Δια γυμνού οφθαλμού το σύνδρομο του ολοκληρωτισμού

Του Δημήτρη Δημητράκου

Τα αποτελέσματα των εκλογών για την Ευρωβουλή και την Τοπική Αυτοδιοίκηση έδειξαν ότι το σύνολο των «πολλών», υπέρ του οποίου δήλωσε ο ΣΥΡΙΖΑ ότι μάχεται, του γύρισε την πλάτη. Η αντίδραση της ηγεσίας και των προπαγανδιστικών οργάνων του κυβερνώντος κόμματος προκάλεσε γενική έκπληξη. Δέχθηκαν ότι «έγιναν λάθη»: όχι συγκεκριμένα λάθη, από συγκεκριμένα άτομα, αλλά γενικά και αόριστα. Κυρίως, εφόσον δεν αναγνώρισαν καθορισμένους υπεύθυνους για σφάλματα, έπρεπε το φταίξιμο να αποδοθεί στην κοινωνία, στη «μεγάλη μάζα» που δεν κατάλαβε πόσο καλή ήταν η πολιτική που εφάρμοσε ο ΣΥΡΙΖΑ.

Αυτή η αντίδραση είναι λογικό επακόλουθο της ολοκληρωτικής ιδεολογίας από την οποία εμφορούνται τα ηγετικά και προπαγανδιστικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, και μεγάλου αριθμού των μελών του και των οπαδών του. Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί τι ακριβώς είναι ο ολοκληρωτισμός. Δεν είναι ταυτόσημος με μια δεσποτική εξουσία ή μια αυταρχική στάση ή συμπεριφορά. Έχει να κάνει με το σύγχρονο κράτος και την κοινωνία. Συγκεκριμένα, ολοκληρωτισμός σημαίνει ταύτιση κοινωνίας και κράτους, όπως έγραφε ο αρχικός φιλόσοφος του ολοκληρωτισμού Καρλ Σμιτ, που ήταν ο συνταγματολόγος του χιτλερικού καθεστώτος. Το ολοκληρωτικό καθεστώς δεν αναγνωρίζει διάκριση μεταξύ κράτους και κοινωνίας. Ο ηγέτης του κράτους είναι εξ ορισμού εκφραστής του συνόλου της κοινωνίας - ή της «συντριπτικής πλειοψηφίας» της, που παραμερίζει τη μειοψηφία, η οποία οφείλει μόνο «να υπακούει», όπως τόνισε πρόσφατα ο Αλέξης Τσίπρας σε προεκλογική του ομιλία.


Ο ολοκληρωτικός ηγέτης και οι συν αυτώ πιστεύουν πως έχουν τη δυνατότητα ολοκληρωτικής σύλληψης της κοινωνικής πραγματικότητας. Αντιλαμβάνονται τον κόσμο «πανοπτικά», από το ύψος της εξουσιαστικής τους αρμοδιότητας. Η έπαρση που δείχνουν είναι απόρροια της ολοκληρωτικής αυτής αντίληψης που έχουν, της παν-οψίας, δηλαδή, της υπεροψίας στην κυριολεξία. Και αυτή η ολοκληρωτική αντίληψη από την οποία διακατέχονται δίνει μια αυτοπεποίθηση σε ορισμένες από τις ηγετικές τους προσωπικότητες, που εντυπωσιάζει ορισμένους παρατηρητές, και το εκλαμβάνουν ως «χάρισμα».

Η ταύτιση της κοινωνίας με το κράτος που ορίζει τον ολοκληρωτισμό απαιτεί ένα πρόσθετο στοιχείο, πέρα από την «πανοπτική» αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας από την πολιτική εξουσία. Αυτό το πρόσθετο στοιχείο είναι η αντικατάσταση της αντικειμενικής πραγματικότητας από τη φαντασιακή της προβολή, είναι η «φαντασία στην εξουσία» κατά το παλιό αριστερίστικο σύνθημα. Το πραγματικό όπως συλλαμβάνεται στο αφήγημα, στη γλώσσα και την ιδεολογία του ίδιου του ολοκληρωτικού μορφώματος που βρίσκεται στην εξουσία. Μέσα από αυτό το αφήγημα, η αντικειμενική πραγματικότητα αναδημιουργείται και αυτονομείται. Τίποτε δεν τη διαψεύδει: είναι η ιδεολογικοποιημένη πραγματικότητα που αντικαθιστά την αντικειμενική.

Με τη διαφορά ότι η αντικειμενική πραγματικότητα έχει τον τελικό λόγο. Διότι μέσα από την κατασκευασμένη αυτή «πραγματικότητα» εγκαθίσταται ένα καθεστώς αυτο-αποπληροφόρησης, που λειτουργεί αυτοκαταστροφικά. Το ολοκληρωτικό σύνδρομο τοποθετεί την εθελοτυφλία στην εξουσία, με αποτέλεσμα την ολομέτωπη σύγκρουση με την πραγματική κοινωνία, με ολέθριες συνέπειες για τους εξουσιαστές, αλλά δυστυχώς και για την κοινωνία.

* Ο Δημήτρης Δημητράκος είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
To άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο
Liberal


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση