Δύση σε ρόλο Τσάμπερλεν ή Τσόρτσιλ;

Η προσέγγιση τμήματος της Ευρώπης απέναντι στην Τουρκία θυμίζει εκείνη του βρετανού πρωθυπουργού Νέβιλ Τσαμπερλέϊν στα τέλη της δεκαετίας του 1930 απέναντι στην Γερμανία, η οποία είχε το χαρακτήρα του κατευνασμού. Στον αντίποδα υπάρχουν κάποιες άλλες δυνάμεις, των οποίων η στάση θυμίζει τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος είχε δει από την αρχή το πρόβλημα, δεν εθελοτυφλούσε και πίστευε ότι η απέναντι επεκτατική δύναμη, η τότε Γερμανία, δεν θα σταματούσε, αλλά θα συνέχιζε την επεκτατικότητά της. Σε τελευταία ανάλυση, αυτό θυμίζει η στάση κάποιων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η Δύση δεν φαίνεται να έχει αντιληφθεί στο σύνολό του το πρόβλημα Ερντογάν. Το καταλαβαίνει σταδιακά και εν μέρει. Ένα μεγάλο της τμήμα θεωρεί ότι μπορεί να κατευνάσει την Τουρκία και τον Ερντογάν. Δεν θέλει να προβληματίζεται για τις μαξιμαλιστικές αντιλήψεις του τουρκικού καθεστώτος σε Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική και Βαλκάνια. Η εξαίρεση κάποιων χωρών, όπως η Γαλλία, δυστυχώς δικαιώνει τον κανόνα.

Δεν είμαι σίγουρος για πόσο καιρό ακόμη αυτή η χαλαρή στάση της Δύσης απέναντι στην Τουρκία, θα συνεχίζεται. Έως τότε πάντως ο Ερντογάν θα κινείται περίπου, όπως σήμερα.

Εξάλλου η Τουρκία πιστεύει ότι τα 82 εκατ. του πληθυσμού της και το συνολικό της εκτόπισμα, δεν μπορούν πλέον να περιοριστούν στα στενά σύνορα στα οποία είχαν χαραχθεί με Συνθήκες, όπως αυτή της Λωζάνης. Η αντίληψη της Τουρκίας παραπέμπει σε εκείνη του ζωτικού χώρου (lebensraum).


Το εσωτερικό ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται ο Ερντογάν επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την εθνικιστική ρητορεία. Την έχει ανάγκη. Αλλωστε ο τούρκος πρόεδρος συνεργάζεται με ένα ακραίο εθνικιστικό κόμμα και μάλιστα επιδιώκει να προσελκύσει και άλλα κόμματα αυτής της πολιτικής τοποθέτησης. Όπως επί παραδείγματι το επιχείρησε πριν από μερικές εβδομάδες με το «Καλό Κόμμα IYI Parti» της Μεράλ Ανενέρ.

Αυτή είναι μία παράμετρος. Βεβαίως, μια άλλη παράμετρος είναι ότι ενόψει και της επιδείνωσης της οικονομίας, υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη για τον τούρκο πρόεδρο να παρουσιάσει στο εσωτερικό ακροατήριο μια επιπλέον επιτυχία. Κάτι το οποίο θα έρθει ίσως ως συνέχεια των ενεργειών, στις οποίες κατέφυγε η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα με την ανακοίνωση ενός -αμφισβητούμενου σε μεγάλο βαθμό από πολλούς ειδικούς- κοιτάσματος φυσικού αερίου.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο στόχος της πολιτικής αυτής του Ερντογάν είναι να την σύρει, υπό τους τουρκικούς όρους, σε διάλογο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η Τουρκία θεωρεί ότι έχει ανέβει κατηγορία, ότι δεν είναι απλά ένας ακόμη περιφερειακός παίκτης, αλλά θέλει να διαδραματίσει έναν παγκόσμιο ρόλο. Θεωρεί ότι απευθύνεται σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο.

Η επωδός είναι μονότονη, ωστόσο πρόκειται για μια πραγματικότητα. Η Τουρκία είναι μια χώρα 82 εκατ. κατοίκων, έχει έκταση 780.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και επί τη βάση επιλεκτικών αριθμητικών μεγεθών διατείνεται ότι δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί σε έναν ρόλο, ανάλογο με εκείνο τον οποίο διαδραμάτιζε στο παρελθόν.

Στην περίπτωση της Δύσης, να μην ξεχνάμε ότι ο όρος δεν έχει πλέον το ίδιο περιεχόμενο, με αυτό του παρελθόντος. Ο υπερατλαντικός παράγοντας έχει αποσυρθεί έστω και μερικώς από πολλές περιοχές οι οποίες τον ενδιέφεραν στο παρελθόν. Μία από αυτές είναι η Μέση Ανατολή και η Ανατολική Μεσόγειος. Η ενεργός παρέμβαση, με φυσική παρουσία αλλά και με καθημερινό σχεδόν πολιτικό λόγο, ο οποίος διαδραμάτιζε ρόλο ισορροπιστή στα πράγματα, δεν υφίσταται.

Από την άλλη έχουμε την Ευρώπη μέσα στην οποία ξεχωρίζει η Γερμανία, η οποία ενώ είναι ένας οικονομικός υπεργίγας, εντούτοις γεωπολιτικά δεν φαίνεται μπορεί να διαδραματίσει έναν ρόλο αξιόπιστου μεσολαβητή. Ισως μάλιστα είναι και η πρώτη φορά κατά τις τελευταίες δεκαετίες που καλείται να το κάνει αυτό επί την βάσει των αναγκαιοτήτων της.

Ποιες είναι αυτές; Καταρχήν οι οικονομικές της σχέσεις με την Τουρκία οι οποίες δεν είναι μόνο απλές εμπορικές συναλλαγές, αλλά επεκτείνονται και στις αμυντικές. Γερμανικές εταιρείες εξασφαλίζουν επάρκεια, δηλαδή συγκεκριμένα μέρη, ανταλλακτικά για κατασκευή από πλευράς Τουρκίας στρατιωτικού υλικού, με έμφαση στα Μη Επανδρωμένα Εναέρια Οχήματα, τα γνωστά drones.

Ένας άλλος παράγοντας στο εσωτερικό της Γερμανίας είναι η ύπαρξη μιας μεγάλης, ευάριθμης τουρκικής μειονότητας, που ανάλογα με τις πηγές κινείται μεταξύ 3,5 έως 4,5 εκατ. Τουρκικής καταγωγής πολίτες.

Δεν συμμερίζομαι παρ' όλα αυτά την άποψη ότι είναι αργά για την Δύση να παρέμβει. Αν αποφασίσει να το κάνει, η παρέμβασή της θα έχει ισχυρό αποτέλεσμα. Αυτό φάνηκε το 2018 με τις κυρώσεις οι οποίες έπληξαν σοβαρά την τουρκική οικονομία. Εάν επί παραδείγματι, ο Τραμπ ξέφευγε από τις σημερινές του φαντασιώσεις και αγκυλώσεις απέναντι στον Ερντογάν και αντιλαμβανόταν τι έχει ενώπιόν του, τότε ναι, θα βλέπαμε τις ΗΠΑ να επιβάλουν αποτελεσματικές κυρώσεις. Δεν είμαστε όμως ακόμη εκεί.

Αφεντούλης Λαγγίδης
Δρ. Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δ/ντής Ερευνών, Κέντρο Ανατολικών ΣπουδώνLiberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση