Richard D. Wolff: Τι πραγματικά συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα;

Εισαγωγή ιστολογίου:

Ο Richard D. Wolff είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης και λέκτορας στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου New School της Νέας Υόρκης. Στο παρελθόν δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Yale, στο City University της Νέας Υόρκης, στο Πανεπιστήμιο της Utah και στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι. 
 

Στο ελληνικό κοινό έγινε ευρύτερα γνωστός στα τέλη του 2010, όταν, μεσούσης της οικονομικής κρίσης επί πρωθυπουργίας Γιώργου Παπανδρέου, κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο ένα βιντεοσκοπημένο απόσπασμα διάλεξής του, κατά την διάρκεια της οποίας αναφέρθηκε στην Ελλάδα, μίλησε επικριτικά για την πολιτική λιτότητας που ακολουθούσε η κυβέρνηση και δήλωσε ότι παλιότερα υπήρξε καθηγητής του πρωθυπουργού της Ελλάδας, προκαλώντας έτσι ευθυμία και διάφορα σχόλια από το φοιτητικό του ακροατήριο.

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελείται από ερωτήματα που τέθηκαν στον Richard D. Wolff από αναγνώστες της ιστοσελίδας του σχετικά με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Το σύνολο των ερωτημάτων και οι απαντήσεις του καθηγητή αναρτήθηκαν ως ένα ενιαίο άρθρο στην ιστοσελίδα του.

Πηγή πρωτότυπου κειμένου: rdwolff.com
Απόδοση: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους

Ερώτημα 1ο: Εκτός από την κακή διαχείριση διαφόρων ζητημάτων εκ μέρους των ελληνικών κυβερνήσεων και τα φαινόμενα διαφθοράς που παρατηρούνται στη χώρα τα τελευταία χρόνια, τι είναι αυτό που φέρνει την Ελλάδα στο επίκεντρο της κρίσης και πώς έχει φθάσει το ελληνικό χρέος σε τέτοια επίπεδα, μέσα σε σχετικά μικρό διάστημα;

Richard D. Wolff: Οι οικονομικές κρίσεις στα καπιταλιστικά καθεστώτα επιδρούν σε όλους τους τομείς δραστηριότητας, αλλά αυτό που επιτρέπει στην κορυφή της οικονομικής πυραμίδας (τους έχοντες και κατέχοντες) να μετατοπίζει το κόστος της κρίσης σε εκείνους που βρίσκονται κάτω από αυτούς είναι κυρίως η δομή του συστήματος, όπως ακριβώς και το σύστημα επιτρέπει στην κορυφή της πυραμίδας να συγκεντρώνει τον πλούτο που παράγεται από όλους τους πολίτες στα χέρια της. Οι κρίσεις που προκαλούνται από το σύστημα έχουν κόστος, αφού το σύστημα επιβάλλει μέτρα κυρίως σε εκείνους που βρίσκονται στη μεγάλη βάση της οικονομικής πυραμίδας. 

Στις ΗΠΑ, αυτό μεταφράζεται στο γεγονός ότι υπάρχουν εκατομμύρια άνεργοι, εκατομμύρια αποκλεισμένοι από τα ίδια τα σπίτια τους, και ούτω καθ’ εξής. 

Στην Ευρώπη, μεταφράζεται στο γεγονός ότι οι φτωχότερες χώρες – όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία, κλπ. – υποχρεώνονται να «απορροφήσουν» όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της οδύνης που προκαλεί η κρίση, έτσι ώστε κάποιες άλλες χώρες (όπως η Γερμανία, η Γαλλία και κάποιες σκανδιναβικές χώρες) να μπορούν να διέρχονται από την κρίση σχετικά αλώβητες, πληρώνοντας όσο το δυνατόν λιγότερο από το τεράστιο κόστος της.

Στο εσωτερικό όλων των χωρών εκτυλίσσεται η ίδια διαδικασία. Ο γερμανικός καπιταλισμός προωθεί περικοπές στο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας της χώρας του, ακριβώς όπως συμβαίνει στη Γαλλία και τις χώρες της Σκανδιναβίας. Τελικά, και στο εσωτερικό της Ελλάδας, βλέπουμε την ίδια αυτή διαδικασία να εκτυλίσσεται, καθώς το πρόγραμμα λιτότητας πλήττει τα φτωχότερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας πολύ πιο βάναυσα από ό, τι τα ανώτερα επίπεδα. Ωστόσο, ειδικά η πλειονότητα των Ελλήνων πολιτών, παρατηρούμε ότι αντιμετωπίζει ένα διπλό πλήγμα: αφ’ ενός τα αποτελέσματα της διαβίωσής της σε μια σχετικά φτωχή χώρα, και αφ’ ετέρου τις συνέπειες του ότι δεν ανήκει στην προνομιούχα κεφαλαιοκρατική «κορυφή» της ελληνικής κοινωνίας.

Ερώτημα 2ο: Σε τι συνίσταται ακριβώς το περιβόητο κούρεμα του χρέους και τι σημαίνει πραγματικά για τους Έλληνες;

Richard D. Wolff: Αποτελεί κοινό τόπο των καπιταλιστικών οικονομιών το γεγονός ότι οι δανειστές και οι δανειολήπτες περιέρχονται τελικά σε μια κατάσταση, όπου ο οφειλέτης δεν μπορεί πλέον να αντέξει το επιτόκιο δανεισμού και το κόστος αποπληρωμής του δανείου. Αυτό αποτελεί πλέον συνηθισμένο φαινόμενο σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες και σε διάφορα επίπεδα, όπως στο επίπεδο μεταξύ των επιχειρήσεων και των καταναλωτών, αλλά και στα διάφορα επίπεδα των κυβερνήσεων, στα πλαίσια του ρόλου τους ως δανειζομένων και δανειστών. Το νομικό σύστημα κάθε καπιταλιστικής χώρας περιλαμβάνει νόμους, δικαστήρια, αλλά και τις διαδικασίες μέσω των οποίων θα επιλυθεί αυτό το κοινό πρόβλημα. Υπήρξαν περιπτώσεις όπου ακόμα και οι ίδιες οι κυβερνήσεις κάποιων χωρών βρέθηκαν σε μια τέτοια συγκυρία. Επομένως, δεν υπάρχει τίποτε το καινοφανές ή μοναδικό στην περίπτωση της Ελλάδας.

Όταν οι οφειλέτες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις της αποπληρωμής του δανείου τους, είθισται να απειλούν με κήρυξη επιλεκτικής χρεοκοπίας. Αυτό έχει συνήθως ως αποτέλεσμα, να προβαίνουν οι δανειστές σε μια εκδήλωση προθυμίας να διαπραγματευτούν μια «προσαρμογή» για το δάνειο. Η προσαρμογή αυτή συνήθως ισοδυναμεί με επέκταση της προθεσμίας αποπληρωμής για μεγαλύτερο διάστημα, έτσι ώστε να απαιτείται από τον δανειζόμενο η καταβολή μικρότερου ποσού σε ετήσια βάση. Εναλλακτικά, μπορεί να υπάρξει συμφωνία για χαμηλότερο επιτόκιο, το οποίο ο δανειολήπτης θα είναι σε θέση να αντέξει οικονομικά. Μια τρίτη εναλλακτική λύση μπορεί να είναι η μείωση του ανεξόφλητου χρέους, διαδικασία την οποία σήμερα είθισται να αποκαλούμε «κούρεμα».

Συχνά, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ δανειοληπτών και δανειστών καταλήγουν στην υιοθέτηση συνδυασμών αυτών των εναλλακτικών λύσεων ή και κάποιων άλλων πιθανών λύσεων. Είναι επίσης χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, όσο πιο πειστική είναι η αρχική απειλή της κήρυξης επιλεκτικής χρεοκοπίας εκ μέρους του οφειλέτη, τόσο πιο πιθανό είναι ο δανειστής να δεχθεί την συμφωνία, η οποία θα οδηγήσει σε κούρεμα ή κάποιες άλλες διευκολύνσεις.

Όσο πιο επικίνδυνη ή επιβλαβής είναι η κήρυξη μιας επιλεκτικής χρεοκοπίας για την ομάδα ενδιαφερομένων των δανειστών γενικά (τις τράπεζες, τις ασφαλιστικές εταιρείες, τα πολιτικά πρόσωπα που συνδέονται με το χρέος, κλπ), τόσο πιο «γενναιόδωρες» θα πρέπει να θεωρούνται οι διευκολύνσεις από την πλευρά των δανειστών. Από την άλλη πλευρά, οι οποιεσδήποτε απειλές των δανειστών κατά του οφειλέτη (όπως, π.χ., «δεν πρόκειται να σας δανείσουμε ξανά» ή «δεν υπάρχει περίπτωση να υπάρξει ανανέωση της καταβολής ποσών για υφιστάμενα δάνεια που λήγουν τους επόμενους μήνες ή στα επόμενα χρόνια») επηρεάζουν επίσης το είδος και το μέγεθος των προσαρμογών, οι οποίες θα πρέπει να γίνουν.

Το τελικό αποτέλεσμα, και στην περίπτωση της Ελλάδας, και σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, εξαρτάται από την πολιτική βούληση και την στήριξη του επιθυμητού στόχου εκ μέρους και των δύο πλευρών.

Ας πάμε όμως να δούμε και τα περιθώρια που έχει ο λαός μιας χώρας. Αν η εργατική τάξη στην Ελλάδα ενωνόταν και απειλούσε με συνεχιζόμενη μαζική αντίσταση, αντί να διαπληκτίζεται εσωτερικά για το ποιος δούλευε σκληρότερα όλα αυτά τα χρόνια, οι υπάλληλοι του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα, ή γύρω από το εάν τα στερεότυπα που έχουν διαμορφώσει οι Ευρωπαίοι του Βορρά για τους Ευρωπαίους του Νότου ανταποκρίνονται στην αλήθεια ή όχι, κλπ., τότε οι εξελίξεις ίσως να ήταν πολύ διαφορετικές σήμερα.

Και για να επεκτείνουμε το θέμα, αν υπήρχε πραγματική αλληλεγγύη μεταξύ των εργατικών τάξεων σε όλη την Ευρώπη, έτσι ώστε μια επίθεση εναντίον των Ελλήνων εργαζομένων να γίνεται αισθητή και αντιληπτή ως επίθεση εναντίον του συνόλου των Ευρωπαίων εργαζομένων, τότε η πραγματικότητα στην Ελλάδα σήμερα θα ήταν πολύ διαφορετική. Υπήρξαν, βέβαια, κάποιες κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά δεν ήταν – τουλάχιστον στο σημερινό στάδιο – αρκετά σθεναρές και εκτεταμένες, ώστε να υπάρξει μια συμφωνία που πραγματικά να ευνοεί την μεγάλη μερίδα των Ελλήνων πολιτών και να επιτευχθεί ένα ουσιαστικό κούρεμα, με το οποίο να υποχρεωθούν να συμφωνήσουν οι δανειστές της ελληνικής κυβέρνησης.

Ερώτημα 3ο: Το τελευταίο διάστημα συζητείται έντονα το ενδεχόμενο της χρεοκοπίας της Ελλάδας. Τι σημαίνει ο όρος «επιλεκτική χρεοκοπία» για μια χώρα και τι θα σήμαινε ειδικά για την περίπτωση της Ελλάδας;

Richard D. Wolff: Επιλεκτική χρεοκοπία σημαίνει απλά μια δήλωση της Ελλάδας ότι δεν θα αποπληρώσει το σύνολο ή μέρος του εθνικού χρέους της. Στην πραγματικότητα, αυτό έχει ήδη συμβεί όσον αφορά ένα μέρος του ελληνικού χρέους. Μετά από μια ανακοίνωση επιλεκτικής χρεοκοπίας, τα ίδια βασικά ζητήματα θα παραμείνουν όπως είχαν, δηλαδή οι σχέσεις μεταξύ των δανειστών και των δανειοληπτών στα πλαίσια της κήρυξης της αθέτησης αποπληρωμής. 

Όταν η Αργεντινή προέβη σε μια τέτοια κήρυξη πριν από μια δεκαετία, δέχθηκε απειλές από τους δανειστές της, ότι δεν πρόκειται να λάβει ποτέ ξανά δάνειο από αυτούς. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, η Αργεντινή διαπίστωσε ότι οι απειλές εκείνες ήταν κενές περιεχομένου. Οι παγκόσμιες συνθήκες είχαν αλλάξει, με αποτέλεσμα η Αργεντινή να είναι σε θέση να δανειστεί και πάλι σήμερα, αν το επιθυμούσε. 

Αυτό το γεγονός, φυσικά, δεν εγγυάται το ότι η Ελλάδα θα έχει την ίδια εμπειρία, αλλά σίγουρα θα πρέπει να αποτελέσει ένα μάθημα. Το συμπέρασμα είναι πως η κάθε χώρα θα πρέπει να είναι επιφυλακτική όσον αφορά τις όποιες απειλές εκ μέρους των δανειστών της.

Ερώτημα 4ο: Πώς θα μπορούσε μια επιλεκτική χρεοκοπία της Ελλάδας να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία;

Richard D. Wolff: Ο κόσμος θα αποκομίσει πολλά και ποικίλα διδάγματα από όλα όσα εκτυλίχθηκαν στην Ελλάδα. Κάποιοι εργαζόμενοι σε άλλες χώρες ενδεχομένως να αγωνιστούν πιο σθεναρά εναντίον των πολιτικών λιτότητας και μάλιστα έγκαιρα, ώστε να αποφευχθεί μια επανάληψη της ελληνικής εμπειρίας. Άλλοι ίσως να αποσυρθούν από τον δανεισμό και να επιδιώξουν μια διευθέτηση που να τους συμφέρει, σε πιο πρώιμο στάδιο απ’ ό,τι η Ελλάδα. Αλλά και οι δανειστές θα αντλήσουν διάφορα διδάγματα. Εκείνοι που είχαν παλιότερα υιοθετήσει διαφορετικές θέσεις, όσον αφορά το ζήτημα των ταξικών αγώνων που θεωρούνται ενδημικοί στον καπιταλισμό, θα ερμηνεύσουν την εμπειρία της Ελλάδας με διαφορετικό τρόπο και θα αντλήσουν διαφορετικά διδάγματα, ανάλογα με την περίπτωση.

Ερώτημα 5ο: Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα δείχνει να έχει υιοθετήσει μια μάλλον υποτονική στάση έναντι της Ευρώπης και οι κυβερνήσεις μοιάζουν να δέχονται παθητικά ο,τιδήποτε τους επιβάλλεται από την Ε.Ε. και το Δ.Ν.Τ. Τι κρύβεται πίσω από αυτή την αδράνεια των ηγετών της Ελλάδας; Γιατί επιτρέπουν να ψηφίζονται τόσο σκληρά μέτρα μέσω του Ελληνικού Κοινοβουλίου;

Richard D. Wolff: Τα τελευταία 30 χρόνια, ο καπιταλισμός γνώρισε μια νέα αναβίωση μετά από τα δραματικά προβλήματα που προέκυψαν από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1930, τις ολέθριες συνέπειες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και εν συνεχεία το ανερχόμενο μπλοκ Σοβιετικής Ένωσης και Κίνας, σε συνδυασμό με το κίνημα του αντι-ιμπεριαλισμού, που είχε ισχυρές επιπτώσεις σε όλες τις χώρες της Δύσης και λειτούργησε εις βάρος της βιωσιμότητας των καπιταλιστικών πολιτικών. 

Ωστόσο, η περίοδος που μεσολάβησε μεταξύ της δεκαετίας του 1980 και του 2007 οδήγησε αρκετά αντικαπιταλιστικά κοινωνικά κινήματα στην πεποίθηση ότι, κατά κάποιον τρόπο, το ρεύμα της ιστορίας είχε μετατοπιστεί μακριά από το αντικαπιταλιστικό κίνημα και έκανε ένα πισωγύρισμα, υπό μια έννοια, βάσει της αντίληψης ότι δεν υπάρχει πραγματικά βιώσιμη εναλλακτική λύση εκτός από τον καπιταλισμό, ειδικά μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης μετά το 1989. 

Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να αποδυναμωθούν οι συλλογικές δράσεις των εργαζομένων: εργατικά συνδικάτα, σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα και όλα τα μαζικά κοινωνικά κινήματα.

Παρομοίως, όλες οι σκέψεις, έννοιες και οι τρόποι αντίληψης της ζωής που ασκούσαν έντονη κριτική στον καπιταλισμό και προέβαλλαν αντίσταση στις πρακτικές του υποχώρησαν, παραχωρώντας ζωτικό χώρο στην αντίληψη του καπιταλισμού ως ασφαλούς μέσου ευημερίας και γενικής οικονομικής ανάπτυξης για όλους. Την συνέπεια της μεταβολής εκείνης την βιώσαμε έντονα, όταν το 2007, η υποκείμενη αστάθεια του καπιταλισμού διεκδίκησε την παλιά της κεντρική θέση, όπως συνέβαινε πάντα τους δύο τελευταίους αιώνες και όχι μόνο, βρίσκοντας την αριστερά αποδιοργανωμένη, διχασμένη και με πεσμένο το ηθικό.

Όλα αυτά βέβαια αλλάζουν σήμερα, στον απόηχο της νέας κρίσης του καπιταλισμού και στα πλαίσια της διαπίστωσης, για άλλη μια φορά, ότι τα ασήκωτα βάρη καλείται να πληρώσει πάντα η τάξη των απλών εργαζομένων πολιτών. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η αποκατάσταση της αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων, η προώθηση της αγωνιστικότητάς τους, αλλά και η ανασύσταση των συνδικάτων τους είναι μια χρονοβόρα υπόθεση.

Στην πορεία, ήττες όπως αυτές που υπέστη η Ελλάδα και άλλες χώρες θα θεωρούνται τελικά ένα μόνο μέρος του τιμήματος που πληρώνουμε για αυταπάτες που συντηρήσαμε, σχετικά με το τι είναι ο καπιταλισμός και πώς λειτουργεί. 

Πηγή: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους

Η αναδημοσίευση ενυπόγραφων άρθρων και μεταφράσεων του ιστολογίου επιτρέπεται μόνο με έγγραφη ενεργή αναφορά στο ιστολόγιο, ως ένδειξη σεβασμού προς τον γράφοντα, αλλά και ως αναγνώριση, έστω και δια της αντιγραφής, πως γινόμαστε καλύτεροι...

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση