Η Ελλάδα μάλλον έχει ανέβει και πάλι στο οδόστρωμα - αλλά προς τα πού κατευθύνεται;

• Του Εdward Hugh

"Υπάρχει μια δυσκολία που αναγνωρίζεται ευρέως: το γεγονός ότι το ποσό [του χρέους] που πρέπει να επιστραφεί για το 2014 και το 2015 είναι μεγάλο"
Γιώργος Παπακωνσταντίνου, Υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας

"Είμαστε βέβαιοι ότι η Ελλάδα θα είναι σε θέση να επιστρέψει στις αγορές. Αλλά το αν θα είναι σε θέση να το κατορθώσει σε τέτοια κλίμακα που να επιτρέπει στην ίδια να εξοφλήσει τους Ευρωπαίους εταίρους της και το ΔΝΤ, είναι μια άλλη υπόθεση, πολύ σοβαρή...", "...Έχουμε μια σειρά από επιλογές. Αν η εξόφληση των 110 δις ευρώ του δανείου αποδειχθεί πολύ δύσκολη ή αδύνατη, είμαστε έτοιμοι να επιλέξουμε κάποιες από αυτές...". - Poul Thomsen, επικεφαλής της ομάδας του ΔΝΤ στην αντιπροσωπεία της τρόικας ΕΚΤ-ΕΕ-ΔΝΤ.

Σε άρθρο του στην εφημερίδα Wall Street Journal, ο δημοσιογράφος Nick Skrekas τόνισε: "Στην εσπευσμένη αυτή συμφωνία που υπεγράφη την τελευταία στιγμή, προκειμένου να προλάβουν την πτώχευση, σε όλους διέφυγε ένα πολύ σημαντικό γεγονός: Ότι το μνημόνιο δημιούργησε μια μη ρεαλιστική και τεράστια πίεση για δανεισμό που ασκήθηκε στο αδύναμο ελληνικό κράτος για τα επόμενα πέντε χρόνια". [Απόσπασμα από το άρθρο "Η άρνηση να δοθεί παράταση για το δάνειο αντικρούει κάθε λογική του οικονομικού γίγνεσθαι". - Περιοδικό της Wall Street Journal]

Πρόσεχε πού πας, μικρό μου...
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση ΔΝΤ-ΕΕ, το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα για την Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται "σε καλό δρόμο", παρ' όλο που οι διεθνείς δανειστές αναγνωρίζουν ότι οι δημοσιονομικοί στόχοι για το έλλειμμα του τρέχοντος έτους δεν θα επιτευχθούν και ότι ένας νέος γύρος διαρθρωτικών μέτρων είναι απαραίτητος προκειμένου η χώρα να επιτύχει μια βιώσιμη ανάκαμψη. Αυτό που προσωπικά δυσκολεύομαι να κατανοήσω στην προκειμένη περίπτωση είναι η σημασία αυτού του "εξακολουθεί να βρίσκεται σε καλό δρόμο" και του "βιώσιμη", δεδομένου ότι, πρώτον, για να εξακολουθεί κάτι να βρίσκεται σε καλό δρόμο θα πρέπει προηγουμένως να έτρεχε πάνω του (και όχι να μην έχει ποτέ ανέβει πάνω στο οδόστρωμα) και δεύτερον, προκειμένου να διατηρηθεί κάτι - στην προκειμένη περίπτωση η ανάκαμψη - θα πρέπει πρώτα να ξεκινήσει. Με μια οικονομία που αναμένεται να συρρικνωθεί κατά περίπου 4% το τρέχον έτος, ενώ παράλληλα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει περαιτέρω συρρίκνωση της τάξης του 2,6% για το επόμενο έτος, είναι φυσικό πολλοί Έλληνες να πιστεύουν ότι το να μιλάμε για ανάκαμψη σε αυτό το σημείο είναι τουλάχιστον πρόωρο. Ένα πιο χρήσιμο ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί αυτή τη στιγμή είναι: "Τι είδους φαρμακευτική αγωγή είναι αυτή που μας χορηγείται;" και "Ποιές είναι οι ρεαλιστικές πιθανότητες να έχει πραγματικά αποτελέσματα;" Δυστυχώς, στον παράξενο και υπέροχο κόσμο της μακροοικονομίας, δεν λείπουν ποτέ οι τσαρλατάνοι γιατροί.

Οι εκπρόσωποι της λεγόμενης "τρόικας" (του ΔΝΤ, της ΕΚΤ και της ΕΕ) δήλωσαν σε όσους δημοσιογράφους ήταν παρόντες σε συνέντευξη τύπου την περασμένη Τρίτη: "Το πρόγραμμα έχει φτάσει σε κρίσιμη καμπή". Είναι κρίσιμη ασφαλώς (ή σε κίνδυνο να μετεξελιχθεί σε κρίσιμη - αρκεί μόνο ματιά στο σπρεντ που δείχνει τη διαφορά απόδοσης μεταξύ ελληνικών και γερμανικών ομολόγων 10ετούς διάρκειας ή στη συρρίκνωση της τάξεως του 4% του ΑΕΠ που προβλέπεται για φέτος), αλλά το ερώτημα που πρέπει στην πραγματικότητα να τεθεί είναι: "Ποιές είναι οι πιθανότητες να επιζήσει ο ασθενής μετά την εγχείρηση";

Η δήλωση αυτή έγινε στο τέλος της δεκαήμερης παραμονής της "τρόικας" στην Αθήνα με σκοπό να εξεταστεί ο βαθμός στον οποίο η χώρα συμμορφώθηκε με τους όρους του πακέτου "διάσωσης" των 110 δις ευρώ και να αποφασιστεί αν ή όχι θα επιτραπεί η παράδοση της τρίτης δόσης του συμφωνηθέντος δανείου.

Στην περίπτωση που η απόφαση ήταν πρόωρη, δεδομένης της αναζωπύρωσης της κρίσης του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους ως φόντο, και ενώ τώρα θεωρείται αμφίβολη ακόμα και η επιβίωση του κοινού νομίσματος σε μακροπρόθεσμο διάστημα, ήταν εντελώς άκαιρη η δήλωση προς τις αγορές για την μη διαβίβαση της δόσης του δανείου. Όπως και να έχουν τα πράγματα, η έκφραση "στο σωστό δρόμο" εξακολουθεί να είναι άτυχη, αφού τόσα ζητήματα εξακολουθούν να εκκρεμούν, όπως η πρόσφατη ανοδική αναθεώρηση του ελληνικού ελλείμματος (που εκτιμάται έως και στο 15,4% για το 2009), η αδυναμία να επιτευχθεί η αύξηση των εσόδων που αναμενόταν, αλλά και η ανάγκη για έναν ακόμη γύρο μέτρων "λιτότητας" το 2011 προκειμένου να επιτευχθεί ο συμφωνημένος στόχος της μείωσης του ελλείμματος στο 7,4%. Η ανοδική αναθεώρηση του ελλείμματος ήλθε απλά να επιβεβαιώσει τις αμφιβολίες πολλών οικονομολόγων σχετικά με την δυνατότητα εξώφλησης του ελληνικού χρέους, το οποίο σύμφωνα με τις πρόσφατες εκτιμήσεις του ΔΝΤ πρόκειται να ανέλθει στο 145% του ΑΕΠ το 2013, αν και, για άλλη μια φορά, πολλοί αναλυτές προβλέπουν ότι θα είναι πολύ υψηλότερο.

Ο ανεξάρτητος οικονομικός αναλυτής Philip Ammerman, που διαμένει και εργάζεται ως ανταποκριτής στην Ελλάδα και του οποίου οι προβλέψεις σχετικά με την εξέλιξη του ελληνικού χρέους έχουν αποδειχθεί αρκετά ρεαλιστικές, εκτιμά τώρα ότι το ποσοστό χρέους προς ΑΕΠ για το 2010 θα ανέλθει σε πολύ υψηλότερο επίπεδο από το αναμενόμενο, λόγω του χρέους των 10 δισ. ευρώ που προέκυψε λόγω της πτώχευσης της δημόσιας εταιρείας σιδηροδρόμων ΟΣΕ, ποσό που προστίθεται στις συνολικές και προς τα κάτω αναθεωρήσεις του ΑΕΠ για το 2009 από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία.

Η λύση στο πρόβλημα της εξόφλησης του χρέους έγκειται φυσικά στην δυνατότητα συνέχισης της οικονομικής ανάπτυξης, η οποία προς το παρόν μοιάζει να είναι πιο ανέφικτη από ποτέ. Το ΔΝΤ τάσσεται υπέρ της θέσπισης ενός ακόμη γύρου διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων - όπως είναι το άνοιγμα των "κλειστών" επαγγελμάτων ή η απλούστευση των διοικητικών διαδικασιών και ο εκσυγχρονισμός των διαδικασιών για τη συλλογική σύμβαση εργασίας. Ωστόσο, ενώ αρκετές από αυτές τις μεταρρυθμίσεις είναι απαραίτητες, καμμία από αυτές δεν θα σταθεί ικανή να προκαλέσει την επανεκκίνηση της οικονομικής μηχανής, και εν γένει καμμία δεν στοχεύει στην ουσία του προβλήματος, που δεν είναι άλλη από την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας στον πάσχοντα τομέα των εξαγωγών της χώρας.

Απλά η επόμενη στιγμή μέσα στον χρόνο
Το δίλημμα σχετικά με το πώς η Ελλάδα θα αρχίσει να αποπληρώνει τα χρέη της μέσω των αγορών μετά τη λήξη του προγράμματος δανειοδοτήσεων το 2013 μόνο αμηχανία προκάλεσε στις αγορές τις τελευταίες ημέρες, δεδομένου ότι η αποπληρωμή του δανείου προς την ΕΕ και το ΔΝΤ είναι προγραμματισμένη να αρχίσει το 2014. Πιο κρίσιμα θα είναι τα δύο πρώτα χρόνια, όταν οι Έλληνες θα κληθούν να εξοφλήσουν το μεγαλύτερο μέρος του χρέους τους προς την ΕΕ και το ΔΝΤ, σύμφωνα με την ισχύουσα συμφωνία εξόφλησης. Στην πραγματικότητα, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, οι συνολικές δανειακές ανάγκες της Ελλάδας για τα έτη 2014 και 2015 (οπότε θα πρέπει να αποπληρωθεί το μεγαλύτερο μέρος του χρέους ΕΕ-ΔΝΤ) θα εκτοξευθούν σε ύψος που θα υπερβαίνει τα 70 δις ευρώ ετησίως, ποσό κατά πολύ μεγαλύτερο από τα 55 δις ευρώ περίπου κατά την περίοδο 2011-2013. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα κληθεί να καταβάλει περίπου το 40% του ΑΕΠ της κάθε χρόνο, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο. Η δυσκολία που παρουσιάζει αυτή η τεράστιου μεγέθους αποπληρωμή έκανε τον John Dizard των Financial Times να υποθέσει ότι, αφού το 90% του ελληνικού χρέους υπόκειται στην ελληνική νομοθεσία, οι όροι μιας αναδιάρθρωσης θα μπορούσαν να ψηφιστούν εσπευσμένα από το ελληνικό κοινοβούλιο, επιτρέποντας έτσι την εφαρμογή της ρήτρας "συνολικής συλλογικής δράσης" (aggregate collective action). Αυτό με το σκεπτικό ότι τα χρήματα που δανείζονται οι Έλληνες αυτή τη στιγμή χρησιμοποιούνται κατά βάση για την εξόφληση χρεών σε κατόχους ομολόγων (εξόφληση που δεν είναι τόσο δύσκολο να διευθετηθεί), ενώ στην περίπτωση των νέων δανειστών (ΔΝΤ και ΕΕ) αυτό δεν ισχύει, τουλάχιστον στα χαρτιά. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Dizard, "η Ελλάδα ανταλλάζει ανεξόφλητο χρέος που είναι νομικά και εφοδιαστικά εύκολο να αναδιαρθρωθεί με ευνοϊκούς όρους με ένα χρέος του οποίου η αναδιάρθρωση είναι από δύσκολη έως αδύνατη. Είναι σαν να δανείζεται κανείς από μαφιόζους τοκογλύφους για να επιστρέψει μια προκαταβολή που κατέβαλε για εκείνον η γιαγιά του".

Eτσι, εάν μια μεγάλη μερίδα (ας πούμε το 80% ή 90%) των κατόχων ελληνικών ομολόγων συμφωνήσουν σε αναδιάρθρωση που μειώνει την καθαρή παρούσα αξία του ελληνικού χρέους, ας πούμε στο μισό, τότε οι υπόλοιποι ομολογιούχοι που διαφωνούν θα αναγκαστούν να αποδεχθούν τους ίδιους όρους. Με αυτό το σκεπτικό, το Ελληνικό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να δελεαστεί να ακολουθήσει αυτή ακριβώς την οδό στην οποία αναφέρεται έμμεσα ένα δημοσίευμα του πρακτορείου Ρόιτερ, σύμφωνα με το οποίο η ΕΕ και το ΔΝΤ δεν αποκλείεται να παρατείνουν κατά πέντε χρόνια την περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα πρέπει να αποπληρώσει τα δάνεια "διάσωσής" της, για να είναι πιο εύκολο να εξωφλήσει το χρέος της. Σύμφωνα με το Ρόιτερ, ο Poul Thomsen, ο αξιωματούχος του ΔΝΤ που διαχειρίζεται την "διάσωση" της Ελλάδας, δήλωσε σε συνέντευξή του στην ελληνική εφημερίδα Realnews: "Έχουμε τη δυνατότητα να παρατείνουμε την περίοδο αποπληρωμής... από περίπου 6 χρόνια σε περίπου 11". Αυτό προκύπτει και από προηγούμενες δηλώσεις του κ. Thomsen, σύμφωνα με τις οποίες το ΔΝΤ "θα μπορούσε να συνεισφέρει μέρος των απαιτούμενων κεφαλαίων χρηματοδότησης για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα αποπληρωμής ή να δώσει ένα νέο δάνειο." Πράγματι, η ανακοίνωση των λεπτομερειών της ιρλανδικής "διάσωσης" φαίνεται να δείχνει ότι υπήρξε μια γενικότερη αλλαγή στάσης στην Ελλάδα, δεδομένου ότι η δανειοδότηση στην περίπτωση αυτή σχεδιάστηκε αρχικά να έχει ισχύ επτάμιση χρόνων (πράγμα που ασφαλώς αποτελεί ένδειξη του ότι όλοι καταβάλλουν προσπάθειες να κλωτσήσουν το τενεκεδάκι όσο το δυνατόν μακριά τους κατά μήκος του δρόμου). Παράλληλα, αν σας δόθηκε η εντύπωση ότι συμφωνώ με την επιχειρηματολογία του John Dizard, οι ρήτρες "συνολικής συλλογικής δράσης" πρόκειται τώρα να συμπεριληφθούν σε όλες τις συμφωνίες ομολόγων μετά το 2013. Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς θα αντιδράσουν οι ίδιοι οι ομολογιούχοι σε αυτή την πρόταση, όταν θα ανοίξουν οι αγορές αύριο (Δευτέρα) το πρωί.

Έτσι γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή ότι η Ελλάδα όντως είναι πιθανό να μπορέσει να επεκτείνει την εξάρτησή της από το ΔΝΤ μέχρι το 2020. Το μόνο πραγματικά σημαντικό θέμα για το οποίο αναρωτιόμαστε είναι το εξής: Πόσο ακριβώς θα έχει συρρικνωθεί η ελληνική οικονομία όταν θα έχει φτάσει η χώρα σε αυτό το χρονικό σημείο;

Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, ας ρίξουμε μια ματιά σε κάποια από τα μακρο-οικονομικά δεδομένα που κρύβονται πίσω από το "εντυπωσιακό ξεκίνημα" το οποίο, σύμφωνα πάντα με τον κ. Thomsen, έχει κάνει η ελληνική οικονομία.

Τα μέτρα λιτότητας οδηγούν σε απότομη οικονομική ύφεση
Τα μέτρα λιτότητας ΔΝΤ-ΕΕ-ΕΚΤ έχουν προκαλέσει - όπως είχαν προβλέψει αρκετοί - την απότομη συρρίκνωση του ελληνικού ΑΕΠ, με την πτώση της βιομηχανικής παραγωγής, την μείωση των επενδύσεων, την μείωση των εσόδων, την πτώση των λιανικών πωλήσεων και την αύξηση του πληθωρισμού και της ανεργίας. Το μεγάλο θέμα το οποίο δίχασε τους μακροοικονομολόγους σε αυτό το σημείο είναι κατά πόσον οι χώρες που συμμετέχουν σε μια νομισματική ένωση και έχουν πρόβλημα ανταγωνιστικότητας εξυπηρετούνται καλύτερα εάν δίνεται προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των δημοσιονομικών τους προβλημάτων.

Οι χώρες που δεν έχουν την πολυτέλεια της εφαρμογής μιας ταχείας και αποφασιστικής υποτίμησης προκειμένου να αποκαταστήσουν την ανταγωνιστικότητά τους ίσως να εξυπηρετούνται καλύτερα με την οικονομική στήριξη από άλλες χώρες της νομισματικής ένωσης, έτσι ώστε να γίνουν ηπιότερες οι επιπτώσεις της εφαρμογής ενός ολοκληρωμένου προγράμματος εσωτερικής υποτίμησης που θα αποβλέπει στην πτώση του τιμάριθμου και των επιπέδων των μισθών. Αυτό σημαίνει ότι, με την τρέχουσα προσέγγιση, και η θεώρηση και η διαδικασία είναι αντίστροφες, πράγμα που αναμφίβολα θα οδηγήσει τις όποιες ενδιαφερόμενες χώρες σε ακόμη περισσότερα προβλήματα, καθώς η περικοπή των κρατικών δαπανών σε μια εποχή που κανένας άλλος τομέας δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί δεν μπορεί παρά να δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο που δεν οδηγεί πουθενά εκτός προς την τελική και αναπόφευκτη χρεωκοπία. Μέχρι σήμερα το ελληνικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 6,8% περίπου από το υψηλότερο σημείο που είχε φθάσει το 1ο τρίμηνο του 2008. Αν και δεν έχει ακόμα αγγίξει τα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, η συρρίκνωση επιταχύνεται εν μέσω ενός καταιγισμού σκληρών μέτρων που στοχεύουν στην δημοσιονομική προσαρμογή, ενώ η ύφεση έχει ακόμα πολύ δρόμο να διανύσει.

Πίνακας 1: ΑΕΠ Ελλάδας σε δις ευρώ

Το τρίτο τρίμηνο του 2010 η ελληνική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,1% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, καθώς η χώρα εισήλθε στο όγδοο συνεχόμενο τρίμηνο συρρίκνωσης. Και προφανώς στο μέλλον θα υπάρξουν αρκετά ακόμη τρίμηνα συνεχόμενης συρρίκνωσης του ΑΕΠ.

Πίνακας 2: ΑΕΠ Ελλάδας σε ποσοστό επί τοις εκατό (%): Μεταβολή ανά τρίμηνο

Η ελληνική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 4,5% το τρίτο τρίμηνο του 2009 σε σχέση με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, σημειώνοντας έτσι τον ταχύτερο ρυθμό ύφεσης από το ένα έτος στο άλλο που έχουμε βιώσει μέχρι στιγμής. Και σήμερα η επιτάχυνση της ύφεσης δυστυχώς συνεχίζεται.

Πίνακας 3: ΑΕΠ Ελλάδας σε ποσοστό επί τοις εκατό (%): Μεταβολή ανά έτος

Η εγχώρια κατανάλωση σε πλήρη ύφεση
Εξετάζοντας το παρακάτω διάγραμμα, διαπιστώνει κανείς ότι στην Ελλάδα σημειώθηκε μια θεαματική άνοδος στα επίπεδα της κατανάλωσης κατά τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του ευρώ, μια άνοδος η οποία κατά κάποιο τρόπο θυμίζει παρόμοια φαινόμενα που παρατηρήθηκαν στην Ιρλανδία και την Ισπανία, και που στην περίπτωση της Ελλάδας πήρε τέλος όταν οι πιστωτικές αγορές άρχισαν να κλείνουν. Όπως και σε άλλες χώρες, η κυβέρνηση επενέβη, επιλέγοντας τον δανεισμό για να προσπαθήσει να διατηρήσει την ανοδική τάση, με τη σημαντική διαφορά ότι το έλλειμμα ανήλθε σε επίπεδα πολύ υψηλότερα από εκείνα που παρατηρήθηκαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες το 2009, πράγμα που ισχύει και για τις προσπάθειες που κατέβαλε η ελληνική κυβέρνηση για να καλύψει τα ίχνη της.

Πίνακας 4: Δείκτης καταναλωτικού κλίματος (σε δις ευρώ)

Μια από τις σαφέστερες ενδείξεις ότι το πανηγύρι έχει σίγουρα και αμετάκλητα τελειώσει είναι οι πτωτική τάση στους δείκτες πωλήσεων νέων αυτοκινήτων.

Πίνακας 5: Δηλώσεις αγορών νέων αυτοκινήτων (ανά χιλιάδες)

Οι λιανικές πωλήσεις έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 15%.

Πίνακας 6: Ελλάδα: Δείκτης λιανικών πωλήσεων (ανά μήνα και έτος)

Ώσπου ήλθε και το τέλος της έκρηξης των πιστώσεων
Η θεαματική άνοδος στα επίπεδα κατανάλωσης στην Ελλάδα έφτασε στο τέλος της, όπως συνέβη στην Ισπανία και την Ιρλανδία, όταν η πιστωτική κρίση άρχισε να γίνεται οδυνηρά αισθητή το 2008. Πριν από την κρίση, ο δανεισμός των νοικοκυριών αυξήθηκε σε ποσοστό περίπου 20%, ενώ τώρα ο ρυθμός από έτος σε έτος έχει πλέον μειωθεί στο μηδέν και προβλέπεται να παραμείνει στα ίδια επίπεδα για αρκετό καιρό ακόμα. Δεδομένου ότι σε μια ώριμη σύγχρονη οικονομία δεν υπάρχει άλλος βιώσιμος τρόπος να αυξηθούν τα συνολικά επίπεδα ζήτησης παρά μόνο με επέκταση των πιστώσεων ή με αύξηση των εξαγωγών, στην περίπτωση της Ελλάδας αναγκαστικά η αύξηση των εξαγωγών θα πρέπει να δώσει στην οικονομία την όποια αύξηση της ζήτησης είναι δυνατόν να υπάρξει τελικά.

Πίνακας 7: Δείκτης δανεισμού νοικοκυριών από τράπεζες (ανά μήνα και έτος)

Εκτός από τη γενική στασιμότητα στον δανεισμό των νοικοκυριών, έχει σημειωθεί απότομη πτώση και στα στεγαστικά δάνεια.

Πίνακας 8: Δείκτης στεγαστικών δανείων από τράπεζες (ανά μήνα και έτος)

Παράλληλα, οι πιστώσεις προς τις επιχειρήσεις έχουν επίσης συρρικνωθεί αρκετά, όπως φαίνεται και από το παρακάτω γράφημα.

Πίνακας 9: Δείκτης δανεισμού από τράπεζες σε εταιρείες (ανά μήνα)

Όπως και σε πολλές άλλες υπερχρεωμένες χώρες (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία), ο μόνος τομέας που εξακολουθεί να είναι σε θέση, ή έστω ήταν σε θέση να χειριστεί την ζήτηση αποτελεσματικά είναι ο δημόσιος τομέας. Ωστόσο, σήμερα, με την εφαρμογή του προγράμματος προσαρμογής ΔΝΤ-ΕΕ, η ανοδική τάση δανεισμού του δημοσίου πρόκειται επίσης να τερματιστεί, με το προφανές αποτέλεσμα η οικονομία να έχει ήδη αρχίσει μια πορεία προς τα κάτω. Δεν μπορώ παρά να οδηγηθώ στο συμπέρασμα ότι κάποιοι στην Ελλάδα δεν κάνουν ορθή χρήση της συναισθηματικής νοημοσύνη τους. Είναι φυσικό να υπάρχει μια διάχυτη οργή για την έκταση της δημοσιονομικής απάτης που συντελέστηκε στην Ελλάδα. Παρ' όλα αυτά, η οργή και τα δημαγωγικά πρωτοσέλιδα κάθε άλλο παρά μπορούν να αποτελέσουν τη βάση μιας ορθής πολιτικής. Βεβαίως, το ζήτημα της ανταγωνιστικότητας είναι πιο σημαντικό στην παρούσα στιγμή από το δημοσιονομικό έλλειμμα, δεδομένου ότι η θέση είναι ασύμμετρη - η επίλυση του προβλήματος της ανταγωνιστικότητας θα έχει αυτόματα ως συνέπεια την επίλυση του δημοσιονομικού ελλείμματος, ενώ αντίθετα η αντιμετώπιση του δημοσιονομικού ελλείμματος δεν θα λύσει απαραίτητα το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας και δεν θα έχει ως αποτέλεσμα την επιστροφή της χώρας στην ανάπτυξη. Μόνο μια ισχυρή δόση ιδεολογικής πλάνης μπορεί να οδηγήσει στην αντίθετη άποψη.

Πίνακας 10: Δείκτης δανεισμού από τράπεζες στο δημόσιο (ανά μήνα και έτος)

Ο καλύτερος τρόπος να μην αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα είναι η αύξηση του ΦΠΑ
Στην πραγματικότητα, το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής αποτελείται από δύο μέτρα: τη μείωση των δαπανών και την αύξηση των φόρων. Από αυτά το πιο καταστροφικό μέτρο όσον αφορά την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα είναι χωρίς αμφιβολία η απόφαση για την αύξηση του ΦΠΑ κατά 5%. Όπως θα καταδείξουμε, όχι μόνο δεν συμβάλλει στην αναμενόμενη εξοικονόμηση ποσών, αλλά επίσης αυξάνει σημαντικά τον πληθωρισμό, με το να επιδεινώνει το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας. Θα έλεγα ότι αυτή η εμμονή του ΔΝΤ με την αύξηση του ΦΠΑ σε αυτές τις οικονομίες για τις οποίες η υποτίμηση είναι ουσιαστικά αδύνατη είναι, ειλικρινά, σκέτος παραλογισμός. Ούτε με εντυπωσιάζει το πόσες φορές μικροοικονομολόγοι μεγάλου κύρους αναφέρονται στην αύξηση του ΦΠΑ ως το πιο "καλοήθες" μέτρο. Αντίθετα, μου ενισχύει την πεποίθηση ότι δεν έχουν πραγματικά κατανοήσει επαρκώς πώς λειτουργούν οι οικονομίες από μακροοικονομική άποψη, και ειδικά οι οικονομίες εκείνες που δεν βασίζονται στις εξαγωγές.

Πίνακας 11: Συγκριτικός πίνακας καταναλωτικού δείκτη (μέσης τιμής των αγαθών και των υπηρεσιών που αγοράζουν τα νοικοκυριά) σε Ελλάδα και ΕΕ των 16

Όπως βλέπουμε στο παρακάτω διάγραμμα, η αύξηση του ΦΠΑ δεν συμβάλλει μόνο στην αύξηση του δείκτη τιμών για τον καταναλωτή, αλλά επηρεάζει επίσης τις τιμές του παραγωγού, ακόμη και τις τιμές στον τομέα των εξαγωγών, οι οποίες έχουν ήδη σημειώσει αισθητή άνοδο.

Πίνακας 12: Τιμές τομέα εξαγωγών (ανά μήνα και έτος)

Θα έλεγα ότι οι σχεδιαστές της οικονομικής πολιτικής έχουν υποπέσει σε δύο σφάλματα στην συγκεκριμένη περίπτωση. Το πρώτο είναι η θεώρησή τους ότι, αφού μέρος του στόχου είναι η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ ώστε να μειωθεί η αναλογία χρέους προς ΑΕΠ, και δεδομένου ότι το ΑΕΠ μειώνεται, μια αύξηση του επιπέδου των τιμών μπορεί να είναι ευεργετική. Το δεύτερο είναι η εικασία τους σύμφωνα με την οποία, αφού οι εξαγωγές δεν προσελκύουν τον ΦΠΑ, οι επιπτώσεις είναι σχετικά ήπιες και δεν λαμβάνουν υπ' όψιν τους ότι η αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ επιδρά επίσης στις εισροές, ειδικά σε μια οικονομία όπως η ελληνική, η οποία χρόνια τώρα μαστίζεται από προβλήματα πληθωρισμού και δυσκαμψίας στο θέμα μισθών και ημερομισθίων.

Εάν ένας πρωτοετής φοιτητής μου είχε παραθέσει αυτά τα επιχειρήματα σε γραπτή δοκιμασία εξεταστικής, εκτός από το ότι θα τον αξιολογούσα με βαθμό κάτω από τη βάση, μάλλον θα του συνιστούσα να αλλάξει αντικείμενο σπουδών, να σπουδάσει για παράδειγμα φυσική, δεδομένου ότι οι γνώσεις και ικανότητές του στον τομέα των εφαρμοσμένων μακροοικονομικών είναι εμφανώς ελλειπέστατες. Αναρωτιέμαι ώρες ώρες αν οι ομολογιούχοι που καταλαβαίνουν συνήθως πολύ περισσότερα από όσα φαντάζεται ο κόσμος για τον τρόπο που λειτουργούν οι οικονομίες το έχουν αντιληφθεί αυτό, πράγμα που δικαιολογεί την αυξανόμενη αμηχανία τους.

Το απίστευτο αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτής της κοντόφθαλμης πολιτικής είναι ότι εκτός από το γεγονός ότι η Ελλάδα ξεκίνησε με εξαιρετικά προβλήματα στον τομέα της ανταγωνιστικότητας σε σχέση με τους πιο ανταγωνιστικούς εταίρους της στην ευρωζώνη, όπως είναι η Γερμανία...

Πίνακας 13: Ελλάδα και Γερμανία: Συγκριτικός πίνακας πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας

...βρέθηκε τώρα σε ακόμα δεινότερη θέση, αφού με την είσοδό της στο πρόγραμμα του ΔΝΤ, της έχουν κάνει ανατίμηση στο εικονικό της νόμισμα έναντι του μέσου όρου της ευρωζώνης, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο από αυτό που θα επιθυμούσε κανείς να δει αν ενδιαφερόταν πραγματικά για την χώρα αυτή.

Πίνακας 14: Ελλάδα: Πίνακας πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (σε σύγκριση με την ΕΕ των 16)

Ο σχεδόν νεκρός τομέας των εξαγωγών τροφοδοτεί την ύφεση στην βιομηχανική παραγωγή

Συνεπώς δεν βλέπουμε να συντελείται μια γερμανικού τύπου αναζωπύρωση της εξαγωγικής δραστηριότητας.

Πίνακας 15: Ελλάδα: Δείκτης εξαγωγών προϊόντων (ανά μήνα και έτος, σε δις δολάρια)

Και στην πραγματικότητα, παρόλο που το εμπορικό έλλειμμα έχει μειωθεί κάπως, δεν παύει να υπάρχει.

Πίνακας 16: Ελλάδα: Έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου (ανά μήνα και έτος, σε δις δολάρια)


Δεδομένου ότι η εγχώρια ζήτηση μειώνεται, ενώ οι εξαγωγές είναι στάσιμες, ο βιομηχανικός τομέας στην Ελλάδα εξακολουθεί να υφίσταται μια απότομη και συνεχή συρρίκνωση.

Πίνακας 17: Ελλάδα: Δείκτης βιομηχανικών εξαγωγών (ανά μήνα και έτος): 2005=100


Μια συρρίκνωση που συνεχίστηκε και μάλιστα επιταχύνθηκε κάπως τον Οκτώβριο, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη ανάγνωση του PMI.

Πίνακας 18: Ελλάδα: Δείκτης Βιομηχανικού PMI (Δείκτης για τη βιομηχανία η οποία καλύπτει το 24% του συνολικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ)


Όσο για την οικοδομική δραστηριότητα, είναι σε "ελεύθερη πτώση", όπως προκύπτει από τη μείωση της παραγωγής τσιμέντου.

Πίνακας 19: Ελλάδα: Παραγωγή τσιμέντου (ανά μήνα και έτος, σε χιλιάδες τόνους)


Και η πτώση αυτή είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί, καθώς οι νέες οικοδομικές άδειες εξακολουθούν να μειώνονται.

Πίνακας 20: Ελλάδα: 'Αδειες οικοδομών σε ιδιώτες (ανά μήνα και έτος, ανά 1000 τμ)


Αλλά και η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα συνεχίζει να μειώνεται.

Πίνακας 21: Ελλάδα: Δείκτης οικοδομικής δραστηριότητας (ανά τρίμηνο)


Το εμφανές αποτέλεσμα της συρρίκνωσης της οικονομικής δραστηριότητας και της πιστωτικής κρίσης είναι, φυσικά, το γεγονός ότι ενώ σε άλλες τιμές παρατηρείται άνοδος, οι τιμές των κατοικιών είναι πλέον σε καθοδική τάση, δίνοντας μας ένα ακόμη λόγο για τον οποίο οι Έλληνες έχουν αρχίσει να αισθάνονται πολύ λιγότερο πλούσιοι από ό, τι ένοιωθαν κάποτε. Προφανώς, για να αρχίσει η ανάκαμψη της οικονομίας η πτώση των τιμών στα οικόπεδα και τα ακίνητα θα πρέπει να ανακοπεί. Εδώ είναι που η παραδοσιακή στρατηγική της υποτίμησης ήταν αποτελεσματική, αφού σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μπορούσε να σταματήσει την πτώση στις ονομαστικές τιμές. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση οι Έλληνες είναι ανίσχυροι, και είναι μάλλον ανησυχητική η διαπίστωση ότι δεν υπάρχει καμμία συζήτηση αυτού του κεντρικού ζητήματος σε επίπεδο πολιτικής, αλλά μονάχα συζητήσεις για το πώς οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα διορθώσουν τα πάντα.

Πίνακας 22: Ελλάδα: Δείκτης τιμών ακινήτων (ανά τρίμηνο)


Η απασχόληση σε ύφεση, η ανεργία σε άνοδο

Το ανδρικό και γυναικείο δυναμικό υπάρχει για την ανοικοδόμηση της οικονομίας, αφού η γήρανση δεν έχει ακόμη φτάσει στο σημείο όπου το εργατικό δυναμικό θα αρχίσει να φθίνει. Μάλιστα σήμερα εξακολουθεί ακόμη να αυξάνεται.

Πίνακας 23: Ελλάδα: Δείκτης εργατικού δυναμικού (ανά τρίμηνο, σε εκατομμύρια)


Ωστόσο, όπως είναι φυσικό, οι δείκτες απασχόλησης είναι σε πτωτική τάση.

Πίνακας 24: Ελλάδα: Συνολικός αριθμός απασχολούμενων (ανά τρίμηνο, σε εκατομμύρια)


Και όπως ήταν αναμενόμενο, ο δείκτης της ανεργίας ανεβαίνει, με αποτέλεσμα σήμερα να έχει υπερβεί το 12%.

Πίνακας 25: Ελλάδα: Δείκτης ανεργίας (ανά μήνα, ποσοστό επί τοις εκατό (%) του εργατικού δυναμικού)


Και όσο η απασχόληση είναι σε ύφεση, τα εισοδήματα συρρικνώνονται.

Με την άνοδο του δείκτη ανεργίας, παρατηρείται μείωση των εισοδημάτων, και συνεπώς και των φορολογικών εσόδων, πράγμα που ασκεί ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο έλλειμμα.

Πίνακας 26: Ελλάδα: Έσοδα δημοσίου από φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (ανά μήνα και έτος)


Ταυτόχρονα, και παρά την αύξηση κατά 5% των συντελεστών του ΦΠΑ, δεν σημειώθηκε αύξηση στην απόδοση του φόρου όπως αναμενόταν.

Πίνακας 27: Ελλάδα: Έσοδα από καταβολές ΦΠΑ (ανά μήνα και έτος)


Περίπτωση αυτοτροφοδοτούμενης συρρίκνωσης;

Το ελληνικό δημοσιονομικό έλλειμμα τώρα μειώνεται, αλλά μετά την τεράστια αναθεώρηση προς τα πάνω στα ποσοστά του 2009, η προσπάθεια που απαιτείται για την μείωσή του ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του 9,4% για το τρέχον έτος είναι ένα τιτάνιο έργο, το οποίο θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια στον δημοσιονομικό τομέα από ό,τι αναμενόταν προηγουμένως, και αν γίνουν τομές στον δημοσιονομικό τομέα θα επέλθει μεγαλύτερη οικονομική συρρίκνωση. Επιπλέον, το υπουργείο οικονομικών ανέφερε πρόσφατα ότι, ενώ το κυρίως δημόσιο έλλειμμα στην Ελλάδα μειώθηκε κατά 30% τους πρώτους 10 μήνες του τρέχοντος έτους, εξακολουθεί να υπολείπεται της προσδοκούμενης μείωσης της τάξεως του 32% λόγω του ότι οι αποδόσεις των φόρων ήταν σε χαμηλότερα από τα αναμενόμενα επίπεδα.

Τα στοιχεία του υπουργείου οικονομικών δείχνουν ότι η ελληνική κυβέρνηση εισέπραξε 41,0 δισ. ευρώ από αποδόσεις φόρων τους πρώτους 10 μήνες του 2010, ποσό μόλις κατά 3,7% μεγαλύτερο από ό, τι την ίδια περίοδο του 2009. Σύμφωνα με το σχέδιο για την μείωση του ελλείμματος, το οποίο απεργάστηκαν η ΕΕ και το ΔΝΤ τον περασμένο Μάιο, απαιτούνταν συνολικά 13,7% αύξηση σε τέτοιου είδους έσοδα για το 2010. Αυτό σημαίνει ότι για να επιτευχθεί ο στόχος, η Ελλάδα πρέπει να λάβει 14.1 δις ευρώ το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο, πράγμα εξαιρετικά απίθανο, δεδομένου ότι μέχρι στιγμής φέτος η ελληνική κυβέρνηση μόνο μια φορά είχε μηνιαία έσοδα πάνω από 5 δις ευρώ: τον περασμένο Ιανουάριο.

Όσον αφορά τις δαπάνες, τα πράγματα είναι καλύτερα και οι στόχοι επιτυγχάνονται. Πράγματι, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η ελληνική κυβέρνηση υπέβαλε ένα αναθεωρημένο σχέδιο που αντισταθμίζει την μείωση των εσόδων με μεγαλύτερες περικοπές δαπανών. Αλλά ακόμη και η επίτευξη του κατά τι μειωμένου στόχου των 52,7 δισεκατομμυρίων ευρώ θα απαιτούσε μια αύξηση της τάξεως του 30% σε σχέση με τα έσοδα του 2009 για τους δύο τελευταίους μήνες του έτους, πράγμα που είναι σχεδόν αδύνατο.

Ως αποτέλεσμα των μειωμένων εσόδων και της αναθεώρησης του ελλείμματος του 2009, η Ελλάδα φαίνεται ακόμα να απέχει κατά πολύ από το να επιτύχει την μείωση στο 7,8% του ΑΕΠ, που ήταν ο αρχικός στόχος. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις θέλουν το έλλειμμα να είναι στο 9,4% του ΑΕΠ για φέτος. Σε μια προσπάθειά της να μειώσει τους φόβους της αγοράς μέσα σε αυτό το ασταθές περιβάλλον, η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε την περασμένη εβδομάδα ένα ακόμη σχέδιο λιτότητας για το 2011, σχέδιο που προβλέπει περικοπές άλλων 5 δις ευρώ, με στόχο την μείωση του δημόσιου ελλείμματος στο 7,4% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του επόμενου έτους. Εκτός από την δημοσιονομική προσπάθεια που απαιτείται, ο νέος προϋπολογισμός είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη οικονομική συρρίκνωση απ' ό,τι αναμενόταν - και πράγματι η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη αναθεωρήσει τις προβλέψεις της, εκτιμώντας την μείωση στο 3%, ενώ η προηγούμενη πρόβλεψη ήταν για 2,6%.

Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα κινδυνεύει να μπει σε μια αντιπαραγωγική καθοδική πορεία, δεδομένου ότι η μείωση των εσόδων είναι τουλάχιστον εν μέρει αποτέλεσμα της εφαρμοζόμενης δημοσιονομικής λιτότητας, πράγμα που συνέβαλε στην ύφεση μιας ήδη αδύναμης οικονομίας. Η αναμενόμενη μείωση του ΑΕΠ φέτος και του χρόνου θα εξακολουθήσει να επιβαρύνει σοβαρά τα έσοδα από τους φόρους. Οι περικοπές στους μισθούς στον δημόσιο τομέα που θεσπίστηκαν το περασμένο καλοκαίρι, για παράδειγμα, έχουν αναμφίβολα συμβάλει στην πτώση της τάξης του 10% στις λιανικές πωλήσεις τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, ενώ η συνεχιζόμενη άνοδος του δείκτη ανεργίας πάνω από το 12% θα επιδεινώσει τα προβλήματα που ανέκυψαν ως συνέπεια του "κακού χρέους" του τραπεζικού τομέα.

Είναι ανάγκη να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας και όχι μόνο του δημοσιονομικού χρέους

Κατά τη γνώμη μου, το ΔΝΤ διαπράττει ένα βασικό σφάλμα, με το να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. "Η λύση πρέπει να επιτευχθεί μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων", δήλωσε ο κ. Thomsen, προσθέτοντας ότι οι μεταρρυθμίσεις πρόκειται να συζητηθούν στην επόμενη επίσκεψη της τρόικας στην Αθήνα στις αρχές του επόμενου έτους. "Δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω υψηλότερων φορολογικών συντελεστών, που δεν είναι καλό για την οικονομία, και δεν μπορεί να προέλθει από νέες περικοπές μισθών, διότι αυτό δεν είναι δίκαιο."

Έχουν δίκιο ότι οι αυξήσεις στους φόρους και οι μειώσεις στους μισθούς χωρίς αντίστοιχη μείωση των τιμών δεν λύνουν το πρόβλημα, αλλά η Ελλάδα πρέπει να κάνει κάτι ριζοσπαστικό (όπως μια απότομη εσωτερική υποτίμηση) αν είναι να αποκαταστήσει γρήγορα την ανταγωνιστικότητα. Η αναβολή της συζήτησης αυτών των θεμάτων για το 2020 δεν αποτελεί λύση, και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την ελληνική κοινωνία των πολιτών να αποδέχεται για μεγάλο χρονικό διάστημα την κοινωνική αποδιάρθρωση και αυτούς τους δείκτες ανεργίας που προκύπτουν ως αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής.

Πίνακας 28: Ελλάδα: Δημοσιονομικό έλλειμμα (ποσοστό επί τοις εκατό (%) του ΑΕΠ)


Οι εκτιμήσεις για τη μελλοντική πορεία του ελληνικού χρέους ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό και υπάρχει αρκετά μεγάλη αβεβαιότητα όσον αφορά οποιαδήποτε εκτίμηση. Προς το παρόν, το ΔΝΤ προβλέπει ότι το χρέος θα φθάσει λίγο κάτω από το 145% του ΑΕΠ το 2013, αλλά προσωπικά πιστεύω ότι θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η εκτίμηση αυτή αναφέρεται στις χαμηλότερες δυνατές τιμές.

Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου έχει εισπράξει αρκετούς επαίνους για την επιβολή δρακόντειων μέτρων λιτότητας, η χώρα εξακολουθεί να έχει το μεγαλύτερο δείκτη χρέους προς ΑΕΠ στην ΕΕ. Το τεράστιο χρέος ανέρχεται σε 330 δις ευρώ, μόνο 110 δις από τα οποία θα αποπληρωθούν μέσω του προγράμματος "διάσωσης" ΕΕ-ΔΝΤ. Δηλαδή, οι ομολογιούχοι του ιδιωτικού τομέα θα εξακολουθούν να είναι αντιμέτωποι με τουλάχιστον 220 δισ. ευρώ χρέους από το 2013.

Πίνακας 29: Ελλάδα: Δημόσιο χρέος (χρέος προς ΑΕΠ, ανά έτος)


To τεράστιο τρέχον έλλειμμα της Ελλάδας έχει μειωθεί σε κάποιο βαθμό σε σχέση με το ρεκόρ του 2008 (15% του ΑΕΠ), αλλά δεν παύει να είναι αρκετά υψηλό.

Πίνακας 30: Ελλάδα: Έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ανά μήνα και έτος, σε δις ευρώ)


Το πιο σημαντικό, ωστόσο, ίσως είναι ότι το ΔΝΤ δεν προβλέπει πλεόνασμα για την Ελλάδα πριν από το 2015. Μάλιστα, υποθέτει ότι το έλλειμμα στην Ελλάδα θα εξακολουθεί να παραμένει στο 4% του ΑΕΠ το 2015. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από το ότι απέχει πολύ από την αποπληρωμή του εξωτερικού της χρέους, η Ελλάδα θα εξακολουθεί να έχει (χωρίς την αναδιάρθρωση) ένα αυξανόμενο χρέος για όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2009 η χώρα είχε ένα καθαρό ποσό σε επενδύσεις του εξωτερικού της τάξεως των 199 δις ευρώ, ή με άλλα λόγια, το καθαρό εξωτερικό χρέος ήταν περίπου το 110% του ΑΕΠ.

Πίνακας 31: Ελλάδα: Έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (ανά έτος, ποσοστό επί τοις εκατό (%) του ΑΕΠ)


Στο τέλος της περασμένης εβδομάδας, τα ασφάλιστρα κινδύνου για τα 10ετή ελληνικά ομόλογα ήταν ακόμη πάνω από 1.000 μονάδες βάσης σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά, επίπεδο που πολλοί εκλαμβάνουν ως σήμα στην αγορά ότι η χρεωκοπία είναι πιθανή. Και αυτό παρά την ανακοίνωση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου την ίδια μέρα, σύμφωνα με την οποία το ελληνικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων "βρίσκεται σε γενικές γραμμές σε καλό δρόμο".

Το άλλο φλέγον ζήτημα είναι η επιστροφή στις αγορές. Ο υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η χώρα θα επιστρέψει στις αγορές ομολόγων την κατάλληλη ώρα, δηλαδή κάποια στιγμή μέσα στο 2011. Η δήλωση αυτή, ωστόσο, ακούγεται όλο και περισσότερο σαν ευσεβής πόθος, ιδίως μετά την αναθεώρηση του ελλείμματος του 2009 από την Eurostat, ενώ η απόδοση των εσόδων, η οποία ήταν μικρότερη από ό,τι αναμενόταν, σημαίνει ότι η Ελλάδα έχει ήδη αποτύχει στον πρώτο της στόχο, αυτόν της δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η αποτυχία αυτή ίσως να μην επηρεάσει τους επιθεωρητές της ΕΕ και του ΔΝΤ, αλλά είναι απίθανο να αφήσει ανεπηρέαστους όσους συμμετέχουν στις εξαιρετικά συντηρητικές και δύσκαμπτες αγορές ομολόγων.

Εξάλλου, όπως επισημαίνει ο Nick Skrekas σε άρθρο του στην εφημερίδα Wall Street Journal, οι αριθμοί απλώς "δεν βγαίνουν". Η Ελλάδα πρέπει να εξοικονομήσει 84 δις ευρώ για αποπληρωμή τόκων για τα επόμενα τρία έτη, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι η ταχύτητα της οικονομικής συρρίκνωσης δεν θα έχει ως επακόλουθο και άλλους χαμένους στόχους όσον αφορά το έλλειμμα. Αν προσθέσουμε σε αυτά τα ποσά και επιπλέον 70 δις ευρώ για την αποπληρωμή δανείων από ΕΕ και ΔΝΤ στο κάθε ένα από τα δύο έτη, 2014 και το 2015, τότε έχουμε μια αναπόφευκτη χρεωκοπία, για την οποία οι αγορές ήδη προειδοποιούν με τα σπρεντς που εκτοξεύθηκαν πάνω από 1.000 μονάδες για τα ελληνικά 10ετή ομόλογα.

Ακόμη και κατά το διάστημα πριν από την κρίση, η Ελλάδα θα ήταν αδύνατο να εξοικονομήσει περισσότερο από περίπου 50 δις ευρώ ετησίως από τις αγορές που την εμπιστεύονταν. Όσο για τους συμμετέχοντες στην αγορά, γνωρίζουν καλά ότι οι προσδοκίες της τρόικας δεν είναι ρεαλιστικές. Η έλλειψη πεποίθησης στις αγορές ομολόγων ότι η Ελλάδα μπορεί να επιβιώσει και να αποφύγει την χρεωκοπία δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο που κρατά το μελλοντικό κόστος δανεισμού σε υψηλά επίπεδα και έτσι καθιστά την πιθανότητα της τελικής αποπλήρωσης ακόμη πιο ισχνή. Και αυτός ο φαύλος κύκλος δεν λέει να πάρει τέλος.

Με αυτή την έννοια, η αρχική ανελαστικότητα της τρόικας στο θέμα της αναβολής της εξόφλησης ήταν σαφώς αυτοκαταστροφική. Η καθυστέρηση που παρατηρήθηκε στην ενημέρωση των αγορών για το ότι υπήρχε η δυνατότητα παράτασης φημολογείται τώρα ότι οφείλεται εν μέρει στις ανησυχίες της γερμανικής κυβέρνησης σχετικά με το ποιές θα ήταν οι αντιδράσεις εντός Γερμανίας στην ανακοίνωση αυτής της παράτασης. Προφανώς, για τους δανειολήπτες τα πράγματα θα γίνουν πολύ δυσκολότερα απ' όσο είχαν αρχικά φανταστεί. Πράγματι, μόλις σήμερα έγινε σαφές ότι η Ιρλανδία μάλλον θα μπορέσει να δανειστεί ένα ποσό για τα επόμενα εννέα χρόνια, γεγονός που καθιστά δύσκολη οποιαδήποτε πρόβλεψη σχετικά με το πώς ακριβώς θα μπορέσει να οργανωθεί το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας για το οικονομικό έτος 2013, όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί - και μάλιστα, όπως διαμορφώνονται οι συνθήκες, το πιθανότερο είναι ότι το 2013 θα είναι και η χρονιά κατά την οποία ουσιαστικά θα αρχίσει να λειτουργεί.

Το γεγονός αυτό, όπως υπογραμμίζει ο John Dizzard των Financial Times, είναι πιθανό να προκαλέσει το εξής πρόβλημα, με σαφείς ηθικές διαστάσεις: αν τα ποσά πρόκειται να περιοριστούν και εάν το πιθανό κόστος δανεισμού ανεβεί, τότε ίσως να παρατηρηθεί μια εσπευσμένη προσέλευση για την λήψη δανείων (προτού εξαντληθούν όλα τα διαθέσιμα ποσά) και δεν θα υπάρξει καμμία διάθεση για παραίτηση από τα μνημόνια. Η προσφορά προς τους Ισπανούς μιας προοπτικής δανεισμού 350 δις ευρώ για επτάμιση χρόνια ίσως να ακούγεται αρκετά δελεαστική, αλλά είναι απίθανο οι Ιταλοί να δεχτούν να πληρώσουν αντί να μπουν με τη σειρά τους στην ουρά του "συσσιτίου".

Τέλος, και για να περάσουμε στο "δια ταύτα", θα συμφωνήσουμε με την ΕΕ και το ΔΝΤ ότι αναμφίβολα το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων είναι προφανώς σε καλό δρόμο. Το μόνο ζήτημα το οποίο εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενο - ειδικά για όσους υπαλλήλους του ΔΝΤ ενημερώνονται από το πιο "ψαγμένους" οικονομικούς εγκεφάλους της αγοράς - αφορά στο ακριβές όνομα του σταθμού προς τον οποίο κατευθύνεται η ευρωπαϊκή "αμαξοστοιχία".



Την μετάφραση του πρωτότυπου κειμένου επιμελήθηκε η μεταφραστική ομάδα του ιστολογίου

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση