Ζούμε την εποχή της δημοκρατίας σε αδιέξοδο

Στην Ισπανία διεξάγονται εκλογές, για τέταρτη φορά σε λιγότερα από τέσσερα χρόνια. Υπάρχει μια ανάλογη κατάσταση στο Ισραήλ, όπου τα πολιτικά κόμματα ακόμα παλεύουν να σχηματίσουν κυβέρνηση, αφότου οι εκλογές του Σεπτεμβρίου απέτυχαν να λύσουν το αδιέξοδο που ακολούθησε τις κάλπες του Απριλίου. Ετσι, το Ισραήλ δείχνει πιθανό να καταλήγει σε τρίτη εκλογική αναμέτρηση εντός ενός ημερολογιακού έτους.

Καλώς ήρθατε στην εποχή του δημοκρατικού αδιεξόδου. Οι χώρες προκηρύσσουν εκλογές μόνο για να ανακαλύψουν ότι δεν διευθετούν τίποτα. Ετσι, προσπαθούν ξανά, αλλά αντιμετωπίζουν το ίδιο ατελέσφορο αποτέλεσμα.

Το αναδυόμενο μοντέλο στον δημοκρατικό κόσμο πρέπει να είναι πηγή ανησυχίας για τους βρετανούς πολιτικούς. Ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον προκήρυξε εκλογές για τις 12 Δεκέμβριου υποστηρίζοντας ότι είναι ο μόνος τρόπος να τερματιστούν τα χρόνια της περιπλάνησης για το Brexit. Υπάρχει όμως μια σοβαρή πιθανότητα το αποτέλεσμα να είναι ένα ακόμα «ατελές» κοινοβούλιο με κανένα κόμμα να μην μπορεί να σχηματίσει σταθερή κυβέρνηση.

Η ισπανική και η ισραηλινή κατάσταση είναι ακραίες, αλλά δεν είναι μοναδικές. Η διαρρηγμένο πολιτικό σύστημα των δυο κομμάτων στη Γερμανία είχε ως συνέπεια να απαιτηθούν πέντε επίπονοι μήνες για να σχηματιστεί κυβέρνηση, μετά τις τελευταίες εκλογές το 2017.

Είναι αλήθεια ότι το ισπανικό, το ισραηλινό και το γερμανικό σύστημα χρησιμοποιούν την αναλογική εκπροσώπηση, η οποία βοηθά τα μικρότερα κόμματα. Τα πλειοψηφικά συστήματα, όμως, επίσης δεν έχουν ανοσία σε ένα δημοκρατικό αδιέξοδο. Οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ είναι εγγυημένο ότι θα παράξουν ένα νικητή. Αλλά ο πρόεδρος στη συνέχεια συχνά παρεμποδίζεται από το Κογκρέσο, η κατάσταση που οδήγησε τις τελευταίες δεκαετίες σε διαδοχικά «λουκέτα» της κυβέρνησης.


Η κατάσταση σε κάθε χώρα έχει τη δική της πολυπλοκότητα. Υπάρχουν όμως και δυο γενικές τάσεις που μπορούν να οδηγήσουν τις δημοκρατίες προς αδιέξοδα, και αμφότερες είναι παρούσες στη Βρετανία. Η πρώτη είναι η θραύση του συστήματος των δυο κομμάτων. Η δεύτερη είναι η πόλωση της πολιτικής, με την επανεμφάνιση της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς, και η αυξανόμενη ανάδειξη θεμάτων ταυτότητας, κάτι που κάνει δυσκολότερη την επίτευξη συμβιβασμού.

Στην Ισπανία, το κεντροδεξιό Λαϊκό Κόμμα και το κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή τις δεκαετίες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1975. Η οικονομική κρίση του 2008, όμως, βοήθησε να σπάσει το δικομματικό σύστημα και η διαμάχη για την ανεξαρτησία της Καταλονίας διεύρυνε τα κομμάτια. Η Ισπανία έχει τώρα ακροαριστερό κόμμα, τους Podemos και ακροδεξιό κόμμα, το Vox, καθώς και ισχυρά περιφερειακά κόμματα.

Στη Γερμανία τα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα πήραν μόλις το 53% των ψήφων στις τελευταίες εκλογές, λιγότερο από το 65% στις αμέσως προηγούμενες κάλπες, ποσοστό που ήταν επίσης μικρότερο από τις ιστορικές μεταπολεμικές επιδόσεις.

Ανάλογη είναι η εικόνα στο Ισραήλ. Στις δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία, η ισραηλινή πολιτική κυριαρχήθηκε από το Εργατικό κόμμα και το Λικούντ, τα οποία είχαν μικρές δυσκολίες στο σχηματισμό κυβέρνησης. Στις πλέον πρόσφατες εκλογές όμως το κύριο δεξιό και το αριστερόστροφο κόμμα, το Λικούντ και το Μπλέ-Ασπρο, αμφότερα κέρδισαν περίπου το 25% των ψήφων. Εχουν ένα πλήθος μικρών κομμάτων να αντιμετωπίσουν με το κάθε ένα εξ αυτών να έχει τις δικές του μη διαπραγματεύσιμες απαιτήσεις.

Δεν είναι μόνο ο αριθμός των κομμάτων που έχει σημασία. Είναι και η φύση τους. Η διαδικασία χτισίματος ενός συνασπισμού και του σχηματισμού συναίνεσης έγινε πολύ δυσκολότερη από την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση. Η άνοδος αντισυστημικών κομμάτων που θεωρείται ότι απειλούν την δημοκρατία ή την επιβίωση των εθνών τους περιορίζει τον αριθμό των δυνητικών κυβερνητικών εταίρων για τα mainstream κόμματα.

Στο Ισραήλ η τρίτη ισχυρότερη δύναμη είναι ένας συνασπισμός ισραηλινοαραβικών κομμάτων, τον οποίο ούτε η κεντροαριστερά δεν τολμά να βάλει στην κυβέρνηση από τον φόβο ότι θέσει σε κίνδυνο τα Σιωνιστικά διαπιστευτήριά της. Παρόμοια είναι η ιστορία στην Ισπανία, όπου ούτε οι Σοσιαλιστές, ούτε το Λαϊκό Κόμμα μπορούν να σχηματίσουν συνασπισμό με τους καταλανούς αποσχιστές.

Στη Γερμανία, με την μακρά παράδοση στο χτίσιμο συνασπισμών, η κατάσταση είναι λιγότερο δεινή. Ο σχηματισμός, όμως, μιας εθνικής κυβέρνησης είναι σημαντικά πιο περίπλοκος από το γεγονός ότι το ακροδεξιό «Εναλλακτική για τη Γερμανία» και το ακροαριστερό Ντε Λίνγκε ελέγχουν 160 από τις 709 έδρες στο κοινοβούλιο και θεωρούνται εκτός κάδρου.

Ο κίνδυνος για τη Βρετανία είναι ότι κάποιες από τις συνθήκες που οδηγούν σε αδιέξοδο άλλες δημοκρατίες αναδύονται τώρα στη χώρα. Είναι αλήθεια ότι στις τελευταίες εκλογές του 2017 είδαμε ανεβασμένο το ποσοστό των ψήφων που πήραν τα δυο κύρια κόμματα, οι Συντηρητικοί και οι Εργατικοί. Αυτή η τάση, όμως, πιθανότατα θα αντιστραφεί τώρα, με τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες και τους Σκοτσέζους Εθνικιστές να κερδίζουν έδαφος και το κόμμα Brexit να «τρώει» ψήφους από τους Συντηρητικούς.

Η πολιτική δεν κυριαρχείται πλέον από οικονομικά ερωτήματα. Αντίθετα, θέματα ταυτότητας, όπως το Brexit και η ανεξαρτησία των Σκοτσέζων ανεβαίνουν και στη Βρετανία, με τις συνέπειες που είδαμε αλλού.

Οι δημοσκοπήσεις υπονοούν ότι οι Βρετανοί είναι πραγματικά αγανακτισμένοι με το αδιέξοδο και τις αμφιταλαντεύσεις του Βρετανικού Κοινοβουλίου. Αν ο κος Τζόνσον σαρώσει και εξασφαλίσει μια καθαρή πλειοψηφία, θα έχει μια πιθανότητα να περάσει τη συμφωνία του για το Brexit και μετά να κυβερνήσει.
Αν όμως το Ηνωμένο Βασίλειο καταλήξει με ένα κοινοβούλιο που δεν μπορεί να πάρει απόφαση θα μοιάσει περισσότερο με τις δημοκρατίες σε αδιέξοδο της Ισπανίας και του Ισραήλ.

Αντί να προχωρήσει σταθερά προς μια νέα κατεύθυνση, όπως έχει υποσχεθεί ο κος Τζόνσον όταν έγινε πρωθυπουργός, η βρετανική πολιτική μπορεί απλά να συνεχίσει να περιστρέφεται αδιάκοπα γύρω από το Brexit, όπως ο ποντικός στη ρόδα...

Gideon Rachman
Financial Times
Euro2day


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση