστηκε το θέμα με τους γείτονές της.

Προσέξτε, ότι στην Ιαπωνική ΑΟΖ (κόκκινη συνεχής γραμμή) τα 200 ν.μ. λαμβάνονται υπόψη από την εξωτερική οριογραμμή των νησιών τους, όπως θα πρέπει να γίνει και με τα Ελληνικά νησιά του Αιγαίου. H περιοχή Α είναι μια περιοχή η οποία έχει παραδοθεί απο τις ΗΠΑ στην Ιαπωνία μετά τον πόλεμο. Στη περιοχή αυτή υπάρχει φυσικό αέριο. Η Κίνα για το λόγο αυτό έχει βλέψεις σε αυτή και συχνά δημιουργούνται επεισόδια με ψαροκάικα ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι περιοχές Β, περιοχές στις οποίες υπάρχει επικάλυψη των ΑΟΖ Ιαπωνίας και Κορέας, αποτελούν περιοχές στις οποίες η Ιαπωνία αφήνει τη Νότια Κορέα να ψαρεύει και δεν έχει καμμία σχέση με συνεκμετάλλευση του υπεδάφους ή με τα όρια της ΑΟΖ της Ιαπωνίας στις εν λόγω περιοχές. Η περιοχή C είναι Διεθνής Βυθός.

9. Η μεθοδολογία διαχωρισμού των ΑΟΖ ανάμεσα σε δύο χώρες

Μπορεί κανείς να επινοήσει πολλές μεθοδολογίες διαχωρισμού των ΑΟΖ δύο χωρών. Η γενικά αποδεκτή πάντως είναι η Μέθοδος της Μέσης Γραμμής, που είναι η εξής:

1) Eύρεση των πλέον ακραίων σημείων των συνόρων του ηπειρωτικού και νησιωτικού εδάφους κάθε χώρας.

2) Δημιουργία Αιγιαλίτιδας Ζώνης 12 ν.μ. σε αυτά (με τη βοήθεια σχεδίασης περιφεριεών ακτίνας 12 ν.μ.) είτε είναι σε ηπειρωτικό είτε σε νησιωτικό έδαφος

3) Ενωση των πλέον εξωτερικών σημείων με ευθείες γραμμές (για τη περίπτωση Ελλάδας-Τουρκίας είναι η τεθλασμένη γραμμή Ζ σε προηγούμενη φωτογραφία), υπό τη προυπόθεση ότι η απόσταση κάθε δύο συνδεομένων σημείων είναι μικρότερη των 200 ν.μ.

4) Επέκταση της επιφάνειας της εξωτερικά σχηματισμένης γραμμής κάθε χώρας κατά 200 ν.μ. και το πολύ μέχρι του σημείου να συναντήσει την αντίστοιχη της άλλης χώρας.

5) Εφαρμογή της Μεθόδου της Μέσης γραμμής στις επικαλυπτόμενες περιοχές των δύο ΑΟΖ.

Στη φωτογραφία φαίνονται τέσσερις χώρες (A, C, D, E) και εξηγείται ο διαχωρισμός των ΑΟΖ τους μόνο για τις χώρες Α και D.

Οπως αντιλαμβάνεστε, έχοντας κανένας στα χέρια του μια χαρτογράφηση με ηλεκτρονικό τρόπο των ακτών και των δύο χωρών είναι ζήτημα μιάς ημέρας να βρεί και να τυπώσει τα όρια της ΑΟΖ κάθε χώρας…

Mερικές χώρες είναι μεγαλύτερες από ότι φαίνονται. Δεν μπορεί η Ελλάδα να γίνει μικρότερη για να μη στενοχωρηθεί η Τουρκία ή κάποιος άλλος. Αυτό πρέπει να τελειώσει.

Η εφαρμογή της Μεθόδου της Μέσης Γραμμής στο καθορισμό της ΑΟΖ ενός κράτους είναι ένα διεθνώς αποδεκτό μαθηματικό μοντέλο. Η επινόηση και επιβολή ενός άλλου μαθηματικού μοντέλου – και μπορώ να σας φτειάξω άπειρα – για την επίλυση των διαφορών στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ Ελλάδας-Τουρκίας είναι εκ του πονηρού.

Την ενότητα για τη μεθοδολογία διαχωρισμού των ΑΟΖ ανάμεσα σε δύο χώρες την άφησα στο τέλος του άρθρου

1) γιατί είναι η σημαντικότερη

2) για να έχετε σχηματίσει μιά άποψη για το πώς λειτουργούν τα πράγματα σχετικά με τις ΑΟΖ και

3) για να αντιληφθείτε πιο εύκολα το τί προωθεί επί μήνες έντεχνα η προπαγάνδα με τη χρήση ψευδοχαρτών ΑΟΖ, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και που δήθεν “αναγνωρίζει” η Ελλάδα.

Η διαφοροποίησή μου στο χάρτη της Ελληνικής ΑΟΖ, από αυτόν που κυκλοφορούσε στο διαδίκτυο και που πριν μήνες είχα συμπεριλάβει επίτηδες στο άλλο μου άρθρο για το φυσικό αέριο, δεν είχε γίνει τυχαία ούτε κατά λάθος.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση