Φουρτούνες στο τρίγωνο Αθήνα - Άγκυρα - Λευκωσία

Οι κινήσεις που πρέπει να γίνουν άμεσα

Γράφει ο Αθανασόπουλος Αλ. Άγγελος

Η νέα ελληνική κυβέρνηση υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη έχει θέσει σαφείς μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες σε τομείς όπως η οικονομική ανάπτυξη και η διακυβέρνηση. Ωστόσο, θα κληθεί πολύ σύντομα να στρέψει την προσοχή της στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής, καθώς οι εξελίξεις στο μέτωπο της Ανατολικής Μεσογείου γενικότερα και του Κυπριακού ειδικότερα είναι συνεχείς και ανησυχητικές. Η Τουρκία κινείται με συντεταγμένο σχέδιο και με σαφή στόχευση ώστε να μην αποκλειστεί από τις ενεργειακές εξελίξεις της περιοχής και εμφανίζεται διατεθειμένη να αξιοποιήσει κάθε όπλο, διπλωματικό ή άλλο, που έχει στη διάθεσή της.

Σε αυτό το πλαίσιο, έμπειροι παρατηρητές επισημαίνουν με έκδηλο προβληματισμό τη διαφαινόμενη απόπειρα της Αγκυρας να συνάψει συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με τη Λιβύη, η οποία, αν και θα είναι κατάφωρα παράνομη από άποψη Διεθνούς Δικαίου, θα δημιουργούσε πολύ αρνητικό τετελεσμένο. Το υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Εθνικής Αμυνας θα κληθούν το προσεχές διάστημα να διαχειριστούν δύσκολες ισορροπίες, ενώ αύριο ο Νίκος Δένδιας θα βρεθεί στις Βρυξέλλες όπου και θα συζητηθούν τα περιοριστικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης εναντίον της Αγκυρας. Περιπλέκοντας δε το σκηνικό ακόμη περισσότερο, η Τουρκία παρέλαβε την Παρασκευή το πρώτο φορτίο του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Αναμένεται προσεχώς η παράδοση άλλων δύο φορτίων, καθώς και η αποστολή τούρκων στρατιωτικών στη Ρωσία για σχετική εκπαίδευση. Πλέον, μένει να φανεί αν, πότε και πού θα εγκατασταθεί το αντιπυραυλικό σύστημα αλλά και η αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η υπόθεση της επιβολής περιοριστικών μέτρων από την ΕΕ εναντίον της Αγκυρας εξαιτίας των γεωτρήσεων στις οποίες έχει προχωρήσει ή προτίθεται να προχωρήσει η τουρκική πλευρά αποδεικνύεται δυσκολότερη από όσο ορισμένοι νόμιζαν ή θα επιθυμούσαν. Το Συμβούλιο Μονίμων Αντιπροσώπων της ΕΕ αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα δύο συνεδριάσεις (την Τετάρτη και την Πέμπτη) για να συζητήσει επί του σχετικού εγγράφου που επεξεργάστηκαν η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (EEAS). Το εν λόγω έγγραφο, το οποίο βρίσκεται στη διάθεση του «Βήματος», έχει τη μορφή «εγγράφου επιλογών» οι οποίες εστιάζουν σε τέσσερις κατηγορίες:
α) Συναντήσεις και Διάλογοι Υψηλού Επιπέδου,
β) Οικονομική βοήθεια,
γ) Τομεακή συνεργασία και διαπραγματεύσεις,
δ) Στοχευμένα μέτρα.


Οι δυσκολίες των κυρώσεων

Στο έγγραφο συγκεκριμενοποιούνται μέτρα για τις τρεις πρώτες κατηγορίες αλλά όχι για την τέταρτη που αφορά τα στοχευμένα μέτρα, για τα οποία τόσο η Λευκωσία όσο και η Αθήνα επέμειναν ώστε να συμπεριληφθούν ως επιλογή στα Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 20 Ιουνίου. Καταγράφεται επίσης με σαφήνεια ότι τα όποια μέτρα ληφθούν θα πρέπει να πληρούν τα κριτήρια της αποτελεσματικότητας (effectiveness), της αναλογικότητας (proportionality), της επεκτασιμότητας (scalability) και της αναστρεψιμότητας (reversibility), ενώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η επίπτωσή τους «στην προστασία των μειζόνων συμφερόντων της ΕΕ». Μία σειρά κρατών- μελών, μεταξύ των οποίων η Βρετανία, η Γερμανία, η Ισπανία αλλά και αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, εξέφρασαν δε σοβαρότατες επιφυλάξεις καθώς και προβληματισμό για συγκεκριμενοποίηση των στοχευμένων μέτρων μέσω π.χ. μιας σαφούς αναφοράς σε κυρώσεις εναντίον φυσικών προσώπων. Η στάση τους αυτή μπορεί να αιτιολογηθεί με διάφορους τρόπους, αλλά πρέπει να επισημανθεί ότι η Αγκυρα έχει αρχίσει να περνάει μηνύματα ότι περαιτέρω σκλήρυνση της ΕΕ θα σημάνει απλώς νέες κινήσεις εκ μέρους της Τουρκίας.

Το προβληματικό σημείο και το Κυπριακό

Μάλιστα, η εφημερίδα «Millyet» έγραψε την Παρασκευή ότι η Αγκυρα εξετάζει ακόμη και το ενδεχόμενο «παγώματος» της Δήλωσης ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό, κίνηση που θα άλλαζε δραματικά τα δεδομένα.

Στην εν λόγω παράγραφο του κοινοτικού εγγράφου τονίζεται χαρακτηριστικά ότι «η Υπατη Εκπρόσωπος και η Επιτροπή παραμένουν έτοιμες να παρουσιάσουν επιλογές σε στιγμή που το Συμβούλιο κρίνει κατάλληλη. Αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν: α) κυρώσεις κατά προσώπων, β) κυρώσεις κατά οντοτήτων ή γ) τομεακές κυρώσεις πιθανώς στοχεύουσες την έρευνα και την παραγωγή υδρογονανθράκων σε βαθιά ύδατα». Ωστόσο, το πλέον προβληματικό σημείο εντοπίζεται στην τελευταία παράγραφο του κειμένου. «Τα πιθανά μέτρα σε απάντηση των παράνομων γεωτρητικών δραστηριοτήτων της Τουρκίας», αναφέρεται χαρακτηριστικά, «δεν αποκλείουν τη συνεχή επαφή και τις διπλωματικές προσπάθειες από την Υπατη Εκπρόσωπο και την Επιτροπή να αποφευχθεί η κλιμάκωση και τελικά να ενθαρρυνθούν βιώσιμες λύσεις σε ζητήματα στην Ανατολική Μεσόγειο με βάση το Διεθνές Δίκαιο και την αρχή των σχέσεων καλής γειτονίας, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το πλαίσιο της διαδικασίας επίλυσης του Κυπριακού υπό τα Ηνωμένα Εθνη». Σύμφωνα με πληροφορίες που έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα», η Λευκωσία εξέφρασε κατά τη διάρκεια των άτυπων διαβουλεύσεων την αντίθεσή της σε αυτή την επιχειρούμενη διασύνδεση των στοχευμένων μέτρων με τις συνομιλίες για το Κυπριακό υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Δεν απέκλειε δε το ενδεχόμενο να ζητήσει τη σύσταση καθεστώτος κυρώσεων, το οποίο θα μπορούσε να μείνει κενό μέχρι να αρχίσει, ίσως αργότερα, «να γεμίζει» με μέτρα.

Στο Προσχέδιο Συμπερασμάτων εν όψει της αυριανής συνεδρίασης του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων στις Βρυξέλλες επισημαίνεται ότι «υπό το φως των συνεχιζόμενων αλλά και των νέων παράνομων γεωτρητικών δραστηριοτήτων της Τουρκίας, το Συμβούλιο αποφασίζει να αναστείλει τις διαπραγματεύσεις για την Περιεκτική Αεροπορική Συμφωνία και συμφωνεί να μη διεξαγάγει το Συμβούλιο Σύνδεσης και Διαλόγου Υψηλού Επιπέδου ΕΕ – Τουρκίας, επί του παρόντος. Το Συμβούλιο», προστίθεται, «προσυπογράφει την πρόταση της Επιτροπής να μειώσει την προενταξιακή βοήθεια προς την Τουρκία για το 2020 και καλεί την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να αξιολογήσει τις δανειοδοτικές της δραστηριότητες στην Τουρκία, ιδίως σε ό,τι αφορά τα δάνεια με κρατική ενίσχυση».

Επίσης, ενώ μέχρι την Πέμπτη το Προσχέδιο Συμπερασμάτων έλεγε ότι «το Συμβούλιο καλεί την Υπατη Εκπρόσωπο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσουν την εργασία τους σε πιθανά στοχευμένα μέτρα αν η Τουρκία συνεχίσει τις γεωτρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο», αφήνοντας ανοιχτό αν θα υπάρξουν τέτοια μέτρα, η τελική διατύπωση φέρεται να ομιλεί πλέον και για σχετική «διερεύνηση επιλογών».

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι Διάλογοι Υψηλού Επιπέδου σε τομείς όπως η ενέργεια, η οικονομία, η γεωργία και οι μεταφορές καρκινοβατούσαν εδώ και καιρό. Το δε Συμβούλιο Σύνδεσης – σε επίπεδο όμως αξιωματούχων και όχι υπουργών – ήταν προγραμματισμένο για τον προσεχή Νοέμβριο, ενώ έμπειροι παρατηρητές σημείωναν ότι δύσκολα «θα πονέσει» την Αγκυρα η περικοπή των προενταξιακών κονδυλίων κατά περίπου 146 εκατ. ευρώ. Πάντως, διπλωματική πηγή από τη Λευκωσία τόνιζε ότι στο Προσχέδιο Συμπερασμάτων ήρθη η αιρεσιμότητα που υπήρχε για υποβολή προτάσεων ως στοχευμένα μέτρα και περαιτέρω κλιμάκωση των τουρκικών ενεργειών.

Η Λιβύη και η στάση της Άγκυρας

Την ώρα που η ευρωπαϊκή οδός δεν φαίνεται προς το παρόν να αποδίδει τα αναμενόμενα οφέλη, η Αγκυρα επιμένει στη σκληρή τακτική της. Τα δύο πλωτά γεωτρύπανα, το «Fatih» στα δυτικά της Κύπρου και το «Yavuz» στα ανατολικά του νησιού, σε συνδυασμό με το ερευνητικό σκάφος «Barbaros» στον Νότο δημιουργούν έναν νοητό ναυτικό κλοιό. Αν προστεθεί σε αυτή τη διάσταση η παρουσία πολεμικών σκαφών αλλά και οι πτήσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών (τουρκικής κατασκευής) στον εναέριο χώρο της περιοχής, η οποία συστηματικά προβάλλεται από τουρκικά μέσα ενημέρωσης, τότε καθίσταται σαφές ότι διαμορφώνεται ένα ξεκάθαρο πλαίσιο φυσικής καθώς και ψυχολογικής πίεσης προς τη Λευκωσία. Ωστόσο, τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα καθώς η Αγκυρα είναι αποφασισμένη να αποτρέψει με κάθε τρόπο τον πιθανό αποκλεισμό της από τις εξελίξεις στην περιοχή.

Προς τον σκοπό αυτόν, η τουρκική κυβέρνηση εμφανίζεται να έχει τοποθετήσει τη Λιβύη στο επίκεντρο μιας νέας στρατηγικής για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στη Μεσόγειο – ζήτημα που είχε πρόσφατα αναδείξει «Το Βήμα» (30/6). Σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του Μεβλούτ Τσαβούσογλου, τα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας της γειτονικής χώρας έχουν συστήσει μια κοινή επιτροπή με σκοπό τη μελέτη μιας ενδεχόμενης ανακήρυξης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στη Μεσόγειο, με πρώτο βήμα την οριοθέτησή της με τη Λιβύη. Η επιτροπή αυτή αναμένεται να υποβάλει σύντομα τις προτάσεις στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος και θα λάβει τις όποιες τελικές αποφάσεις. Αν και μια τέτοια οριοθέτηση μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης θα αντίκειται σε βασικούς κανόνες του Δικαίου της Θάλασσας, το τετελεσμένο που θα μπορούσε να δημιουργήσει θα μπορούσε να είναι καταστροφικό για την Ελλάδα και ο δρόμος για την άρση του πολύ ανηφορικός.

Η τουρκική πλευρά έχει επενδύσει πολλά στο μέτωπο της Λιβύης τα τελευταία χρόνια. Υποστηρίζει ενεργά την αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Εθνη Κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας (GNA) με έδρα την Τρίπολη και σε μια εξέλιξη που πέρασε μάλλον απαρατήρητη, ο πρόεδρος Ερντογάν δέχθηκε στις 6 Ιουλίου τον πρόεδρο της κυβέρνησης αυτής, τον Φαγέζ αλ Σαράζ, στην Κωνσταντινούπολη. Η Τουρκία φέρεται επίσης να βοηθά στρατιωτικά την Τρίπολη προκειμένου να αντισταθεί στη «μεταβατική» κυβέρνηση του στρατηγού Χαλίφα Χίφτερ με έδρα το Τομπρούκ στην Ανατολική Λιβύη, η οποία υποστηρίζεται τόσο από την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όσο και από τη Γαλλία (ασαφή στάση τηρούν στη Λιβύη οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να εμφανίζεται εσχάτως υποστηρικτικός του στρατηγού Χίφτερ). Η κυβέρνηση του Τομπρούκ κατηγορεί μάλιστα την Αγκυρα ότι έχει μεταφέρει στη Λιβύη ισλαμιστές μαχητές της εξτρεμιστικής οργάνωσης «Jabhat al-Nusra» που θεωρείται ότι έχει σχέσεις με την Αλ Κάιντα.

Αγνοούν την ύπαρξη ελληνικών νησιών

Η ανάμειξη της Αγκυρας στο εσωτερικό της Λιβύης έχει όμως μια εξωτερική πτυχή η οποία αφορά άμεσα την Ελλάδα, η οποία διεξήγαγε ως το 2011 συνομιλίες με τη βορειοαφρικανική χώρα για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών – αν και χωρίς αποτέλεσμα. Το νέο τουρκικό δόγμα, το οποίο φαίνεται ότι προωθείται κυρίως από τον υπουργό Αμυνας Χουλουσί Ακάρ (αλλά και από απόστρατους αξιωματικούς όπως οι Τζεμ Γκουρντενίζ και Τζιχάτ Γιαϊτσί), συνίσταται στην απευθείας οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών Τουρκίας – Λιβύης με τρόπο που αγνοεί πλήρως την ύπαρξη όχι μόνο της Κύπρου (που είναι νησί-κράτος), αλλά και των ελληνικών νησιών Ρόδου, Καρπάθου, Κάσου, Κρήτης. Η Αγκυρα βρίσκει εύκολα τα ευήκοα ώτα στην Τρίπολη, καθώς η Λιβύη, ήδη από την εποχή του Μουαμάρ Γκαντάφι, ακολουθούσε μια ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας κοντά στις τουρκικές θέσεις (π.χ. αγνοούσε την ύπαρξη της Γαύδου και ζητούσε, παρανόμως, το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης). Ο κ. Ακάρ είχε επισκεφθεί την Τρίπολη τον Νοέμβριο του 2018 και φέρεται να είχε παρουσιάσει τις θέσεις αυτές στην κυβέρνηση του Φαγέζ αλ Σαράζ, ουσιαστικά λέγοντας ότι αγνοώντας όλα τα νησιά που βρίσκονται ενδιάμεσα, η Τουρκία και η Λιβύη έχουν αντικείμενες ακτές (στη μεσογειακή ακτή της Τουρκίας βρίσκονται οι πόλεις Μαρμαρίδα και Φετιγέ και στην αντίστοιχη της Λιβύης οι Ντερμέ, Τομπρούκ και Μποντίγια). Η Αγκυρα υπόσχεται δε στην Τρίπολη ότι μπορεί να κερδίσει από 16.000-39.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα αν ακολουθηθεί αυτή η μέθοδος, με την οποία μάλιστα θα συμπιεστεί και η επήρεια των ακτών της Αιγύπτου.

Σε επικίνδυνη στενωπό το Κυπριακό

Οι ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν άμεσες επιπτώσεις στο Κυπριακό. Κρίνοντας από την υποδοχή των κυρώσεων στις Βρυξέλλες και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, τα αρχικά διπλωματικά όπλα που ξεδίπλωσε η Λευκωσία, με την αρωγή της Αθήνας, αρχίζουν να εξαντλούνται. Πλέον, η επιστροφή στο τραπέζι των συνομιλιών φαντάζει ως η μόνη διέξοδος για τον Νίκο Αναστασιάδη και ο κύπριος Πρόεδρος έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι η αποχώρηση των γεωτρυπάνων πριν από την επανέναρξη των συνομιλιών ίσως να μην είναι καν εφικτή. Στο παρασκήνιο, το Λονδίνο εργάζεται για την εξεύρεση μιας φόρμουλας που θα οδηγούσε επί της αρχής ξανά στον διάλογο, ενώ φαίνεται να υπάρχει και ανοικτός δίαυλος της βρετανικής με την τουρκική πλευρά. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Τζέιν Χολ Λουτ που έχει αναλάβει εκ μέρους του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να βρει σημείο επαφής μεταξύ των δύο πλευρών στο νησί βρέθηκε πρόσφατα στο Λονδίνο, ενώ ίσως βρεθεί στην Κύπρο εντός του Αυγούστου.

Ενα στοιχείο που παρουσιάζει όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον και καταδεικνύει τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν τόσο η Λευκωσία όσο και η Αθήνα εν όψει του Σεπτεμβρίου – καθώς η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ θεωρείται κρίσιμο χρονικό σημείο για την επανέναρξη των συνομιλιών, δεδομένου και ότι ο χρόνος πιέζει αφού τον Μάρτιο του 2020 θα διεξαχθούν προεδρικές εκλογές στα Κατεχόμενα – είναι ότι στην έκθεσή του για την ανανέωση της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ στο νησί (UNFICYP), ο κ. Γκουτέρες δεν καταδικάζει τις ενέργειες της Τουρκίας εντός της ΑΟΖ της Κύπρου. Αυτό, σε συνδυασμό με τις εξαγγελίες για άνοιγμα της περίκλειστης περιοχής της Αμμοχώστου και τις ανακοινώσεις της Αγκυρας για σύσταση Υπηρεσίας Συντονισμού Κυπριακών Υποθέσεων υπό τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Φουάτ Οκτάι, διαμορφώνουν έναν δυσεπίλυτο γρίφο. Παράλληλα, στην έκθεση για την UNFICYP, ο Γενικός Γραμματέας θεωρεί ότι οι ανησυχίες περί αναγνώρισης του ψευδοκράτους δεν πρέπει να αποτελούν αξεπέραστο εμπόδιο (insurmountable obstacle) για ενίσχυση της συνεργασίας. Από εδώ και στο εξής, η καθυστέρηση της επανέναρξης των συνομιλιών θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα να προχωρήσει η Τουρκία σε γεώτρηση ακόμη και σε οικόπεδο αδειοδοτημένο από την Κυπριακή Δημοκρατία, ενώ το ζήτημα των υδρογονανθράκων μοιάζει να αναδεικνύεται σε κομβικής σημασίας είτε εντασσόμενο σε κάποια από τις υπάρχουσες πτυχές του Κυπριακού είτε αναδεικνυόμενο σε αυτόνομο κεφάλαιο των συνομιλιών.

Οι κινήσεις που πρέπει να γίνουν

Η νέα κυβέρνηση πρέπει να κινηθεί άμεσα για να αποτρέψει δυσάρεστες εξελίξεις. Κατ’ αρχάς, θα πρέπει να υπάρξει προσέγγιση με τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση στην Τρίπολη ώστε να διαπιστωθούν οι προθέσεις της. Δεύτερον, έμπειροι παρατηρητές σημειώνουν σε ιδιωτικές τους συνομιλίες ότι είναι ανάγκη να κυρωθούν άμεσα από την ελληνική Βουλή, αμέσως μετά την ορκωμοσία των βουλευτών και τις προγραμματικές δηλώσεις, οι δύο συμβάσεις που πρόσφατα υπεγράφησαν με τις ExxonMobil, Total και ΕΛΠΕ για την παραχώρηση δύο υπεράκτιων οικοπέδων για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων δυτικά και νότια της Κρήτης. Τα δύο αυτά οικόπεδα εντάσσονται μέσα στην περιοχή που είχε καταγραφεί στον νόμο 4001/2011, τον οποίο είχε περάσει ο τότε υπουργός Ενέργειας Γιάννης Μανιάτης με σχετικό χάρτη που είχε χαραχθεί σύμφωνα με τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτά τα δύο οικόπεδα αντίκεινται των λιβυκών ακτών και σε περίπτωση που η κυβέρνηση Αλ Φαγέζ προχωρήσει σε οριοθέτηση με την Τουρκία θα σημειωθεί μείζονα περιπλοκή. Τρίτον, απαιτείται η άμεση συνεννόηση με τις Ηνωμένες Πολιτείες καθώς μία τέτοια τουρκο-λιβυκή πρωτοβουλία υπερβαίνει την Ανατολική Μεσόγειο και εισέρχεται στην Κεντρική Μεσόγειο, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να τεθούν σε κίνδυνο συμφέροντα αμερικανικών εταιρειών.

Το Βήμα


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση