Οι τέσσερις κρίσιμες ευρωεκλογές και πώς επηρέασαν το μέλλον

«Το Ευρωκοινοβούλιο ενδείκνυται για την αρχή ή το τέλος της καριέρας ενός πολιτικού». Η φράση αποδίδεται στον Ανδρέα Παπανδρέου και προσδιορίζει μια «συνταγή» που εν πολλοίς εφαρμόστηκε από όλους τους πολιτικούς αρχηγούς από το 1981, όταν διενεργήθηκαν οι πρώτες ευρωεκλογές στην Ελλάδα. Η αρχή αυτή φαίνεται ότι εφαρμόζεται και στις προσεχείς ευρωεκλογές της 26ης Μαΐου, αν σκεφθεί κανείς ότι ο πρώην πρόεδρος της Ν.Δ. Βαγγέλης Μεϊμαράκης αποδέχθηκε την πρόταση να συμμετάσχει στο ευρωψηφοδέλτιο του κόμματος, αφού η αναγκαιότητα της ανανέωσης δεν τον τοποθετεί στις πρώτες επιλογές του Κυριάκου Μητσοτάκη σε περίπτωση που κληθεί να σχηματίσει κυβέρνηση μετά τις επερχόμενες εθνικές εκλογές. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί με τον Γιάννη Βαρβιτσιώτη το 2004, όταν ο Κώστας Καραμανλής του πρότεινε να ηγηθεί του ευρωψηφοδελτίου της Ν.Δ. και να ολοκληρώσει την πολιτική του διαδρομή στην Ευρωβουλή, κάτι το οποίο έπραξε και μάλιστα με επιτυχία και διακομματική αποδοχή.

Από το 2014, όταν πλέον με απόφαση του Αντώνη Σαμαρά και του Ευάγγελου Βενιζέλου οι ευρωεκλογές άρχισαν να διενεργούνται με σταυρό προτίμησης, τα κόμματα δεν συνδυάζουν στο ευρωψηφοδέλτιο μόνον φερέλπιδες νέους και βετεράνους της πολιτικής, αλλά προσπαθούν να προσελκύσουν και προσωπικότητες του θεάματος προκειμένου να ενισχύσουν το συνήθως υποτονικό ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Κλασικό παράδειγμα ο ποδοσφαιριστής Θοδωρής Ζαγοράκης που κέρδισε μία από τις πρώτες θέσεις στο ευρωψηφοδέλτιο της Ν.Δ. το 2014 και αναμένεται να επιτύχει και εφέτος ένα επίσης καλό «σκορ».

Οι ευρωεκλογές που διενεργούνται ταυτόχρονα ή αμέσως μετά τις εθνικές εκλογές απασχολούν ελάχιστα την κοινή γνώμη. Οι ευρωεκλογές αποκτούν πολιτικό ενδιαφέρον μόνον όταν προηγούνται των εθνικών εκλογών. Τότε λειτουργούν όχι μόνο ως η πιο αξιόπιστη δημοσκόπηση, αλλά ως γεγονός που επιδρά στον πολιτικό χωροχρόνο και επηρεάζει αποφασιστικά ό,τι πρόκειται να επακολουθήσει. Οι ευρωεκλογές με τη μεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα ήταν εκείνες των ετών 1984, 1999, 2009 και 2014, αφού τα αποτελέσματά τους σφράγισαν ή επηρέασαν σημαντικά τις εθνικές εκλογές που ακολούθησαν.


Η «Απαλλαγή» που δεν ήρθε

Το 1984, το ΠΑΣΟΚ εμφάνιζε σημάδια κόπωσης μετά μία τριετία τριβής της «Αλλαγής» με την εξουσία. Παρά τις λαοφιλείς μεταβολές που είχαν επέλθει, η διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και στη Ν.Δ., που είχε υπερβεί το 12% στις εθνικές εκλογές του 1981, περιορίστηκε μόλις σε 3,5% το 1984. Ηταν «εκλογές εφ’ όλης της ύλης», έπειτα από απαίτηση του τότε αρχηγού της Ν.Δ. Ευάγγελου Αβέρωφ. Ο Ηπειρώτης πολιτικός επέβαλε ώστε η προεκλογική ατζέντα να περιλάβει όλα τα θέματα σαν να επρόκειτο να γίνουν εθνικές εκλογές. Τότε για πρώτη φορά οι πολιτικοί συνειδητοποίησαν ότι στις ευρωεκλογές, όποιο κι αν είναι το δίλημμα, η πόλωση εξασθενεί. Το εκλογικό σώμα αφενός ενισχύει τα μικρά κόμματα και αφετέρου στέλνει προειδοποιητικό μήνυμα στην εκάστοτε κυβέρνηση.

Το λάθος της Ν.Δ. το 1984 ήταν ότι είχε τοποθετήσει πολύ ψηλά τον πήχυ, προεξοφλώντας νίκη έναντι του ΠΑΣΟΚ και... «Απαλλαγή». Ετσι, το καλό αποτέλεσμα που πέτυχε –μείωσε τη διαφορά μόλις στις 200.000 ψήφους– προκάλεσε απογοήτευση. Το ΠΑΣΟΚ από την άλλη πλευρά «έλαβε το μήνυμα» και προέκρινε έναν συνδυασμό πόλωσης και παροχών. Η μη ανανέωση της προεδρικής θητείας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη που διαδέχθηκε τον Αβέρωφ και το σύνθημα «καλύτερες μέρες» εξασφάλισαν στο ΠΑΣΟΚ νίκη με διαφορά 5% στις εθνικές εκλογές που έγιναν πρόωρα, τον Ιούνιο του 1985.

Το 1999, ο Κώστας Καραμανλής είχε κλείσει δύο χρόνια στην ηγεσία της Ν.Δ. και όλα έδειχναν ότι στις ευρωεκλογές το κόμμα του θα κέρδιζε με διαφορά που κάποιες μετρήσεις προσδιόριζαν ακόμα και πάνω από 8% έναντι του ΠΑΣΟΚ του πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη. Οι ανοιξιάτικοι βομβαρδισμοί του ΝΑΤΟ στη Σερβία, που εκ των πραγμάτων έφερναν την Αθήνα σε δύσκολη θέση, δεν συνέβαλαν στη δημοφιλία της κυβέρνησης. Ωστόσο, μετά το Πάσχα του 1999 παρατηρήθηκε ραγδαία μεταβολή του κλίματος λόγω των μηνυμάτων που έρχονταν από την Ευρώπη για τη διαφαινόμενη επιτυχία της πορείας προς την ΟΝΕ, κάτι που επηρέασε αισθητά τις προσδοκίες για την οικονομία. Η νίκη της Ν.Δ. περιορίστηκε σε μια διαφορά 3,1% που δεν θεωρήθηκε αρκετά μεγάλη ώστε να σηματοδοτήσει απαραιτήτως νίκη και στις εθνικές εκλογές. Πράγματι, τον Απρίλιο του 2000 το ΠΑΣΟΚ κέρδισε με διαφορά μόλις 1%.

Το δίλημμα του Καραμανλή

Το 2009, η Ν.Δ. του Κώστα Καραμανλή βρέθηκε για πρώτη φορά έπειτα από πολλά χρόνια στη δεύτερη θέση των δημοσκοπήσεων. Οι ευρωεκλογές του Ιουνίου αναγορεύθηκαν σε μείζονα δοκιμασία. Αν η Ν.Δ. κατόρθωνε να κερδίσει την αναμέτρηση ή να χάσει με οριακή διαφορά, θα μπορούσε να επιβάλει την εντύπωση ότι διαθέτει το απαιτούμενο πολιτικό κεφάλαιο για να εφαρμόσει ένα στιβαρό πρόγραμμα σταθεροποίησης, όπως απαιτούσε η Ευρωπαϊκή Ενωση. Τελικώς, έχασε με διαφορά 4,3%. Η σαφής πρωτιά του ΠΑΣΟΚ ενίσχυσε την ηγετική θέση του Γιώργου Παπανδρέου και εδραίωσε την πεποίθηση ότι ήταν θέμα χρόνου προτού το ΠΑΣΟΚ επιστρέψει στην εξουσία. Λίγους μήνες μετά, τον Οκτώβριο του 2009, ο Κώστας Καραμανλής έθεσε ευθέως στην κοινή γνώμη τα διλήμματα της οικονομίας. Το εκλογικό σώμα απέρριψε την πρόταση λιτότητας της Ν.Δ., υπερψηφίζοντας το ΠΑΣΟΚ με διαφορά που ξεπέρασε το 10%. Το 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου είχε υποστεί εκτεταμένες φθορές από τον «ανταρτοπόλεμο» του ΣΥΡΙΖΑ και τις απαιτήσεις μιας επίπονης σταθεροποίησης. Στις ευρωεκλογές της 25ης Μαΐου ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε με διαφορά 3,8%. Παρά το γεγονός ότι η διαφορά δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη και επιπλέον η «Ελιά» υπό τον κ. Βενιζέλο απέσπασε 8%, η καθαρή πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ επέδρασε καθοριστικά στη συλλογική ψυχολογία και στο πολιτικό κλίμα. Ο Αλέξης Τσίπρας, εξοπλισμένος με τη βεβαιότητα νίκης που απέσπασε στις ευρωεκλογές, μπλόκαρε τη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας στο τέλος του έτους και επέβαλε πρόωρες εθνικές εκλογές στις 25 Ιανουαρίου 2015, στις οποίες νίκησε με διαφορά 8,5%. Κατά συνέπεια, οι ευρωεκλογές διαμορφώνουν συνθήκες τετελεσμένου για τις εθνικές εκλογές όταν η διαφορά πλησιάζει ή υπερβαίνει το 4% – ενώ αν είναι μικρότερη τότε το μέλλον αποκτά στοιχεία υψηλότερης απροσδιοριστίας.

Παύλος Παπαδόπουλος
Καθημερινή


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση