Κοινωνία πολιτών σε ακραίες συνθήκες

Στην Ελλάδα οι εθελοντές είναι ακάλυπτοι από κάθε νομική προστασία, αφού απουσιάζει πανηγυρικά ειδικό νομικό σύνολο διατάξεων

Από τον Νίκο Παπουτσόπουλο

Οταν ο Niall Ferguson («Ο μεγάλος εκφυλισμός») διαπίστωσε πως εξαιτίας της κρατικής αδιαφορίας και της αδυναμίας σωροί απορριμμάτων κατέστρεφαν την ειδυλλιακή παραλιακή έκταση στη Νότια Ουαλία, σε μικρή απόσταση από την κατοικία του, αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από εθελοντές για την απομάκρυνσή τους. Και σημειώνει: «Η ουαλική εμπειρία μου μού δίδαξε πόσο ισχυρός θεσμός είναι ο εθελοντικός συνεταιρισμός. Όλοι μαζί αυθόρμητα, χωρίς καμία ανάμειξη του δημόσιου τομέα, χωρίς κανένα κίνητρο κέρδους, χωρίς καμία νομική υποχρέωση ή αρμοδιότητα, είχαμε μετατρέψει ξανά έναν καταθλιπτικό σκουπιδότοπο σε σημείο φυσικού κάλλους».

«Προσπάθησα», καταλήγει, «να παραβιάσω κάποια ερμητικά κλειστά μαύρα κουτιά: εκείνο με την ταμπέλα “δημοκρατία”, εκείνο με την ταμπέλα “καπιταλισμός” και εκείνο με την ταμπέλα “κράτος δικαίου”. Στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο θέλω να ξεκλειδώσω το μαύρο κουτί που φέρει την ταμπέλα “κοινωνία των πολιτών”. Θέλω να ρωτήσω πόσο μπορεί να ανθήσει μια πραγματικά ελεύθερη χώρα όταν δεν υπάρχει το είδος εκείνο της δραστήριας κοινωνίας των πολιτών που κάποτε θεωρούσαμε δεδομένο. Θέλω να διατυπώσω την άποψη ότι το αντίθετο της κοινωνίας των πολιτών είναι η κοινωνία των ανάγωγων, όπου ακόμα και το πρόβλημα της αντικοινωνικής συμπεριφοράς γίνεται πρόβλημα του κράτους. Και θέλω να θέσω υπό αμφισβήτηση την ιδέα ότι τα νέα κοινωνικά δίκτυα του διαδικτύου αποτελούν κατά κάποιον τρόπο υποκατάστατο των πραγματικών δικτύων, όπως αυτό που με βοήθησε να καθαρίσω την παραλία της περιοχής μου».


Οταν, στα 1755, καταστροφικός σεισμός ισοπέδωσε τη Λισαβόνα, ο βασιλιάς Jose I ζήτησε τη γνώμη ενός από τους υπουργούς του, του Carvalho (Sebastiao Jose de Carvalho e Melo, γνωστός ως μαρκήσιος de Pombal), προκειμένου να αντιμετωπίσουν άμεσα και αποτελεσματικά τα τεράστια προβλήματα που είχαν προκύψει από την πρωτοφανή θεομηνία: εκτός από τον σεισμό, τα παλιρροϊκά κύματα και την πυρκαγιά, την οποία προκάλεσαν οι τρεις ισχυρές δονήσεις που ισοπέδωσαν μία από τις πιο λαμπρές και πλούσιες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, συμμορίες κακοποιών καταλήστευαν ήδη από τις πρώτες ώρες τα έρημα κτίρια, εγκληματίες και κατάδικοι που είχαν αποδράσει από τις ρωγμές των κτιρίων των φυλακών είχαν αρχίσει να επιδίδονται σε λεηλασίες και φόνους, ιερείς καλούσαν τους πολίτες να εγκαταλείψουν την πόλη για να αποφύγουν την οργή του Θεού, ενώ ελλόχευαν κίνδυνοι κερδοσκοπίας, λιμού και εμφάνισης επιδημιών.

Στην ερώτηση του βασιλιά Jose, ο Carvalho απάντησε: «Να θάψουμε τους νεκρούς και να σιτίσουμε τους επιζώντες». Ο υπουργός επέδειξε εξαιρετικά πρακτικό πνεύμα και αποφάσισε να εφαρμόσει πολλές θαρραλέες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα να κοσμούν τη Λισαβόνα «φαρδιές λεωφόροι, ομοιόμορφοι κάθετοι δρόμοι, συμμετρικά τετράγωνα και μνημειώδεις πλατείες. Κάθε μπλοκ κτιρίων είχε τέσσερα πατώματα και κεντρικό αίθριο, που άφηνε άφθονο φως να φτάνει μέχρι το εσωτερικό του. Οι προσόψεις ήταν αυστηρά στιβαρές σε ύψος και σε πλάτος και έφεραν ομοιόμορφα παράθυρα, πόρτες, μπαλκόνια και παραπέτα, που προσέδιδαν στα κτίρια την όψη άτυπων παλατιών».

Την άνοιξη του 1775 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του νέου κέντρου της πόλης: «Tο άρτι οικοδομηθέν κέντρο της Λισαβόνας, -με τους φαρδείς, φωτεινούς δρόμους, τη λελογισμένη αρχιτεκτονική σύλληψη, τις σύγχρονες υγειονομικές εγκαταστάσεις και τα σχηματικά διατεταγμένα εμπορικά καταστήματα- αποτελούσε τη φυσική υλοποίηση όλων όσων ονειρευόταν ο Carvalho». Ωστόσο, πολύ σύντομα «ο “Σωτήρας”, ο άνθρωπος που προ εικοσαετίας είχε αντιμετωπίσει τον όλεθρο και την καταστροφή, επρόκειτο να γνωρίσει τον διασυρμό. Η ασθενής, όπως συμβαίνει συνήθως, μνήμη των πολιτών και η σωρεία νέων νόμων που ανακαλούσαν τις μεταρρυθμίσεις του και που ασμένως η νέα πολιτική τάξη είχε προτείνει εναντίον του πρώην υπουργού είχαν ως αποτέλεσμα τη σύλληψη του Carvalho και ύστερα από ανακρίσεις, που είχαν διετή διάρκεια, τον έκριναν ένοχο για κατάχρηση εξουσίας, απάτη και διαφθορά. Τον εκτόπισαν στην εξοχική του κατοικία και του απαγόρευσαν να πλησιάζει την Αυλή» (Nicholas Shrady, «Ο μεγάλος σεισμός»).

Στην πρόσφατη φονική πυρκαγιά που έπληξε την ανατολική Αττική, η κρατική μηχανή επέδειξε εγκληματική ανευθυνότητα και αδιαφορία και απέδειξε, ταυτόχρονα, την τραγική ανικανότητά της, με την αποποίηση όλων των ευθυνών, αφού, σύμφωνα με τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη, τις ώρες που ο ήδη μεγάλος αριθμός νεκρών πολιτών παρέμενε άγνωστος: «οι ενέργειες γενικά έγιναν σε επιχειρησιακό επίπεδο σωστές και αποφεύχθηκαν μεγαλύτερες απώλειες». Την έγκαιρη συνδρομή και συμπαράσταση των αρμόδιων φορέων για τον συντονισμό, την αντιμετώπιση των ακραίων έστω συνθηκών έσπευσε να αντικαταστήσει η άμεση και πρόθυμη ανταπόκριση των πολιτών, των ανώνυμων εθελοντών, η μαζική προσέλευση των οποίων εκάλυψε απολύτως την ιταμότητα των κυβερνητικών δηλώσεων και την άρνηση -κατά την προσφιλή πολιτική ορνιθοτροφείου- ανάληψης πολιτικής ευθύνης. Παρά την πρόθυμη και συγκινητική προσέλευση των εθελοντών και τη σημαντική αρωγή που προσέφεραν σε κρίσιμες στιγμές στους πυρόπληκτους κατοίκους της Αττικής, ο βαθμός συμμετοχής των Ελλήνων σε εθελοντικές δραστηριότητες παραμένει χαμηλός, πιθανώς από τους πιο χαμηλούς σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Στην Ελλάδα οι εθελοντές είναι ακάλυπτοι από κάθε νομική προστασία, αφού απουσιάζει πανηγυρικά ειδικό νομικό σύνολο διατάξεων. Μια χώρα που βυθίζεται στη νάρκη της αυθάδειας των πολιτικών εξαγγελιών και των κομματικών υποσχέσεων, στη δίνη του ευκλεούς παρελθόντος με την ταυτόχρονη «υπερήφανη» υποθήκευση του εθνικού θησαυρού της, έχει άμεση ανάγκη ενεργών και υπεύθυνων πολιτών, ώστε, αντί να αναμένουν την άμεση ενεργοποίηση της κρατικής μηχανής, να αντιδρούν σε όποια πρόκληση, να προλαμβάνουν και να αντιμετωπίζουν «στρατηγούς ανέμους», οργανωμένα σχέδια και ακραίες καιρικές συνθήκες.

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, για να διασκεδάσει το κύμα οργής, υποσχέθηκε δέσμη μέτρων για την ανακούφιση των πυροπλήκτων και των οικογενειών των θυμάτων που άφησε πίσω η πύρινη λαίλαπα: «παροχή επιδομάτων, παρατάσεις υποβολής δηλώσεων φυσικών και νομικών προσώπων, απόδοσης παρακρατούμενων φόρων», μέτρα τα οποία «δεν αντικαθιστούν, αλλά προστίθενται σε όσα ήδη προβλέπει η κείμενη νομοθεσία, μεταξύ των οποίων και διορισμοί σε φορείς της γενικής κυβέρνησης».

Ευθύνη της πολιτικής τάξης είναι και παραμένει μία μόνη, που απέχει των μικροκομματικών συμφερόντων και άθλιων χαριστικών παροχών: η ορθή παιδεία και αγωγή του λαού για την απόδοση στις επόμενες γενιές ενός κράτους δικαίου, ενός κράτους ενεργών και χρηστών πολιτών.

Δημοκρατία


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση