Πώς αντιμετωπίζει η ΕΕ όσα συμβαίνουν στην Ανατολική Μεσόγειο

Του Γιώργου Τζογόπουλου 

Δεν υπάρχει τέλος στη διαμάχη μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ και της Τουρκίας για τα θαλάσσια δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Νοέμβριο του 2019, η Άγκυρα και η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης υπέγραψαν μνημόνιο συνεννόησης με σκοπό να επεκτείνουν την περιοχή στην οποία η Τουρκία ασκεί εξουσία. Η Ελλάδα και η Κύπρος άσκησε κριτική στη διμερή συμφωνία η οποία παραβιάζει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία η Άγκυρα δεν έχει υπογράψει. Η ΕΕ από την πλευρά της δήλωσε ότι η τουρκό-λιβυκή συμφωνία δεν είναι νομικά δεσμευτική για τρίτα μέρη.

Τον Αύγουστο η Ελλάδα και η Αίγυπτος υπέγραψαν ένα άλλο μνημόνιο συμφωνίας που οριοθετεί εν μέρει τις θαλάσσιες ζώνες της. Καθώς κάποιες από τις ζώνες που ορίζονται στη συμφωνία, είναι ασυμβίβαστες με εκείνες στην τουρκό-λιβυκή συμφωνία, η Άγκυρα απάντησε με το να στείλει το ερευνητικό πλοίο Ορουτς Ρέις σε αποστολή στην Αν. Μεσόγειο. Αν και η αποστολή διήρκεσε περισσότερο από τέσσερις εβδομάδες, το Όρουτς Ρέις δεν εισήλθε στην ΑΟΖ που καθορίζει η ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία. το πλοίο κινήθηκε νότια από το Καστελόριζο, μέσω υδάτων που Ελλάδα και Τουρκία θεωρούν δικά τους. Η θέση της Αθήνας, σύμφωνη με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, είναι πως όλα της τα νησιά έχει δικαίωμα υφαλοκρηπίδας.

Στο μεταξύ, η Τουρκία έχει συνεχίσει τις γεωτρήσεις ανοιχτά της Κύπρου που ξεκίνησε το 2018. Αυτές οι δραστηριότητες δεν έχουν οδηγήσει σε ανακαλύψεις πόρων υδρογονανθράκων, αλλά είναι ενδεικτικές της τακικής που χρησιμοποιεί η Άγκυρα για να ασκήσει την επιρροή της στο νησί και να προστατεύσει την τουρκο-κυπριακή κοινότητα. Ασφαλώς, η ΑΟΖ της Κύπρου βασίζεται στο διεθνές δίκαιο, δίνοντας στην κυβέρνησή της το δικαίωμα να αναπτύξει τους ενεργειακούς πόρους σε αυτόν τον τομέα. Ωστόσο η ευκαιρία να ασκήσει αυτά τα δικαιώματα, περιπλέκεται από το γεγονός ότι το ευρύτερο ερώτημα της Κύπρου παραμένει ανεπίλυτο, όπως υπάρχει από την εισβολή του τουρκικού στρατού στα βόρεια του νησιού το 1974.

Επί της αρχής, οι Ελλάδα και Κύπρος συμφωνούν στο πώς να αντιμετωπίζουν τις τουρκικές πολιτικές στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο η Ελλάδα δεν διαπραγματεύεται για λογαριασμό της Κύπρου. Για παράδειγμα, η Λευκωσία προσφάτως μπλόκαρε την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ στη Λευκορωσία εάν πρώτα δεν επιβληθούν στην Τουρκία, κάτι που δεν συνέβη με την Αθήνα.

Η ΕΕ χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση για να φέρει ειρήνη και ευημερία στην Ανατολική Μεσόγειο. Όπως δείχνει η έκδοση για το 2020 του ECFR, EU Coalition Explorer, η ενέργεια και η εξωτερική πολιτική είναι μεταξύ των βασικών προτεραιοτήτων στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Και το 61% των ερωτηθέντων στην έρευνα του ECFR θέλει την ΕΕ να πρωτοστατήσει στη λήψη αποφάσεων για αυτά τα θέματα αντίστοιχα. Η ΕΕ θα πρέπει να το κάνει με την ανάπτυξη των ενεργειακών αποθεμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό θα ευθυγραμμιστεί με τον στόχο όλων των κρατών-μελών να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη Ρωσία, καθώς αυτοί οι πόροι προσφέρουν μια εναλλακτική στις εισαγωγές φυσικού αερίου.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια βιώσιμη λύση για την Ανατολική Μεσόγειο η οποία δεν περιλαμβάνει μια συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας για όλα τα θέματα. Η αναμενόμενη επανέναρξη των συνομιλιών μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας –η οποία έχει ανακοινωθεί από τον Έλληνα ΥΠΕΞ- είναι μια καλή αρχή. Και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan παραμένουν δεσμευμένοι στον διάλογο. Αλλά οι δύο χώρες πρέπει να αποφύγουν τον κλαδικό διάλογο των κωφών και να κάνουν αμοιβαίες παραχωρήσεις αναφορικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Θα ήταν χρήσιμο λοιπόν εάν αυτές οι διμερείς συνομιλίες αποτελούσαν μέρος μιας ευρύτερης συζήτησης για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας αναφορικά με θέματα όπως η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης και μια πιθανή αναβάθμιση της τελωνειακής τους ένωσης. Αυτό θα επέτρεπε στην ΕΕ να ασκήσει κάποια πίεση στην Άγκυρα χωρίς απαραιτήτως να καταφύγει σε κυρώσεις.

Η Ελλάδα θα συνεχίσει να βασίζεται στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη αναφορικά με την αντιμετώπιση της Τουρκίας –με ή χωρίς τέτοια μέτρα. Ενώ η Γερμανία είναι υπέρ μιας σχετικά ήπιας προσέγγισης στην ενασχόληση με την Τουρκία, η Γαλλία είναι αποφασιστική στο να απαντήσει στις τουρκικές προκλήσεις. Όπως μπορεί να φανεί στη συνάντηση των MED7 στην Κορσική, ένας συνδυασμός και των δύο προσεγγίσεων εξυπηρετεί το συμφέρον της Ελλάδας σε επίπεδο ΕΕ.

Επιπλέον, η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει έναν ρόλο στην εξασφάλιση μιας δίκαιης κατανομής των ενεργειακών πόρων από την κυπριακή ΑΟΖ, σεβόμενη τα δικαιώματα της Κύπρου ως μέλος της ΕΕ και των Ηνωμένων Εθνών. Ο πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης έχει ήδη προτείνει τη δημιουργία ενός escrow account στον οποίο θα συγκεντρώνονται τα έσοδα από αυτούς τους πόρους. Ενώ αυτή η πρόταση δεν έχει γίνει δεκτή με ενθουσιασμό από την Άγκυρα, η ΕΕ θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο προασπίζοντας το μερίδιο της τουρκοκυπριακής κοινότητας στα έσοδα από τις πωλήσεις φυσικού αερίου. Ασφαλώς, η επιμονή της Τουρκίας για "πολιτική ισότητα" για την τουρκοκυπριακή πλευρά, περιπλέκει τα πράγματα. Η ΕΕ ίσως χρειαστεί να συνδέσει έναν τελικό διακανονισμό για το θέμα της Κύπρου με έναν μηχανισμό για την κατανομή των ενεργειακών πόρων.

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση στην Ανατολική Μεσόγειο, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Charles Michel έχει προτείνει μια πολυμερή διάσκεψη για την περιοχή. ενώ το πότε και τα θέματα της ατζέντας παραμένουν άγνωστα, μια τέτοια διάσκεψη θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια λύση. Η ΕΕ έχει ήδη αιτηθεί καθεστώς παρατηρητή στο φόρουμ για το φυσικό αέριο στην Αν. Μεσόγειο, που περιλαμβάνει την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ιταλία, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή. Αυτό θα μπορούσε να δώσει στην ΕΕ την ευκαιρία να καλλιεργήσει περαιτέρω περιφερειακή συνεργασία. Παρόλα αυτά, οι πόλεμοι στη Λιβύη και στη Συρία, μαζί με τις διαφωνίες για την πολιτική εκπροσώπηση της τουρκό-κυπριακής κοινότητας, θέτει προκλήσεις για την εφαρμογή της πρότασης του Michel για μια διάσκεψη.

Τα καλά νέα για την ΕΕ είναι ότι μπόρεσε να διαμεσολαβήσει στις σχέσεις μεταξύ κρατών σε μια ιδιαίτερα ευμετάβλητη περιοχή, εν πολλοίς χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ. Αλλά η ΕΕ μπορεί να κάνει περισσότερα. Το 64% των ερωτηθέντων στην έρευνα EU Coalition Explorer αναμένει ότι τα κράτη-μέλη θα δράσουν από κοινού σε όλους τους τομείς. Ενώ απαιτείται υπομονή για να αποφέρει καρπούς η ευρωπαϊκή διπλωματία σε όλους τους τομείς, η ΕΕ –και η γερμανική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ- θα πάρει τα εύσημα εάν ξεκινήσουν εκ νέου οι ελληνοτουρκικές σχέσεις (όπως αναμένεται), μετά από εβδομάδες αβεβαιότητας και αστάθειας. Μια τέτοια διπλωματία έχει αποτρέψει τον κίνδυνο στρατιωτικού συμβάντος με αβέβαιες συνέπειες –τουλάχιστον για τώρα.

Capital



Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση