Ένα «πιστεύω» για την αναγέννηση του καπιταλισμού

• Κάποια στιγμή θα πρέπει να κοιτάξουμε πιο μακριά από τα εγχειρήματα διάσωσης και τα πακέτα οικονομικής συνδρομής και να αναρωτηθούμε τι τύπος καπιταλισμού θα μας προκύψει μετά την παρούσα κρίση. Διακυβεύονται πολύ περισσότερα από τις γκρίνιες περί της ρύθμισης του τραπεζικού συστήματος

Καταρχήν ο λεγόμενος "φονταμενταλισμός της αγοράς", που δεν υπήρξε ποτέ πραγματικά εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, έχει για τα καλά πεθάνει. Ας δούμε ορισμένες ρήσεις που τον εξέφραζαν.
Η πρώτη ήταν η περίφημη ρητορική ερώτηση: «Τι θα κάνεις άμα βρεις ένα χαρτονόμισμα 100 δολαρίων στο δρόμο;». Η απάντηση της Σχολής του Σικάγο υποτίθεται πως ήταν: «Τίποτα, αποκλείεται να βρεις. Κάποιος άλλος πήρε το χαρτονόμισμα πριν από σένα». Η απάντηση αυτή ενέχει έναν συνδυασμό άκρατης ορθολογικότητας και ακραίου εγωισμού, που δεν είναι πάντα η περίπτωση.
Η δεύτερη ρήση είναι το περίφημο σλόγκαν: «Το κράτος δεν είναι η απάντηση. Είναι το πρόβλημα». Εκτός κι αν είσαι ειλικρινής αναρχικός, αποκλείεται να το πιστεύεις πραγματικά.
Υπάρχει και μια τρίτη ρήση, παρμένη από τα κείμενα ενός μεγάλου ανθρώπου των γραμμάτων της Αγγλίας του 18ου αιώνα, του Σάμιουελ Τζόνσον, ο οποίος είχε γράψει: «Ελάχιστοι τρόποι υπάρχουν για να ενεργήσει ένας άνθρωπος πιο αθώα από το να βγάζει λεφτά». Η ρήση αυτή δεν μπορεί να σταθεί τώρα πια, μετά την πρόσφατη φούσκα των τιμών των αξιών και την πιστωτική κατάρρευση που την ακολούθησε.
Πέρα από αυτές τις ακραίες ρήσεις, η βάση των ‘ανταγωνιστικών αγορών’ παραμένει ακόμα η περίφημη ‘αόρατη χειρ’ του Άνταμ Σμιθ. Ένας κατασκευαστής ή ένας έμπορος μεγαλώνει το κέρδος του αν καταφέρει να παράσχει αυτό που θέλουν πιο πολύ οι καταναλωτές στην πιο χαμηλή τιμή. Υπάρχει μια αμερικανική παροιμία που λέει ότι αν κατασκευάσεις μια καλύτερη ποντικοπαγίδα, όλος ο κόσμος θα έλθει τρέχοντας σε σένα. Η ουσία αυτής της παροιμίας δεν μας λέει όμως τίποτα για τον καπιταλισμό. Μπορεί κάλλιστα να κινείσαι σε μια αγορά όπου υπάρχουν επίσης κρατικές επιχειρήσεις ή εργατικοί και καταναλωτικοί συνεταιρισμοί οι οποίοι διεκδικούν μερίδιο στο κέρδος.
Ποιες είναι λοιπόν οι βασικές εξαιρέσεις στο δόγμα της ‘αόρατης χειρός’ ή για να το πούμε πιο θετικά, ποιες είναι οι σφαίρες όπου απαιτείται κρατική ρύθμιση; Αφήνουμε κατά μέρος την ανάγκη για κρατική παρεμβάση ενάντια στα μονοπώλια, για την οποία ουδέποτε έχουν εκφραστεί σοβαρές αντιρρήσεις, αν και πρέπει να σημειωθεί ότι πολλά μονοπώλια οφείλουν την ισχύ τους σε κρατικούς φραγμούς και κρατικές επιχορηγήσεις, ιδίως σε ό,τι αφορά το ξένο εμπόριο.
Οι άλλες βασικές περιοχές όπου έχει αποτύχει η αγορά είναι:
1. Εξωτερικότητες. Ο όρος δηλώνει τα κόστη και τα οφέλη που δεν πληρώνονται άμεσα από εκείνους που είναι υπεύθυνοι για αυτά. Το πιο παλιό παράδειγμα ήταν της καμινάδας που καπνίζει. Σήμερα είναι το κεντρικό επιχείρημα για το φαινόμενο του θερμοκηπίου και την υπερθέρμανση του πλανήτη που αφορά ακριβώς αυτές τις εξωτερικότητες. Το πρόβλημα των εξωτερικοτήτων μπορεί συχνά να αντιμετωπιστεί με θεραπείες της αγοράς, δίχως να απαιτείται εκτεταμένη ή ενδελεχής κρατική παρέμβαση. Η υπεραλίευση μπορεί να περιοριστεί με την επέκταση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στη θαλάσσια λεκάνη και η αστική μόλυνση με τη θέσπιση εμπορεύσιμων ‘αδειών μόλυνσης’.
2. Δημόσια αγαθά. Ο όρος αυτός δεν αναφέρεται σε κάτι που επιθυμούν οι καταναλωτές, αλλά σε προϊόντα και υπηρεσίες που δεν είναι δυνατό να χρεωθούν στους πολίτες σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους, όπως είναι η εθνική άμυνα. Αναφέρεται επίσης σε οφέλη που δεν πληρώνονται από εκείνους που τα απολαμβάνουν, όπως είναι τα πάρκα μιας πόλης που βελτιώνουν την εικόνα ολόκληρων γειτονιών, ακόμα και αν οι κάτοικοι των παρακείμενων γειτονιών δεν τα χρησιμοποιούν.
3. Αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι οι τύποι ανταμοιβής που προκύπτουν από τις συναλλαγές στις αγορές και τα κληρονομικά δικαιώματα ιδιοκτησίας διακρίνονται για το δίκαιο χαρακτήρα τους. Οπότε οι κυβερνήσεις εδώ έχουν πολλά να κάνουν για να διορθώσουν τα πράγματα μέσα από την προοδευτική φορολογία και τα επιδόματα του κοινωνικού κράτους, αν και δεν μπορούν να κάνουν τόσα όσα θα ήθελαν.
Αυτές οι κατηγορίες είχαν τεθεί στο κέντρο της ανάλυσης ενός οικονομολόγου του Κέμπριτζ, του A.C. Pigou, πριν από 100 χρόνια. Μας παρέχουν ένα καταρχήν πλαίσιο που μπορεί να συμπληρωθεί μέσα από αναλυτική εξέταση όλων των επιμέρους περιπτώσεων και την πολιτική κρίση.
Η απελευθέρωση των αγορών έχει παράγει πολύ σημαντικά οφέλη, παρά την αναπόφευκτη αποτυχία της να φέρει σε πέρας όλους τους σωστούς τύπους παρεμβάσεων και την επιμονή των αρνητικών τύπων. Όπως το θέτει ο επιφανής οικονομολόγος Jagdish Bhagwati, στη συμβολή του στο βιβλίο ‘The Future of Money’, χάρη σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις 500 εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα και την Ινδία κατάφεραν να ξεπεράσουν το κατώφλι της φτώχειας. Το λάθος της φιλελεύθερης πολιτικής, υποστηρίζει ο ίδιος, ήταν η ‘υπερβολική έμφαση στην εύλογη επιδοκιμασία της απελευθέρωσης του εμπορίου’ και η διεύθυνση των άμεσων ξένων επενδύσεων ‘στον χαρακτηριζόμενο από τη μέγιστη ευμεταβλητότητα χρηματοπιστωτικό τομέα, που αντιπροσωπεύει το μαλακό υπογάστριο του καπιταλισμού’. Ο Ινδός οικονομολόγος προχωρεί σε μια λεπτομερή ανάλυση των τρόπων με τους οποίους αυτά τα λάθη ενθαρρύνθηκαν από την κινητοποίηση των πιο ισχυρών μορφών της Γουόλ Στριτ και του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών.
Μέχρι πρόσφατα πιστεύαμε ότι οι επισημάνσεις του Jagdish Bhagwati αντιπροσώπευαν πρωτίστως την εύλογη απογοήτευση ενός μεγάλου διαπρεπούς οικονομολόγου του διεθνούς εμπορίου και αμφισβητούσαμε την εγκυρότητά τους. Όχι πια.
Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση