Ο βιόκοσμος ως πρότυπο δόγματος επιχειρήσεων και γεωπολιτικής

Δρ. Μανούσος Ε. Καμπούρης

(Βιολόγος)

Η προβολή του έμβιου κόσμου στην στρατιωτική σκέψη και την πολεμική πράξη δεν είναι κάτι νέο, ούτε ριζοσπαστικό. Σήμερα εστιαζόμαστε στις εφαρμογές μικροβιολογικού πολέμου και βιοτρομοκρατίας/ αντιβιοτρομοκρατίας, αλλά στην πράξη η χρήση έμβιων μέσων για μεταφορά και κίνηση (υποζύγια) αλλά και για καθεαυτό αποστολές κρούσης ή υποστήριξης (ταχυδρομικά περιστέρια, εκπαιδευμένοι σκύλοι) παρέχει διαχρονικά και ακριβή παραδείγματα.
Παρομοίως, οι σημερινές βιομετρικές μέθοδοι αποτελούν την τελευταία λέξη σε μια μακρά σειρά εκμετάλλευσης βιολογικών φαινομένων ή ιδιοτήτων για επίτευξη πολιτικών και πολεμικών σκοπών, όπως είναι η πείνα για κάμψη της αντίστασης ατόμων ή ομάδων, ο πόθος και ο πόνος για κάμψη συνείδησης κλπ.
Επίσης πολύ γνωστή και οικεία είναι η αξιοποίηση επιτευγμάτων και μεθόδων Ιατρικής, φαρμακολογίας , εργομετρικής και βιοεργονομίας προκειμένου να αναπτυχθούν, να αξιοποιηθούν πλήρως και να αποκατασταθούν ή να συντηρηθούν οι χρήσιμες για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων ιδιότητες, ποιότητες και δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού.

Αντίστοιχη φροντίδα δίνεται και σε άλλους οργανισμούς που χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό, παρά τη δραστική μείωση που επέφερε η μηχανοποίηση. Αλλά η πλέον προφανής, στο εγγύς μέλλον επιρροή είναι εμφανώς η χρήση βιολογικών προτύπων για παραγωγή ή σχεδίαση ουσιών, υλικών, απαρτίων ή και συστημάτων, χρησιμοποιώντας τις αρχές και τα πρότυπα που υιοθετούνται στον έμβιο κόσμο (πχ τα νευρωνικά δίκτυα υπολογιστών, οι βιομιμητικοί μηχανισμοί), ενώ σε μερικές περιπτώσεις προτιμάται η μεγάλης κλίμακας βιολογική παραγωγή /καλλιέργεια σχεδόν αυτούσια, με ή χωρίς γενετικές και άλλες τροποποιήσεις των χρησιμοποιούμενων οργανισμών (πχ αραχνών για παραγωγή ιστικής πρωτεΐνης για σύγχρονες θωρακίσεις σώματος).
Είναι διαπιστωμένο και σαφές ότι, ο έμβιος κόσμος πετυχαίνει, μέσω ενός εξαιρετικά πολύπλοκου συστήματος χημικών επεξεργασιών, να κατασκευάσει ουσίες με ποικιλία ακραίων φυσικών και χημικών χαρακτηριστικών, παρά τους τεράστιους περιορισμούς που αυτή η φύση της Ζωής επιβάλλει. Επί παραδείγματι, στον έμβιο κόσμο χρησιμοποιούνται ευρύτατα μόλις 5 στοιχεία, ενώ τα διπλάσια περίπου χρησιμοποιούνται σε μικρότερες ποσότητες και ειδικές εφαρμογές. Επιπλέον, οι θερμικές κατεργασίες περιορίζονται σε ένα εξαιρετικά στενό θερμοκρασιακό φάσμα, που επιτρέπει τη διατήρηση της ζωής (εύρος μικρότερο των 300 βαθμών Κελσίου), ενώ το μέγιστο των διεργασιών γίνεται σε ένα μικρό κλάσμα αυτού του φάσματος, εύρους περίπου 25 βαθμών Κελσίου. Είναι απόλυτα προφανές ότι η ευφάνταστη διαπλοκή βιολογικών προτύπων και ίσως και διεργασιών, με τα προηγμένα υλικά που θέτει στη διάθεσή μας η επιστήμη υλικών και τα χιλιάδες έτη ανθρώπινης μεθοδολογίας (ιδίως τα μέταλλα, τα κεραμικά, τα συνθετικά υλικά και τα μορφοτροπικά υλικά) θα επιφέρει μια ακόμη τεχνολογική επανάσταση, και μάλιστα σε αδιανόητη έκταση και κλίμακα για την μέχρι στιγμής ιστορική μας μνήμη. Και φυσικά, ένας κλάδος που θα εφαρμόσει και θα χρησιμοποιήσει αυτά τα νέα υλικά και μεθοδολογικά επιτεύγματα από την πρώτη στιγμή είναι προφανώς ο στρατιωτικός.
Παρ’ όλα αυτά είναι μάλλον κοντόφθαλμο το να θεωρείται ότι η έμβια φύση έχει εφαρμογή στο στρατιωτικό πεδίο μόνο στα προαναφερθέντα επίπεδα, ήτοι της παραγωγής, της σχεδίασης και κατασκευής νέων υλικών, της διατήρησης υγείας και βελτίωσης δεξιοτήτων των πολεμιστών και της χρήσης των βιολογικών ιδιοτήτων και περιορισμών αυτών προς επίτευξη θετικών εξαγώμενων αποτελεσμάτων. Παλαιόθεν οι μέθοδοι και οι εμπειρίες του έμβιου κόσμου χρησιμοποιούνταν ως μεταφορά και έμπνευση στη διεξαγωγή επιχειρήσεων. Από το «βουβάλι με τα κέρατα» των Ζουλού μέχρι το «σημαδεύουμε τη Σφαγίτιδα» των Αμερικάνων στον Α’ Πόλεμο του Κόλπου. Ο «αποκεφαλισμός» ενός στρατού, ή ο «ακρωτηριασμός» του, η τακτική της «Αγέλης των Λύκων» ή το «Πήδημα του Αλόγου» αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα είτε της έμπνευσης από εμβιοκοσμικές πρακτικές, είτε της περιγραφής, με μεταφορά, μιας νέας πρακτικής σε επίπεδο αντιληπτό από μεγάλο αριθμό ανθρώπων που δεν είχαν αποκοπεί από τα συμβαίνοντα στο φυσικό κόσμο. Είναι λοιπόν σαφές ότι μέχρι τούδε, η χρήση προτύπων, μεθόδων, υλικών ή και έμπνευσης από το βιόκοσμο για εφαρμογή στο στρατιωτικό πεδίο δεν είναι τίποτα το νέο, και αυτό καθίσταται ακόμη σαφέστερο αν μαζί με τη συλλογική στρατιωτική δράση εξετάσουμε και τις ατομικές πολεμικές τέχνες με τα χτυπήματα και τις στάσεις που φέρουν ονόματα ζώων.
Αυτό που είναι λιγότερο κοινό και καθίσταται εφικτό πλέον, είναι η εφαρμογή στη στρατιωτική σκέψη και πράξη πολύπλοκων προτύπων συμπεριφοράς και τακτικής τα οποία εμφανίζονται στο βιόκοσμο και ενέχουν αυξημένη ασυμμετρία και πολύ υψηλού επιπέδου ολοκλήρωση. Το πώς κυνηγά ο λύκος, εφορμά ο αετός και ενεδρεύει ο κροκόδειλος είναι σχετικά απλές μέθοδοι. Ο τρόπος αποσύνθεσης ενός νεκρού ή εξασθενημένου οργανισμού από μικρόβια, η διαδικασία της Απόπτωσης στην εξοικονόμηση υλικών (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) και οι συστηματικές αρχές και τα πρωτόκολλα λειτουργίας των αντανακλαστικών τόξων, ή της πολυφασικής ενεργοποίησης και επέμβασης του ανοσοποιητικού συστήματος ενός μετάζωου, είναι περισσότερο πολύπλοκες αρχές με δυνητικά εντυπωσιακά αποτελέσματα σε στρατιωτική εφαρμογή. Φυσικά απαιτούνται μεθοδολογικές διορθώσεις και στατιστικές σταθμίσεις για την εφαρμογή τους σε αντίστοιχα πεδία, αλλά παρέχουν εξαιρετικά πρότυπα για την αντιμετώπιση σειράς ενδεχομένων , όπως η διάβρωση υπερδύναμης από μικρές ομάδες, η εφαρμογή καμένης γης ή οι μετατροπές και αναδιοργανώσεις ενόπλων υπηρεσιών, η άμεση αντίδραση σε αιφνίδιες απειλές χρονικής κρισιμότητας και η πλήρης προπαρασκευή ενός κράτους, από τον καιρό της ειρήνης, για κλιμακωτή ή πλήρους κλίμακας πολεμική περιπέτεια αντίστοιχα.
Η σημερινή τάση στις ένοπλες δυνάμεις για υψηλή ολοκλήρωση, ταχεία αντίδραση και έγκαιρες στρατηγικές μετακινήσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αντίπαλοι που κυμαίνονται από το συμβατικό ως το ασύμμετρο επίπεδο, προϊδεάζει για συγκεκριμένο τύπο οργάνωσης. Η τεχνολογία επιτρέπει πλέον υλοποίηση διαφόρων αντιλήψεων διοίκησης, αλλά φαίνεται ότι η υπερσυγκεντρωτική διοίκηση, με ανώτατα επιτελεία να ενημερώνονται για τις επιχειρήσεις διμοιριών ή και ομάδων, και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο, είναι η προτιμώμενη διαμόρφωση. Αυτό ισχύει για ποικίλους τεχνικούς, οικονομικούς, επιχειρησιακούς αλλά κυρίως για πολιτικούς λόγους, παρά την σαφή αντίφαση μεταξύ υπερσυγκεντρωτικής διοίκησης και δημοκρατικής αρχής ή, επίσης, μεταξύ μιροδιαχείρισης και βελτιστοποιημένης αποδοτικότητας. Σε κάθε περίπτωση, είναι απόλυτα προβλέψιμο το ότι οι δικτυοκεντρικές και πληροφοριοκεντρικές επιχειρήσεις δημιουργούν ένα διαφοροποιημένο και υψηλής ολοκλήρωσης στράτευμα, όπου για τεχνικούς και κυρίως οικονομικούς λόγους οι μονάδες προσβολής θα διαφοροποιούνται από τις μονάδες αντίληψης, και μάλιστα σε ασύλληπτο για την πρόσφατη στρατιωτική ιστορία βαθμό. Καθώς η εξειδίκευση θα παρέχει αποτελεσματικότητα και επιβιωσιμότητα και εξ’ αυτού οικονομία απλησίαστη από την πολυδυναμία, τα συστήματα πολλαπλών ρόλων θα περιορίζονται στα πλαίσια των οικονομικών στρατευμάτων, ακολουθώντας την ίδια εξελικτική πορεία του φυσικού κόσμου. Το ίδιο ισχύει και για μονάδες υποστήριξης (μάχης και ΔΜ).
Αυτή η διαφοροποίηση, σε συνδυασμό με την υπερσυγκεντρωτική διοίκηση δημιουργεί το ακριβές ανάλογο της κεφαλοποίησης και της σύμπηξης πολύπλοκου, αυτοτελούς οργανισμού. Όσο για την εκτέλεση των διαφόρων λειτουργιών, που καθίστανται ολοένα και πιο πολύπλοκες χάρη στην τεχνολογία και εξαιτίας της επέκτασης σε όγκο και πολυπλοκότητα ενός ένοπλου οργανισμού, απαιτούνται χειριστές (άνθρωποι ή μηχανές) υψηλής εξειδίκευσης, τόσο θα αυξάνεται η ανάγκη επίβλεψης και καθοδήγησής τους και συνεπώς διοίκησης, καθώς θα χάνουν την δυνατότητα επιτυχούς αυτενέργειας, η οποία θα θεωρείται εντροπικό και όχι χαοτικό φαινόμενο. Ταυτόχρονα αυξάνουν οι ανάγκες συντονισμού, καθώς οι πολύπλοκες διεργασίες μπορούν να οδηγήσουν σε εσωτερικές τριβές και εντροπική κατάρρευση ένα σύστημα, επομένως ένα όσο το δυνατόν ισχυρότερο σύστημα διοίκησης, ελέγχου και επικοινωνιών καθίσταται απαραίτητο ακόμη και για το συντονισμό δευτερευουσών αποστολών. Η αδήριτη ανάγκη, το 1999, για έλεγχο από ιπτάμενα ραντάρ ώστε να εκτελούνται οι αποστολές εναερίου ανεφοδιασμού από τα νατοϊκά αεροσκάφη που επέδραμαν στο Κοσσυφοπέδιο και τη Σερβία είναι πρωτόλειο αλλά καλό παράδειγμα και δημιουργεί αρκετές απορίες για το τι θα συνέβαινε αν οι Σέρβοι διέθεταν αξιοπρεπή αεράμυνα.
Η υψηλή ολοκλήρωση και διαφοροποίηση ενέχει εξαιρετικές προοπτικές αποτελεσματικότητας και οικονομίας και για το λόγο αυτό προτιμάται. Είναι ευπρόσβλητη όμως από συστηματική κατάρρευση. Όσο ο αντίπαλος προσπαθεί να ακολουθήσει το ίδιο πρότυπο οργάνωσης, τότε προφανώς θα κερδίζει ο καλύτερος, και το μεγάλο ψάρι θα τρώει το μικρό. Ακριβώς σε αυτό το σημείο έχει πολλά να προσφέρει μια μελέτη βασισμένη στις βιοεπιστήμες και τον έμβιο κόσμο.
Αυτή η συμμετρική απάντηση δεν είναι η μοναδική. Ακριβώς επειδή όσο ικανότερος και περισσότερο τεχνολογικά προηγμένος, ολοκληρωμένος και διαφοροποιημένος είναι ένας στρατός, τόσο περισσότερο μπορεί να υποστεί συντρηπτικά πλήγματα αν επέλθει συστηματική κατάρρευση ή έστω απορρύθμιση, ένας αντίπαλος μπορεί να επιλέξει αυτή την ασύμμετρη, αν και όχι απαραίτητα αντισυμβατική, προσέγγιση. Πρόκειται για την ισοδύναμη φαινομενολογία της λοίμωξης, η οποία προκαλεί τεράστια προβλήματα σε εξαιρετικά αποτελεσματικούς και πολυσύνθετους οργανισμός, με ποιητικό αίτιο μονοκύτταρους, σχετικά απλούς μικροοργανισμούς που επιτίθενται καιροσκοπικά και εστιασμένα και προκαλούν τοπικές ζημιές δυσανάλογης σημασίας. Αυτοί οι μικροοργανισμοί μπορούν να είναι πολλά εκατομμύρια ή μόνο ένας, ανάλογα με την δυνατότητα λοιμογόνου δράσης. Και, το σημαντικότερο, δεν έχουν καμία απαίτηση συντονισμού και ενιαίου δικτύου διοίκησης και ελέγχου. Οι αποστολές τους είναι απλές, ξέρουν ακριβώς τι να κάνουν σε ένα συγκεκριμένο φάσμα συνθηκών και έτσι πολλαπλασιάζουν τη δυνατότητα αυτόνομης δράσης.
Επεκτείνοντας το παράδειγμα της λοίμωξης στο μακροπολεμικό πεδίο, βλέπουμε ότι ακόμη-και κυρίως- ο στρατιώτης νέου τύπου, με τους αισθητήρες, την καλωδίωση και τα όπλα αυξημένης καταστροφικότητας, είναι μεν μια πλήρης μονάδα διεξαγωγής πολέμου, μπορεί να αναλάβει αποστολές πληροφορικής ή κρούσης, αλλά δεν είναι αυτόνομη μονάδα. Αντίθετα, ο αντάρτης συνήθως είναι. Σε μια απευθείας σύγκρουση, η ενημερότητα που παρέχει η διασύνδεση στον στρατιώτη νέου τύπου αλλά και οι τεχνολογικές δυνατότητες, θα του επιτρέψουν να εξοντώσει δεκάδες αντάρτες χωρίς παράλογα για εκείνον ποσοστά κινδύνου και πιθανώς με μηδενικές απώλειες. Αν όμως καταρρεύσει (όχι απαραίτητα καταστραφεί) το σύστημα που τον υποστηρίζει, αν σταματήσει να επικοινωνεί με τη διοίκηση, με τους αισθητήρες και να έρχεται σε επαφή με συστήματα ανεφοδιασμού, τότε καθίσταται απόλυτα ανίσχυρος. Το σημαντικό δεν είναι πόσοι τέτοιοι στρατιώτες (ή άρματα, ή αεροσκάφη) θα γίνει κατορθωτό να καταστραφούν από έναν «αντάρτη» σε αυτές τις συνθήκες. Το σημαντικό είναι όταν δεν αποκατασταθούν οι λειτουργίες, όλα αυτά τα μέσα καθίστανται πρακτικά άχρηστα, και η υπηρεσία που τα διαθέτει μπορεί να χάσει μία μάχη, ακόμη και έναν πόλεμο, ενώ πιθανώς σε φυσικές απώλειες το τίμημα μπορεί να είναι μικρό. Οι απαξιωμένες μονάδες της δεν θα έχουν καταστραφεί, αλλά ο αντίπαλος θα έχει πετύχει τον έλεγχο ή την καταστροφή ζωτικών χώρων ή κάποιο άλλο αντικειμενικό σκοπό.
Επομένως, ένοπλες δυνάμεις που θεωρούν ότι έχουν χάσει την κούρσα του ακραίου εκμοντερνισμού από υποψήφιους αντιπάλους τους για οποιοδήποτε λόγο, μπορούν να στραφούν στην ασύμμετρη αντιμετώπιση αντί της σύμμετρης όπου προφανώς θα ηττηθούν. Η ασύμμετρη αντιμετώπιση προβλέπει ότι θα χρησιμοποιηθούν μέσα και μέθοδοι με βάση τη δυνατότητα ελάχιστα ή μη ιεραρχικά συγκροτημένων μονάδων να επιφέρουν χάος στον αντίπαλο. Όσο και αν ακούγεται ότι τα νέα, ρευστά πεδία μάχης με την διεσπαρμένη δράση απομακρύνονται από την καρτεσιανή τάξη και λογική διοίκησης, αυτό είναι ένα μύθευμα καθότι η καρτεσιανή λογική μετασχηματίζεται σε χώρο και χρόνο και αλλά ζει μορφή, όχι ουσία. Αντίθετα όμιλοι στρατευμένων επιτοπίως εθνοφυλάκων και εφέδρων, που κινητοποιούνται από τα σπίτια τους χωρίς επίσημη ή κεντρική (ή έστω αποκεντρωμένη ) επιστράτευση και διεξάγουν, σύμφωνα με την εκπαίδευσή τους, ο καθένας τον δικό του μικροπόλεμο σκοπεύοντας στο να βλάψει τα- γνωστά- σημεία ισχύος του αντιπάλου, θα προκαλέσουν τόσες τριβές που το εχθρικό ολοκληρωμένο οικοδόμημα θα δυσλειτουργεί. Επειδή δεν υπακούουν σε σύστημα διοίκησης και δεν επιτίθενται οργανωμένα, συντονισμένα ή έστω ομαδικά, δεν απειλούνται από πλήγματα αποδιοργάνωσης, τα οποία κυριαρχούν επί αιώνες στη Στρατιωτική σκέψη, ούτε από πλήγματα ηγεσίας. Μπορούν μόνο να καταστραφούν ατομικά, αφού βασικά αποφεύγουν την ομαδική δράση. Καθώς δεν χαρακτηρίζονται από εξωτερικό πληροφοριακό αποτύπωμα, δεν είναι ευπαθείς στην εχθρική συλλογή πληροφοριών. Το βασικό σημείο είναι ότι, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της λοιμωξιολογίας και της ανοσολογίας, σε μια τέτοια περίπτωση η συντονισμένη δράση του ολοκληρωμένου οργανισμού πολλαπλασιάζει την ισχύ του και ως εκ τούτου, για ίδιου τεχνολογικού επιπέδου εξοπλισμό, η χαοτική/ μικροβιακή δύναμη θα ηττηθεί.
Ο κρίσιμος παράγοντας είναι η δυνατότητα επίτευξης μιας εξωτερικής συνθήκης που ακριβώς θα βλάπτει την ολοκληρωμένη δομή του «μακροοργανισμικού» αντιπάλου, όπως ακριβώς το κρύο, ή η υγρασία, ή η αϋπνία αποσυντονίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα και τις λεπτές και ακριβείς ρυθμίσεις του. Αν, για παράδειγμα, ο «μικροβιακός» αντίπαλος αρνηθεί την χρήση του ΗΜ φάσματος όχι μόνο στον εχθρό του, αλλά γενικά το καταστήσει υπερφορτισμένο και μη χρήσιμο, ακόμη και για τον εαυτό του, ο μεν ίδιος θα στερηθεί κάτι που του είναι ελάχιστα χρήσιμο αφού δεν χρησιμοποιεί επικοινωνίες και διασύνδεση, ο δε εχθρός του θα παραλύσει, καθώς τα συστήματα συλλογής πληροφοριών και διοίκησης θα νεκρωθούν. Σε αυτές τις συνθήκες, οι μαθημένοι να πολεμούν με απλά πυροβόλα όπλα και μαχαίρια ή τόξα, και γενικώς χωρίς χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, αυτοί που γνωρίζουν τον χώρο επειδή κατοικούν και δραστηριοποιούνται καθημερινά σε αυτόν, έχουν συντριπτική υπεροχή.
Η ίδια λογική μπορεί να επιτρέψει και σχετικά ακριβείς εκτιμήσεις απωλειών ή εξισορροπιστικής ανισορροπίας δυνάμεων, με τη λογική της αποτροπής. Τα προκαρυωτικά μικρόβια (πχ βακτήρια) ενίοτε επιτίθενται κατά τεράστιους αριθμούς ώστε να πετύχουν να αμβλύνουν την φονική αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, ακόμη και όταν αυτό έχει υποστεί, κατά τα ανωτέρω κάμψη. Αυτό σημαίνει δυσβάστακτα αρνητικό συντελεστή απωλειών για τον μικροοργανισμικό αντίπαλο, ώστε να πετύχει τη συστηματική κατάρρευση του μακροοργανισμικού αντίπαλου, του οποίου οι απώλειες, μέχρι εκείνη τη στιγμή είναι σαφώς ελεγχόμενες. Εξαιρετικό τέτοιο ιστορικό παράδειγμα είναι το Βιετνάμ.
Μια τέτοια λύση ίσως φαντάζει πολιτικά απαράδεκτη σε αρκετές κοινωνίες, λόγω λειψανδρίας και γήρανσης κυρίως (αλλά ίσως όχι μόνο). Φυσικά, η προσεκτική μελέτη δείχνει ότι υπάρχουν λοιμώξεις, με ακριβώς ίδια δυναμική, που προκαλούνται από ένα και μόνο κύτταρο μικροοργανισμού, το οποίο δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στον εξελιγμένο μακροοργανισμό. Είναι οι γνωστές παρασιτώσεις, που μπορούν να οφείλονται σε ένα, ή λίγα κύτταρα μικροοργανισμού, επειδή αυτά έχουν πολύ αυξημένη ικανότητα (είναι ευκαρυωτικά, άρα μεγαλύτερα και εξελιγμένα) σε σύγκριση με τα προκαρυωτικά.
Αν δηλαδή οι βασικές μονάδες, ήτοι οι μαχητές, της μικροργανισμικής δύναμης έχουν συγκρίσιμες μαχητικές αρετές (εκπαίδευση, ηθικό, φρόνημα, ενημέρωση, οπλισμό) στις μακροοργανισμικές, ολοκληρωμένες δυνάμεις, τότε όταν επιτευχθεί η συνθήκη αποσυντονισμού των δευτέρων, οι πρώτες θα πετύχουν το σκοπό τους με πολύ μικρούς λόγους απωλειών (ίσως καλό παράδειγμα να είναι ο Α Τσετσενικός Πόλεμος).
Ας αναλογιστεί κάποιος το τι θα συμβεί σε κάποιο χώρο όπου εκρήγνυνται μερικά όπλα ηλεκτρομαγνητικού παλμού και νεκρώνουν όλα τα ηλεκτρικά συστήματα. Άρματα με υδραυλική περιστροφή πυργίσκου, οπτική σκόπευση, χειροκίνητη γέμιση και ντηζελικινητήρα (πχ τα Μ-48Α3) θα επικρατήσουν απέναντι στα ακινητοποιημένα υπερσύγχρονα μεγαθήρια (όπως ίσως τα Leopard-2A6) που απαιτούν ηλεκτρισμό για κάθε λειτουργία τους) χωρίς να υφίστανται αρνητικό συντελεστή απωλειών. Θα είναι ένα λογικό αποτέλεσμα να καταστρέψουν όλα τα αχρηστευμένα εχθρικά άρματα, χωρίς τα ίδια να υποστούν καμία απώλεια μάχης από αυτά.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση