ΗΠΑ και Πλανήτης στην εποχή του γκρίζου

Η νέα στρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ στον κόσμο

Του Δημήτρη Γ. Απόκη

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με βάση τα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί πλέον στον πλανήτη και την ουσιαστική αποτυχία της στρατηγικής που εφαρμόστηκε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ξεκινούν την εφαρμογή ενός νέου δραστικά διαφορετικού, από αυτό που έχουμε συνηθίσει, στρατηγικού πλαισίου, το οποίο έχει αρχίσει να σκιαγραφείται σε κάποιες αναλύσεις και έχει προδιαγράψει με αλλεπάλληλες συνεντεύξεις του το τελευταίο διάστημα ο γκουρού της διεθνούς στρατηγικής σκακιέρας, Χένρι Κίσινγκερ.

Ένα παράδειγμα της πορείας προς μια νέα παγκόσμια στρατηγική θεώρηση από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών αποτελεί το γεγονός ότι μια από τις πρώτες ενέργειες του Προέδρου Τράμπ στο χώρο της διεθνούς στρατηγικής ήταν η αποχώρηση από την εμπορική συμφωνία Trans Pacific Partnership (TPP). Η απόφαση αυτή προκάλεσε τη δυσαρέσκεια στενών και παραδοσιακών συμμάχων των ΗΠΑ, όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, με τις δύο χώρες να αναζητούν τρόπους να προχωρήσει η συμφωνία χωρίς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πιο συγκρατημένη ήταν η αντίδραση της Ιαπωνίας, με δεδομένο ότι προεκλογικά, αλλά και αμέσως μετά τις εκλογές ο Πρωθυπουργός Άμπε, φρόντισε να έχει συναντήσεις με τον Ντόναλντ Τράμπ και να τοποθετήσει τη χώρα του από πολύ νωρίς στην εκκίνηση της νέας θεώρησης της Ουάσιγκτον.

Μια ματιά στο παρακάτω χάρτη δείχνει ποια ήταν η στρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι χώρες με το σκούρο μπλε χρώμα, αποτελούσαν αυτό που η Ουάσιγκτον έβλεπε ως ζωτικό της χώρο, κοινώς γειτονιά της. Το ανοικτό μπλε ήταν το μπλοκ των στενών συμμάχων που είχε προκύψει από το σύστημα που διαμορφώθηκε στο Bretton Woods, το 1945. Το πορτοκαλί ήταν οι ανταγωνιστές – εχθρός και το γαλάζιο το έδαφος όπου διεξάγονταν η μάχη για την επικράτηση. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν παγκόσμιας κλίμακας, και όλα ήταν μέσα στο παιχνίδι.

Όλα είχαν τη σημασία τους. Αυτό πλέον δεν ισχύει και όλα αλλάζουν.

Η εκλογή του Ντόναλντ Τράμπ στην Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας στρατηγικής θεώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία θέτει τέρμα στη στρατηγική θεώρηση που είχε διαμορφωθεί μετά το Δεύτερο παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτός είναι και ο λόγος που δεν θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση σε κανέναν το γεγονός ότι ορισμένες από τις επαφές του νέου Αμερικανού Προέδρου, με παραδοσιακούς συμμάχους της Ουάσιγκτον ήταν λίγο επεισοδιακές, και θα συνεχίσουν, για ένα διάστημα, να είναι.

Η νέα στρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ θα μπορούσε να αποτυπωθεί στον παρακάτω χάρτη.

Από το τέλος της κυβέρνησης του πατέρα Τζόρτζ Μπούς και την αποκαλούμενη Νέα Τάξη Πραγμάτων, η εμπλοκή της Ουάσιγκτον σε παγκόσμια κλίμακα εξελίχθηκε σταδιακά σε μια προσπάθεια απεμπλοκής από τον παγκόσμιο ρόλο. Το κομβικό γεγονός των τρομοκρατικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, περιέπλεξε τα πράγματα και ανέκοψε την πορεία αυτή με τα γνωστά σε όλους μας αποτελέσματα.

Με απλά λόγια οι ΗΠΑ από τότε μέχρι σήμερα ψάχνονται και στην ουσία η αποστολή για διαμόρφωση μιας νέας στρατηγικής θεώρησης έχει, μέχρι σήμερα, αποτύχει.

Η προσπάθεια απέκτησε νέα ώθηση με την κατάρρευση της Lehman Brothers και την οικονομική κρίση του 2008 και τώρα υπό την Προεδρία Τράμπ, οι μηχανές έχουν πάρει μπροστά στο φουλ.

Στο νέο χάρτη το χρώμα που κυριαρχεί είναι το γκρίζο. Υπάρχουν πολλά σημεία στον πλανήτη που πλέον η Ουάσιγκτον δεν έχει λόγο να παίξει ή θα αρχίζει να εξετάζει το πώς θα παίξει. Το μπλε απεικονίζει τις χώρες που θα συνεχίσουν να έχουν μια στενή – εποικοδομητική σχέση με τις ΗΠΑ αποτελώντας το ζωτικό χώρο τους.

Οι συνδέσεις των ΗΠΑ μετατοπίζονται πλέον, και με δεδομένο ότι η σταθερότητα που είχε επιβάλλει η Ουάσιγκτον αμέσως μετά τον πόλεμο, από το 1945 μέχρι σήμερα ήταν σχεδιασμένη για τη μάχη του Ψυχρού Πολέμου, δεν υπάρχουν πλέον κομμάτια αυτής της στρατηγικής θεώρησης που θα διατηρηθούν χωρίς σοβαρή προσπάθεια τόσο από την Ουάσιγκτον, όσο και από τους εταίρους που θα καθίσουν στο τραπέζι.

Η Ευρώπη και κυρίως η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντιμετωπίζει κρίση θεσμών και ταυτότητας, γιαυτό και θα αποτελέσει ένα μεγάλο ερωτηματικό στα αμέσως επόμενα χρόνια. Εδώ, θα μπορούσε με ασφάλεια να πει κανείς ότι, μετά το Brexit και την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας, από την ΕΕ, η Ουάσιγκτον θα μπει σε μια διαδικασίας case by case, στις σχέσεις της με τις ευρωπαϊκές χώρες. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το ερώτημα της σχέσης με τη Γερμανία. Μια πρώτη γεύση για αυτό θα πάρουμε από τη συνάντηση Τράμπ – Μέρκελ στο Λευκό Οίκο.

Η Ρωσία ήταν και παραμένει μια αντίπαλος για τις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια πυρηνική δύναμη η οποία λόγω θέσεως στο χάρτη, παίζει σε όλα τα επίπεδα, με αποτέλεσμα να είναι ένας διαρκής πονοκέφαλος για την Ουάσιγκτον.

Μεγάλο είναι το παιχνίδι που θα παιχτεί, και ήδη έχει αρχίσει να παίζεται, στην Αφρικανική Ήπειρο. Τα συμφέροντα είναι μεγάλα και οι προεκτάσεις του εν λόγω γεωστρατηγικού παιχνιδιού έχουν, αν κα δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά, παγκόσμιες προεκτάσεις.

Ανατροπή των μέχρι σήμερα δεδομένων έχουμε και την κρίσιμη για την Ελλάδα περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου – Μέσης Ανατολής. Τα επόμενα χρόνια στην περιοχή αυτή θα έλθουν τα πάνω κάτω και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά, χωρίς να είναι καθόλου βέβαιο που θα κάτσει η μπίλια. Ακόμα και η στενότατη σχέση, με το Ισραήλ, αν και πολύ δύσκολα θα διαταραχθεί δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι δεν θα περάσει από κάβους αναταραχής.

Η Τουρκία, αν και στην παρούσα φάση αλλά και μεσοπρόθεσμα, λόγω της συγκυρίας, θα περάσει ένα διάστημα αμοιβαίου φλερτ με την Ουάσιγκτον, είναι σχεδόν βέβαιο ότι στο τέλος θα περάσει στην κατηγορία των αντιπάλων – προβληματικών χωρών.

Το ίδιο ισχύει και για την ευαίσθητη περιοχή του Περσικού Κόλπου. Η σκληρή παρτίδα πόκερ εκεί έχει ανάψει και η παρουσία του Ιράν, λόγω και του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, με αποτέλεσμα να είναι ένα από τα σημεία αιχμής της νέας εποχής στη νέα στρατηγική θεώρηση των ΗΠΑ.

Εκεί όμως που πραγματικά οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται να δώσουν τεράστια έμφαση είναι το στρατηγικό θέατρο Ασίας – Ειρηνικού. Η Βόρεια Κορέα, αναμφίβολα, θα αποτελέσει το πρώτο μεγάλο τεστ για τον Πρόεδρο Τράμπ και την κυβέρνησή του. Ακόμα και η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, αν και χώρες μεγάλου ενδιαφέροντος για την Ουάσιγκτον, θα αποτελέσουν σημεία όπου θα απαιτηθεί σοβαρή ενασχόληση.

Η Κίνα, είναι σίγουρα μια πολύ δύσκολη εξίσωση και βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας. Σε οικονομικό, στρατιωτικό, τεχνολογικό και διαστημικό επίπεδο, είναι χώρα απέναντι στην οποία η Ουάσιγκτον είναι υποχρεωμένη να παίξει μια πολύ σκληρή παρτίδα σκάκι υψηλής στρατηγικής.

Η Ινδία επίσης, μπαίνει γερά στο παιχνίδι της νέας γεωστρατηγικής θεώρησης, με φιλικό πρόσημο για τις ΗΠΑ, χωρίς όμως να αποκλείονται εκπλήξεις.

Στη Λατινική Αμερική το παιχνίδι έχει ανοίξει πλήρως οπότε όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά.

Όσο αφορά την Κούβα, αποτελεί πλέον μονόδρομο αργά ή γρήγορα να περάσει στη σφαίρα επιρροής της Ουάσιγκτον.

Η Αυστραλία, παραδοσιακή σύμμαχος των ΗΠΑ, μπαίνει και αυτή στην κατηγορία open to a new deal, για τις ΗΠΑ.

Παρόλα αυτά, καθώς εισερχόμαστε στην εποχή της νέας παγκόσμιας στρατηγικής θεώρησης από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών, έχουμε κάποιες πρώτες αποχρώσεις ενδείξεις.

Η Ευρώπη – Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεχίζει να αποδεικνύει ότι δεν έχει πάρει το μήνυμα με αποτέλεσμα να οδηγείται σε στρατηγική περιθωριοποίηση στο νέο σκηνικό. Η Μεγάλη Βρετανία, στη μετά Brexit εποχή, έχει αντιληφθεί πάρα πολύ καλά που και πως θα παιχτεί το παιχνίδι. Όπως ήδη ανέφερα, η Ιαπωνία, έχει κατανοήσει πλήρως ότι το παιχνίδι στη νέα εποχή θα είναι διμερές και θα υπάρχει η λογική δώσε για να πάρεις.

Χώρες, για παράδειγμα, όπως η Αυστραλία, βρίσκονται κάπου στη μέση, και πολύ σύντομα θα επανέλθουν στο εσωτερικό κλαμπ της συνεννόησης με τις ΗΠΑ.

Συμπερασματικά, καμία σχέση, καμία συμμαχία, καμία εμπορική συμφωνία, δεν είναι πλέον εξασφαλισμένη. Η Ουάσιγκτον έχει αποφασίσει να αναμορφώσει τη στρατηγική της θεώρηση και δεν υπάρχει τίποτα που να αποτελεί εικόνισμα. Ιστορικά, για όσους θυμούνται, οι ΗΠΑ τα τρία πρώτα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου δεν είχε εμπλοκή. Παρόλα αυτά στο τέλος, ηγήθηκε της απόβασης στη Νορμανδία και έριξε πυρηνικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Αν και δεν ενδιαφέρονταν για την Κορέα, στο τέλος ενεπλάκη με εκατοντάδες χιλιάδες στρατεύματα σε πόλεμο με την Κίνα. Μέχρι τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου αντιμετώπιζε με συμβατικό τρόπο την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Κατόπιν των επιθέσεων προχώρησε σε δυο πολέμους και σε επεμβάσεις σε δεκάδες χώρες.

Ιστορικά οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ενδιαφέρονται, μέχρι να ενδιαφερθούν. Η θέση τους στον παγκόσμιο χάρτη και οι δυνατότητες που παρέχει η στρατιωτική τους μηχανή, τις καθιστούν γεωστρατηγικό παίκτη που μπορεί να επέμβει σε θέματα τα οποία είναι εξαιρετικής σημασίας για κάθε χώρα στον πλανήτη, σε διάστημα ολίγων ημερών.

Αυτή τη στιγμή η Ουάσιγκτον βρίσκεται στην αρχή μια διαδικασίας επανεξέτασης, με τις γκρίζες ζώνες στο παγκόσμιο χάρτη να κυριαρχούν. Το πώς θα διαμορφωθούν τα νέα χρώματα στον παγκόσμιο χάρτη και το πόσο επίπονος θα είναι αυτός ο επαναπροσδιορισμός, θα αρχίσουμε να το βλέπουμε και να το νιώθουμε τους αμέσως επόμενους μήνες και χρόνια.

Καλώς ήλθατε στην εποχή του γκρίζου!

* Ο Δημήτρης Γ. Απόκης είναι Διεθνολόγος Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University και Δημοσιογράφος
Πηγή MIgnatiou


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση