Η κοινωνική και πολιτική πόλωση στην Τουρκία αποκτά μεγάλες διαστάσεις

Του Χρήστου Μηνάγια 

Ενώ συνεχίζεται η αστάθεια στη Μέση Ανατολή µε τις συγκρούσεις σουνιτών-σιιτών και την αντιπαράθεση του ήπιου µε το ριζοσπαστικό Ισλάµ, η φιλελεύθερη µεσαία τάξη της Τουρκίας, που ξεπερνά το 50 % της κοινωνίας, υποστηρίζει την έννοια της «µουσουλµανικής δηµοκρατίας» και θα αντιδράσει δυναµικά σε οποιαδήποτε προσπάθεια νοµιµοποίησης κάθε συντηρητικής πολιτικής που θα περιορίζει τις ελευθερίες και θα παρεµβαίνει στον τρόπο ζωής των πολιτών. Εποµένως η Τουρκία βρίσκεται ενώπιον δύο επιλογών: είτε θα ιδρυθεί µια φιλελεύθερη και πλουραλιστική δηµοκρατία, είτε θα επικρατήσει ο ισλαµιστικός αυταρχισµός και η χώρα θα βρίσκεται σε µια διαρκή αστάθεια.

Η οικονοµική πρόοδος είχε ως αποτέλεσµα την αστικοποίηση µεγάλου µέρους τους πληθυσµού, µε τη διαρκή και συστηµατική συσσώρευση των Τούρκων πολιτών στα µεγάλα αστικά κέντρα. Φυσικά, το γεγονός αυτό συνετέλεσε αφενός στην αποδοχή της αστικής κουλτούρας και του αστικού τρόπου σκέψης, αφετέρου στην απαίτηση του κόσµου για περισσότερη δηµοκρατία. Όµως, οι τελευταίες εξελίξεις κατέδειξαν ότι η οικονοµική ανάπτυξη όχι µόνο δεν ενίσχυσε τη δηµοκρατία στη χώρα, αντιθέτως οι επιτυχίες στην οικονοµία ενίσχυσαν περισσότερο την αυταρχικότητα του Ερντογάν.

Συνακόλουθα δε, τόσο η επιχείρηση που έγινε κατά της οργάνωσης Εrgenekon, όσο και οι δίκες που ακολούθησαν δεν περιορίσθηκαν σε καθεαυτού νοµικά πλαίσια και δεν συνδράµουν στον εκδηµοκρατισµό της χώρας. Συνεπώς, αυτό εκλήφθηκε από µεγάλο µέρος της τουρκικής κοινωνίας ως µια σύγκρουση πολιτικών σκοπιµοτήτων του Ταγίπ Ερντογάν και του ιµάµη Φετουλάχ Γκιουλέν από τη µια πλευρά και των αντιπάλων τους κεµαλιστών στρατιωτικών, πολιτικών, δηµοσιογράφων και µη κυβερνητικών οργανώσεων από την άλλη.

Όταν ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία απέφυγε την οριστική ρήξη µε τους κεµαλιστές στρατηγούς και επεδίωξε τη βήµα προς βήµα συνδιαλλαγή µαζί τους, κερδίζοντας χρόνο και ενδυναµώνοντας παράλληλα την επιρροή και τη διείσδυσή του κόµµατός του στους υπόλοιπους κρατικούς φορείς. Στο εγχείρηµα αυτό, σηµαντική ήταν η συµβολή της «ασύµµετρης συµµαχίας» Ερντογάν-κίνηµα Γκιουλέν, η οποία µετά τις βουλευτικές εκλογές του 2011 τείνει να µετατραπεί σε µια «ασύµµετρη σύγκρουση».

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, ο Τούρκος πρωθυπουργός αφού απέκτησε τα προσδοκώµενα οφέλη άρχισε να επανακαθορίζει τις ισορροπίες εξουσίας της «Νέας Τουρκίας» και δεν προτίθεται να ικανοποιήσει το αίτηµα του Γκιουλέν ώστε, οι 150 από τους βουλευτές του ΑΚΡ να ανήκουν στην cemaat (σ.σ. θρησκευτική κοινότητα) του εν λόγω ιµάµη. Υπόψη ότι σύµφωνα µε αναφορά της ΜΙΤ, στο επιτελείο της cemaat του Γκιουλέν υπάρχουν 4 πολιτικοί, 5 στρατιωτικοί, 173 αστυνοµικοί και 23 στελέχη της ΜΙΤ. Αναφορικά δε, µε τα περιουσιακά της στοιχεία, αυτά ανέρχονται σε 150 δισεκατοµµύρια δολάρια και υποστηρίζεται από 65 µεγάλους οµίλους που διαθέτουν συνολικά 700 εταιρείες.

Επίσης, µια άλλη αιτία της σύγκρουσης αυτής εστιάζεται στη σχέση θρησκείας-κράτους και συγκεκριµένα στον έλεγχο της κοινωνίας από τον κρατικό µηχανισµό µέσω της θρησκείας. Συνεπώς, αποκαλύπτονται τα στοιχεία ενός νέου «πολιτιστικού πολέµου» και πολιτικών παρεµβάσεων, όπου οι αντιλήψεις περί τουρκισµού (Türklük), Ισλάµ (Islamiyet), εξευρωπαϊσµού (Batıcılıκ), εθνικισµού και σχέσης θρησκείας-κράτους πιθανόν να τεθούν υπό επαναξιολόγηση.

Φυσικά αυτό δεν είναι καινοφανές για τα τουρκικά δεδοµένα, καθότι για 2,5 αιώνες περίπου οι Τούρκοι βρίσκονται σε µια διαρκή αναζήτηση της πολιτιστικής ταυτότητάς τους, µέσω διαφόρων θεωριών, τάσεων και ιδεολογιών µε κυριότερη αυτή του τουρκο-ισλαµισµού που ξεκίνησε το 1980 και αφορά την ανάδειξη του τουρκισµού µέσω του Ισλάµ.

Εν τω µεταξύ, σύµφωνα µε έκθεση των τουρκικών υπηρεσιών ασφαλείας, για τους επόµενους µήνες σχεδιάζονται αναταραχές στη χώρα, παρόµοιες µε αυτές στο πάρκο Gezi της πλατείας Ταξίµ, προκειµένου να υπάρξει αστάθεια και χάος. Όπως γίνεται κατανοητό, µετά την εµφάνιση του φαινοµένου Gezi, διότι περί φαινοµένου πρόκειται, το κυριότερο πρόβληµα του κυβερνόντος κόµµατος ΑΚΡ δεν είναι πλέον η διεύρυνση του δηµοκρατικού επιπέδου της χώρας, αλλά η εξασφάλιση της παραµονής του στην εξουσία και οι ακόλουθες απόψεις έγκριτων Τούρκων αρθρογράφων αποτελούν ένα χαρακτηριστικό δείγµα της κατάστασης που έχει διαµορφωθεί:

• Mehmet Barlas, εφηµερίδα Sabah, 6-8-2013: «Οι θρησκευτικές κοινότητες cemaat δεν αποτελούν ούτε δηµοκρατικές µη κυβερνητικές οργανώσεις, ούτε πολιτικά κόµµατα. Για παράδειγµα, εάν είσαι µέλος µιας µη κυβερνητικής οργάνωσης ή ενός κόµµατος µπορείς να επικρίνεις τον αρχηγό του. Ωστόσο, εάν είσαι µέλος µιας cemaat µπορείς να επικρίνεις µόνο τον πρωθυπουργό. Τα ΜΜΕ της cemaat αποκαλούν τον πρωθυπουργό δικτάτορα, όµως δεν ρωτούνε γιατί ο Γκιουλέν δεν επιστρέφει (από τις Ηνωµένες Πολιτείες) στην Τουρκία;».

• Kadri Gürsel, εφηµερίδα Milliyet, 8-8-2013: «Η επιχείρηση εναντίον της Ergenekon και η δίκη που ακολούθησε κατέδειξαν ότι υφίσταται πολύ µεγάλο έλλειµµα δηµοκρατίας και νοµικών κριτηρίων, ενώ οι συντελεστές τους, το ΑΚΡ και η cemaat, εστιάσθηκαν αποκλειστικά στα πολιτικά οφέλη. Το αποτέλεσµα (της δίκης) µπορούµε να το εξετάσουµε από δύο πλευρές. Πρώτον, από την πλευρά της αποστρατικοποίησης, όπου η Κεµαλιστική ∆ηµοκρατία και η στρατιωτική χειραφέτηση κατέρρευσαν. Και δεύτερον, από την πλευρά του πολιτικού αυταρχισµού, καθότι η αποστρατικοποίηση της πολιτικής δεν συνεπάγεται και αυτόµατο εκδηµοκρατισµό, δεδοµένου ότι τόσο το ΑΚΡ όσο και η cemaat, που αποκρατικοποίησαν την πολιτική, δεν αποτελούν δηµοκρατικούς θεσµούς.».

Συνεπώς επιβεβαιώνεται µε αρκετή σαφήνεια η άποψη ότι το κίνηµα Γκιουλέν στήριξε τον Ερντογάν διότι θεώρησε ότι µε τον τρόπο αυτό, αφενός θα εδραιωθεί και θα ενδυναµωθεί, αφετέρου θα πετύχει την ολοκληρωτική διείσδυση και έλεγχο των στρατηγικών κέντρων διοίκησης και διακυβέρνησης της χώρας.

• Aslı Aydıntaşbaş, εφηµερίδα Milliyet, 8-8-2013: «Τις τελευταίες ηµέρες µεταξύ του κόµµατος AKΡ και της κοινότητας Φετουλάχ Γκιουλέν, που συνηθίσαµε να την αποκαλούµε cemaat, υφίσταται µια προστριβή που έφθασε στο ζενίθ. Σε γενικές γραµµές, η κυβέρνηση απειλεί την cemaat λόγω του ότι αυτή προσπαθεί να γίνει κράτος εν κράτει, ενεργεί σύµφωνα µε τα συµφέροντα των ∆υτικών και µε την παρέµβασή της σε διάφορες επιχειρήσεις της αστυνοµίας προσπαθεί να εµπλέξει το κυβερνόν κόµµα σε πολύπλοκες καταστάσεις. Από τη πλευρά της η cemaat του Γκιουλέν αναφέρει ότι η κυβέρνηση ευθύνεται για την ένταση και την πόλωση που υπάρχει, λόγω της κακής διαχείρισης των θεµάτων της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Πριν δύο χρόνια η σκέψη της αυταρχικότητας στο κράτος αποτελούσε µια ανησυχία, ενώ σήµερα το γεγονός αυτό αποτελεί έναν υπαρκτό κίνδυνο».

• Hüseyin Gülerce, εφηµερίδα Zaman, 9-8-2013: «Τις τελευταίες ηµέρες, βρίσκεται στην επικαιρότητα η αντιδικία µεταξύ ΑΚΡ και cemaat (σ.σ. εννοεί το κίνηµα Γκιουλέν). Λέγεται ότι η cemaat υποκρύπτει δόλο και σκοπιµότητα. Όµως τα µέλη της, την αποκαλούν ως µια κίνηση παροχής υπηρεσιών, η οποία µε τις συστάσεις και συµβουλές του Αξιοσέβαστου Φετουλάχ Γκιουλέν επέκτεινε σε όλη την Τουρκία και διεθνώς τις αγαθοεργίες και τις δραστηριότητες της, στους τοµείς της εκπαίδευσης, της παιδείας και του διαλόγου. Η πιο βαριά κατηγορία για την cemaat είναι ότι αυτή επιδιώκει να γίνει ένα νέο κέντρο χειραφέτησης και να µοιρασθεί την εξουσία. Μία τέτοια αντίληψη αποτελεί απίστευτη προβοκάτσια και δολοπλοκία. Η cemaat πάντα υποστηρίζει την ακεραιότητα, τη συνοχή και τη σταθερότητα του κράτους και της πατρίδας. ∆εν εναντιώνεται σε καµία κυβέρνηση. Αναγνωρίζει, ενθαρρύνει και µε προσευχές υποστηρίζει τις προσπάθειες της παρούσας κυβέρνησης για οικονοµική ανάπτυξη, ευηµερία και εκδηµοκρατισµό της χώρας. Η υποστήριξη αυτή δεν εστιάζεται σε ένα κόµµα ή σε ένα πρόσωπο, αλλά έχει σχέση µε το σήµερα και το αύριο της Τουρκίας. Όµως, το πιο σηµαντικό είναι ότι, αυτοί που επιζητούν και υποκινούν τη διχόνοια µεταξύ του ΑΚΡ και της cemaat έχουν σαν στόχο να εξοντώσουν και το ΑΚΡ και τον Γκιουλέν. Εάν γίνει κάτι παράνοµο και αντιδηµοκρατικό σε βάρος του ΑΚΡ, τότε όλη η χώρα και η cemaat θα υποστούν ζηµιά. Κατά τον ίδιο τρόπο, εάν γίνει οποιαδήποτε παρανοµία και αδικία σε βάρος της cemaat, τότε και η κυβέρνηση και όλη η χώρα θα υποστούν ζηµιά.».

∆ηλαδή ο Gülerce απειλεί εµµέσως τον Ερντογάν όχι µόνο µε κυβερνητική κρίση αλλά και µε αστάθεια στη χώρα, επιβεβαιώνοντας τους επικριτές του Γκιουλέν ότι η cemaat του δεν αποτελεί ένα απλό θρησκευτικό κίνηµα αλλά κάτι πολύ µεγαλύτερο και ισχυρό.

• Ali Bulaç, εφηµερίδα Zaman, 10-8-2013: «Στην Τουρκία δεν υπάρχει κανένας αυτοδιοικούµενος θρησκευτικός φορέας. Το κοσµικό κράτος αποφασίζει για όλα τα θέµατα, ακόµη και για τη διδακτέα ύλη του µαθήµατος των θρησκευτικών και της πολιτιστικής ηθικής. Το κράτος αφενός ελέγχει και αποφασίζει, αφετέρου δεν αποδέχεται ως συνοµιλητές τους πιστούς και τις θρησκευτικές κοινότητες (cemaat και tarikat). Η κατάσταση αυτή δεν συνάδει ούτε µε την κεµαλιστική αρχή του κοσµικισµού (Laiklik), ούτε µε τον ισλαµισµό-µουσουλµανισµό. Εφόσον η διαχείριση των θρησκευτικών θεµάτων στην Τουρκία έχει ανατεθεί στη DİΒ (Diyanet İşleri Başkanlığı/∆ιεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων) τότε εξάγεται το συµπέρασµα ότι µιλάµε για µια de facto κρατικοποίηση της θρησκείας.».

∆ηλαδή ο Bulaç θέτει το, «εξωπραγµατικό» για τα δεδοµένα της σηµερινής Τουρκίας, ζήτηµα περιορισµού των αρµοδιοτήτων της DIB και αλλαγής της πολιτικής ελέγχου της θρησκείας από το κράτος, κάτι που εφαρµόζεται στην Τουρκία από το 1980 µέχρι τώρα. Υπόψη ότι µέσω αυτών είχε οικοδοµηθεί ο θρησκευτικός εθνικισµός στην Τουρκία και ο Φετουλάχ Γκιουλέν, «εργοδότης» του Bulaç, τον στήριξε στο αρχικό στάδιο υλοποίησής του. [σ.σ. Η DİΒ ιδρύθηκε το 1924 και εκπροσωπεί το Hanefi Islam που είναι µία από τις τέσσερεις σουνιτικές σχολές ισλαµικής σκέψης. Το 1990 διέθετε 84.712 άτοµα και έλεγχε 62.942 τζαµιά. Μετά το 2002, επί κυβερνήσεως Ερντογάν, δόθηκε ιδιαίτερη βαρύτητα στην αναβάθµιση της εν λόγω διευθύνσεως, µε αποτέλεσµα σήµερα η DİΒ να ελέγχει 84.684 τζαµιά, να διαθέτει 104.758 άτοµα (1.040 άτοµα στην κεντρική υπηρεσία, 103.560 άτοµα στις µουφτείες, 831 άτοµα στο κέντρο εκπαίδευσης και 41 άτοµα σε αντιπροσωπείες του εξωτερικού) και ο προϋπολογισµός της να ανέρχεται σε 4.269.559.676 τουρκικές λίρες (1.664.545.683 ευρώ).

Επισηµαίνεται ότι ο Ερντογάν, προκειµένου να έχει υπό τον έλεγχο του τη ∆ιεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων, µεροληπτεί υπέρ των σουνιτών και άφησε ηµιτελή όλα τα ανοίγµατα που υποσχέθηκε στους αλεβίτες. Άλλωστε, στην κοινοβουλευτική οµάδα του κυβερνόντος κόµµατος ΑΚΡ δεν υπάρχει κανένας Τούρκος ή Κούρδος αλεβίτης, ενώ υπάρχουν αρκετοί Κούρδοι σουνίτες].

• Mümtaz'er Türköne, εφηµερίδα Zaman, 11-8-2013: «Η πολιτική κινείται πάντα στη δική της πορεία και µε την ισχύ που διαθέτει δεν αναγνωρίζει κανέναν αντίπαλο. Το µόνο που επιθυµεί είναι να καθυποτάσσει τους άλλους. Καθώς η πολιτική διευρύνει την ηγεµονία της έρχεται σε αντιπαράθεση µε τα αντανακλαστικά της κοινωνίας. Μια τέτοια σύγκρουση δεν βιώσαµε και στο πάρκο Gezi (πλατεία Ταξίµ στην Κων/πολη); Το ότι δεν χάνεις δεν σηµαίνει ότι κερδίζεις. Η cemaat δεν χάνει, ενώ αυτοί που δεν θα µπορέσουν να κερδίσουν ποτέ είναι τα πολιτικά κόµµατα. Οι cemaat είναι µία ζώσα παράδοση που διαρκεί χίλια χρόνια, ενώ από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλά πολιτικά κόµµατα που απαλλοτριώθηκαν στον τάφο των κοµµάτων λόγω του µικρού βίου τους».

• Ali Bulaç, εφηµερίδα Zaman, 12-8-2013: «Τα κόµµατα που ελέγχουν το κέντρο, επιδιώκουν να ελέγξουν την κοινωνία και µέσω αυτής τις cemaat, χρησιµοποιώντας ως όργανα την πολιτική και τον κρατικό µηχανισµό. Επίσης, όταν µια cemaat έχει µια πολιτική απαίτηση λαµβάνει την εξής απάντηση: εσύ είσαι cemaat, µείνε εκεί που είσαι και εάν δεν σε συµφέρει ίδρυσε ένα κόµµα και κατέβα στον στίβο (της πολιτικής). Όµως, αυτός ο τρόπος δεν επιλύει το πρόβληµα διότι η εξουσία ούτε µπορεί να αντιληφθεί σωστά το σύνολο της κοινωνίας και ούτε ανοίγει κάποιο δίαυλο διαλόγου για τα πραγµατικά προβλήµατα της κοινωνίας. Αυτό αποτελεί µια βασική κρίση για τη δηµοκρατία. Εποµένως έχουµε ανάγκη µιας νέας πολιτικής».

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι στην Τουρκία υφίσταται ένα «βαθύ κράτος», το οποίο ελέγχει και χειραγωγεί τον κρατικό µηχανισµό. Το εν λόγω βαθύ κράτος µέχρι την κατάρρευση της στρατοκρατίας τελούσε υπό τον έλεγχο των κεµαλιστών, ενώ τώρα ελέγχεται σε µεγάλο βαθµό από τους µηχανισµούς του καθεστώτος Ερντογάν. Επίσης, το τελευταίο διάστηµα, το θέµα που εγείρει το ενδιαφέρον είναι ότι, ο ρόλος των θρησκευτικών κοινοτήτων (cemaat) και η θέση τους στην πολιτική ζωή της Τουρκίας έχει λάβει µεγάλη διάσταση και εάν αυτό συνεχισθεί µέχρι την επόµενη εκλογική διαδικασία πιθανόν να επηρεάσει τα εκλογικά αποτελέσµατα και να επιφέρει σηµαντικές αλλαγές στον εκλογικό χάρτη της χώρας.

Πηγή Geostrategy

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση