Η Ευρώπη περνά την κρίση της μέσης ηλικίας

• Τον τελευταίο καιρό, οι λέξεις 'Ευρώπη' και 'κρίση' πάνε μαζί. Μέχρι πρότινος είχαμε την απειλή της κρίσης του δημόσιου χρέους στο Νότο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και σήμερα έχουμε τη θεαματική παρακμή των πιο διάσημων εθνικών ποδοσφαιρικών ομάδων της Ευρώπης στο Παγκόσμιο Κύπελλο: η Ιταλία δεν μπορεί να νικήσει τη Νέα Ζηλανδία, η Αγγλία δεν τα βγάζει πέρα με την Αλγερία και η Γαλλία ταπεινώνεται από το Μεξικό.

Πέρα από τους άμεσους οικονομικούς και αθλητικούς της αγώνες, η Ευρώπη υποφέρει από μια βαθύτερη αδιαθεσία. Η σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τις ρίζες της στη Συνθήκη της Ρώμης του 1957. Αυτό σημαίνει ότι η Ένωση είναι σήμερα 53 χρόνων – στην τυπική ηλικία για την κρίση της μέσης ηλικίας. Κάτι που είναι ακόμα πιο βέβαιο, είναι πως η Ε.Ε. έχει όλα τα σημάδια της απώλειας κάποιας αίσθησης στόχου.
Οι ιδρυτικοί πατέρες της Ε.Ε. ήταν απολύτως σίγουροι για τον στόχο τους: η ειρήνη στην Ευρώπη. Αλλά ο τελευταίος σημαντικός Ευρωπαίος πολιτικός που πραγματικά πίστευε ότι η πορεία προς την ευρωπαϊκή ενότητα ήταν ζήτημα ειρήνης και πολέμου ήταν ο Χέλμουτ Κολ – ο καγκελάριος της γερμανικής ενοποίησης που στη συνέχεια έδωσε ώθηση στη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος.
Εξήντα πέντε χρόνια μετά τη λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ελάχιστοι είναι οι Ευρωπαίοι, πολιτικοί και ψηφοφόροι, που πιστεύουν ακόμη ότι η εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενότητας είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ειρήνης. Ο Ολλανδός πρωθυπουργός που προσπάθησε να στηρίξει με αυτό το επιχείρημα το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στο σχετικό δημοψήφισμα του 2005, έγινε στόχος γελοιοποίησης κι έχασε τη μάχη.
Οι φιλοευρωπαϊστές έχουν προσπαθήσει να βρουν νέα ζητήματα για να δώσουν μια αίσθηση σκοπού στην Ένωση. Αν ο στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι πια η ειρήνη, γιατί να μην είναι η ευημερία; Πολλά από τα σχέδια της ΕΕ – η δημιουργία κοινής αγοράς και ενιαίου νομίσματος – προωθήθηκαν στη βάση του επιχειρήματος ότι θα κάνουν πλουσιότερη την Ευρώπη. Η ευρωπαϊκή αριστερά, από την πλευρά της, υποστηρίζει ότι κύριος στόχος της Ε.Ε. δεν πρέπει να είναι η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης από μόνη της – αλλά η περιφρούρηση του μοναδικού ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου που θέλει να παρέχει τα βασικά μιας αξιοπρεπούς διαβίωσης, από τις δωρεάν υπηρεσίες υγείας ως ένα ελάχιστο εισόδημα, σε όλους τους πολίτες.
Άλλοι πάλι έχουν πιο εξωστρεφείς θεωρήσεις και υποστηρίζουν ότι ο κύριος σκοπός της Ευρώπης σήμερα είναι η διάδοση των δημοκρατικών ιδεών και τύπων διακυβέρνησης στην ευρωπαϊκή ήπειρο μέσω της διεύρυνσης της Ένωσης. Από το 1995 ως το 2007, όντως η Ε.Ε. αύξησε τα μέλη της από 12 σε 27.
Άλλη μια σχολή εξωστρεφούς σκέψης υποστηρίζει ότι η ενοποίηση της Ευρώπης έχει στόχο την περιφρούρηση της ευρωπαϊκής ισχύος. Σαν σύνολο, οι πολίτες της Ε.Ε. αντιπροσωπεύουν μόνο το 11% του παγκόσμιου πληθυσμού. Και εκτιμάται ότι θα μειωθούν ως το 6% μέσα στα 50 επόμενα χρόνια. Τα ευρωπαϊκά έθνη δεν θα είναι σε θέση να προασπίσουν τα συμφέροντά τους σε παγκόσμιο επίπεδο, υποστηρίζει αυτό το επιχείρημα, παρά μόνο αν μιλούν και ενεργούν με μια φωνή και μια βούληση.
Και υπάρχουν τέλος και εκείνοι, πρωτίστως οι Βρετανοί, που υποστηρίζουν ότι η Ε.Ε. πρέπει να ξεχάσει τα μεγάλα και αφηρημένα οράματα, και να εστιάσει στα πρακτικά οφέλη που μπορεί να προσφέρει στους απλούς Ευρωπαίους: ταξίδια χωρίς διαβατήριο, φθηνότερες τηλεφωνικές κλήσεις, υποτροφίες σπουδών.
Μια προφανής απάντηση είναι ότι η Ευρώπη μπορεί να είναι για όλα αυτά: για την ειρήνη, για την ευημερία, για τη διάδοση της δημοκρατίας, για την προστασία του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, για την υπεράσπιση των συμφερόντων της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο και για παροχή πρακτικών ωφελημάτων. Το πράγμα φαίνεται καταρχήν μια χαρά. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι πολλοί από αυτούς τους εύηχους στόχους, αποδεικνύονται με ενδελεχή εξέταση, πιο αμφιλεγόμενοι από όσο ακούγονται, ή και αντιφατικοί μεταξύ τους.
Οι υποστηρικτές του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου έχουν μείνει άναυδοι διαπιστώνοντας ότι η διεύρυνση της Ε.Ε. σήμαινε πως οι εργαζόμενοι των πλουσιότερων χωρών της Δυτικής Ευρώπης εκτέθηκαν στον ανταγωνισμό των νεοεισερχόμενων χαμηλόμισθων της Ανατολής. Ο 'Πολωνός υδραυλικός' έγινε ο απίθανος εχθρός της Γαλλίας. Και οι Βρετανοί πολιτικοί τείνουν να αναγνωρίσουν ότι η μαζική μετανάστευση από την Ε.Ε. δεν πολυαρέσει στους ψηφοφόρους τους.
Την επαύριο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς δεν γίνεται πια καθολικά αποδεκτή ως ένας ελπιδοφόρος στόχος, αντιθέτως για πολλούς πολιτικούς η λέξη 'φιλελευθεροποίηση' έχει αποκτήσει μια βρώμικη χροιά.
Η δε ενίσχυση της φωνής της Ευρώπης στα παγκόσμια ζητήματα δεν προχωράει. Οι ευρωπαϊκές ελίτ μπορεί να μιλούν για την ανάγκη της 'ισχύος', όμως οι ψηφοφόροι δεν πείθονται. Ο πόλεμος του Αφγανιστάν αποδοκιμάζεται ευρύτατα και οι στρατιωτικές δαπάνες είναι συχνά οι πρώτες που κόβονται.
Σε ό,τι αφορά την παραγωγή πρακτικών ωφελημάτων για τους απλούς Ευρωπαίους δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αλλά γιατί να νοιαζόμαστε για την Ευρώπη αν τελικά αφορά μόνο χαμηλότερες χρεώσεις για τους χρήστες κινητής τηλεφωνίας;
Η οικονομική κρίση έχει τώρα προσθέσει νέες σκοτεινές όψεις στην κρίση μέσης ηλικίας της Ε.Ε. Η Ένωση μοιάζει με μεσόκοπο άντρα με ατελείωτες ονειροπολήσεις για το νόημα της ζωής που διακόπτονται ξαφνικά καθώς συνειδητοποιεί με δυσαρέσκεια ότι δεν μάζεψε αρκετά λεφτά για την τρίτη ηλικία του – και ίσως πρέπει να αρχίσει να κόβει από όπου μπορεί.
Οι αισιόδοξοι ελπίζουν ότι η δυσκολία της σημερινής συγκυρίας να ξυπνήσει την Ευρώπη και θα τη βγάλει από την κρίση της μέσης ηλικίας. Ότι η Ε.Ε. θα ανακαλύψει νέα νοήματα μέσα στις αντιξοότητες και ότι ο οικονομικός αγώνας θα δημιουργήσει νέους δεσμούς αλληλεγγύης και θα δώσει ώθηση στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Μέχρι στιγμής πάντως οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Στα πρώτα στάδια της χρηματοπιστωτικής κρίσης τα κράτη μέλη της Ευρώπης στράφηκαν σε αντιπαράθεση μεταξύ τους – χαρακτηριστικές ήταν οι αντεγκλήσεις μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών. Είναι αλήθεια ότι μερικοί άνθρωποι που περνούν την κρίση της μέσης ηλικίας δυναμώνουν και την ξεπερνούν ορίζοντας νέους στόχους και βρίσκοντας νέα ζωτικότητα. Άλλοι όμως απλά χωρίζουν.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση