Εθνική στρατηγική και εξωτερική πολιτική

Η χάραξη εθνικής στρατηγικής αναφέρεται στη σύνδεση μέσων και πόρων για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, που έχουν εκ ων προτέρων αξιολογηθεί ως αξίες που οφείλουν να προστατευθούν. Ονομαστικά αλλά και ουσιαστικά απαιτεί την εκπόνηση ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και την αξιολόγηση της στάσης πολλών εμπλεκόμενων παραγόντων.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σήμερα μία σειρά προκλήσεις σε περιφερειακό επίπεδο, οι οποίες ωστόσο σχετίζονται με δεδομένα του διεθνούς συστήματος και τη δράση ισχυρών παικτών. Πλείστες επιλογές έχουν γίνει υπό το βάρος πιέσεων εξωγενών παραγόντων.
Επιπλέον, πολλές εξ αυτών έχουν διαμορφωθεί εντός ενός ατομοκεντρικού πλαισίου. Η θεσμική διάσταση χάραξης εξωτερικής πολιτικής έχει υποβαθμιστεί δραματικά και αυτό συνιστά μία ιδιαιτερότητα αλλά και διακριτό χαρακτηριστικό λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, οι οποίες πλήρωσαν το βάρος των επιλογών τους.
Επί της ουσίας, αυτό που υπογραμμίζεται εδώ είναι ότι: πρώτον, οι όποιες μεταβολές σε επίπεδο μακροστρατηγικού σχεδιασμού θα πρέπει να διαμορφώνονται με βάση προκαθορισμένους στόχους διατυπωμένους μέσα από μία θεσμική και ορθολογική διαδικασία. Οι ηγεσίες δεν μπορούν να λειτουργούν με γνώμονα προσωπικά ιδεολογικά πρότυπα απλά και μόνο διότι δεν εκπροσωπούν τον εαυτό τους αλλά κράτη και συλλογικότητες σε ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, όπου καταγράφονται ασυμβατότητες στόχων και επιλογών στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής
Είναι σημαντικό να παραθέσουμε μία σειρά ορισμών της εξωτερικής πολιτικής, προκειμένου να καταστεί σαφές ότι αυτή δεν συνιστά μία προσωποπαγή διαδικασία.
Εξωτερική πολιτική είναι
α. "το σύνολο των αξιολογήσεων πολλαπλών κέντρων χάραξης πολιτικής” "η από κοινού λήψη απόφασης από μέρους πολλαπλών παραγόντων",
β. “η προσπάθεια ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου να ελέγξει το εξωτερικό του περιβάλλον με την αξιοποίηση των ευνοϊκών και τη μεταβολή των δυσμενών για αυτό καταστάσεων προς το καλύτερο”,
γ. “η πολιτική που ακολουθεί ένα κράτος στη διεθνή σφαίρα για να πετύχει την εκπλήρωση εθνικών στόχων”.
Οι παραπάνω ενδεικτικοί ορισμοί δίνουν έμφαση στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής μέσα από ένα συλλογικό, θεσμικό πλαίσιο και συγκεκριμενοποιούν τους στόχους που θέτει, αναδεικνύοντας με ενάργεια την ιεράρχηση στόχων και τις προτεραιότητες μία ηγεσίας. Επιπλέον, η εξωτερική πολιτική αναλύει “τη δράση των υπεύθυνων κρατικών παραγόντων στον εξωτερικό τομέα, τους σκοπούς προς τους οποίους η δράση αυτή αποβλέπει, τα μέσα που χρησιμοποιεί και τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγει”.
Δεύτερον, η όποια οριακή ή θεμελιώδης μεταβολή σε επίπεδο επιλογών θα πρέπει να δικαιολογείται με βάση αξιολογητικές προσεγγίσεις έναντι της συμπεριφοράς τρίτων παικτών εντός ενός πλαισίου που χαρακτηρίζεται από αμοιβαιότητα. Συνεπώς, η διάσταση εντός της οποίας θα πρέπει να αξιολογηθεί μία μεταβολή πολιτικής δεν μπορεί να είναι μονή αλλά πολύπλευρη. Υπό αυτό το πρίσμα απαιτείται να αξιολογηθεί διεξοδικά η νέα ελληνική εξωτερική πολιτική που υιοθετήθηκε από το 1996 μέχρι σήμερα, προκειμένου να προσδιοριστεί το αν οι στόχοι επιτεύχθηκαν και αν αυτό βοήθησε στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων στο πεδίο της ασφάλειας. Ειδικά για την Ελλάδα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού η χώρα αποτελεί το μοναδικό κράτος μέλος της Ε.Ε., του οποίου απειλούνται κυριαρχικά δικαιώματα.
Τρίτον, οι επιλογές ισχυρών παικτών απαιτείται να λαμβάνονται υπόψη, αφού η ισχύς και όχι κανόνες δικαίου είναι αυτή που προσδιορίζει τις αντικειμενικές και σχετικές δυνατότητες προώθησης πολιτικών επιλογών. Ωστόσο, αυτές δεν μπορούν να υπαγορεύουν πολιτικές όταν διακυβεύονται ζητήματα που αφορούν την επιβίωση και την κρατική κυριαρχία.
Οι ηγεσίες έρχονται και παρέρχονται, αλλά τα συμφέροντα των κρατών παραμένουν και υφίστανται σε διαχρονική βάση. Η επισήμανση υπογραμμίζει το εφήμερο των ηγεσιών, των διαχειριστών της τύχης μίας συλλογικότητας, σε αντίθεση με τη διαχρονικότητα των εθνικών συμφερόντων. Η αποδοχή ύπαρξης εθνικών συμφερόντων δεν παραπέμπει σε μία συγκρουσιακή πολιτική αλλά στην αναγνώριση της ετερότητας και πολυμορφίας τους διεθνούς συστήματος, και στις διαφορετικές προτιμήσεις που διαμορφώνονται με κριτήριο την εξυπηρέτηση μίας συλλογικότητας. Η επιλογή μίας συγκεκριμένης πολιτικής παραπέμπει στην απόρριψη εναλλακτικών προτάσεων που δεν μεγιστοποιούν τα οφέλη.
Η Ελλάδα δρα σε έναν διεθνή πολιτικό στίβο που χαρακτηρίζεται από τις διαχρονικά ετεροβαρείς σχέσεις Ε.Ε. - ΗΠΑ, τη θεσμική, οικονομική και στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ, που τους επιτρέπει να θέτουν ad hoc κανόνες δικαίου και να δρουν μονομερώς, τη θεσμική και ιδεολογική αδυναμία της Ε.Ε. να λειτουργήσει ως ένας μηχανισμός αυτοδικίας έναντι των κρατών μελών της που απειλούνται, τον κυρίαρχο ρόλο της Ατλαντικής Συμμαχίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, το διεμβολιτικό ρόλο των ΗΠΑ στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη στοχοποίηση όσων εκτιμάται ότι διευκολύνουν τη ρωσική διείσδυση στην περιοχή και τέλος την αδυναμία ή/και απροθυμία της Ε.Ε. να μεταβάλει την επεκτατική τουρκική πολιτική έναντι της Ελλάδας.
Ωστόσο, τα παραπάνω δεν περιγράφουν μία στατικής υφής διαδικασία και πλαίσιο δράσης. Στόχοι της χάραξης εξωτερικής πολιτικής είναι να αξιοποιεί ευκαιρίες, να διαμορφώνει μέσα από μία προκαθορισμένη θεσμική διαδικασία επιλογές και να τις στηρίζει όχι αποσπασματικά αλλά στο πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής, η οποία να εξυπηρετεί, αν αυτό είναι δυνατόν, και στόχους τρίτων.
Οι διαχρονικές προτεραιότητες της Ελλάδας αφορούν την κλιμακούμενη ποιοτικά και ποσοτικά τουρκική επιθετικότητα, τα προβλήματα περιφερειακής σταθερότητας, την αποσταθεροποιητική δράση εξωσυστημικών δρώντων, τη διαβαλκανική συνεργασία, την περιφερειακή ανάπτυξη και τα ενδημικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή.
Τα προβλήματα αυτά δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται ως εφήμερα συμπτώματα αλλά ως εγγενή χαρακτηριστικά, συνεπώς συνιστούν μία κανονικότητα οπότε η μέχρι σήμερα αδυναμία επίλυσής τους δεν παραπέμπει υποχρεωτικά σε απώλειες ευκαιριών.

* Ο Γιώργος Βοσκόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Οκτ 28, 2009
Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση