FT: Η τοξική κληρονομιά της ελληνικής κρίσης

Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν, η Ελλάδα διαμόρφωσε τη δυτική σκέψη. Πιο πρόσφατα, διαμόρφωσε την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η Ελλάδα υπέστη μια καταστροφή – και ο φόβος για να μην ακολουθήσουν κι άλλοι δικαιολόγησε την στροφή στη λιτότητα. Το αποτέλεσμα ήταν μια ασθενική ανάκαμψη από την ύφεση μετά την κρίση, ιδίως στην ευρωζώνη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ελλάδα, δυστυχώς, είχε τη λάθος κρίση, σε λάθος στιγμή, σχολιάζει ο Martin Wolf στους Financial Times.

Ο Simon Wren-Lewis του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης αφηγείται την ιστορία σε ένα εξαιρετικό κείμενο σε blog. Ο συγγραφέας στηρίζεται σε μια κρίσιμη αξιολόγηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο του προγράμματος που συμφωνήθηκε για την Ελλάδα τον Μάιο του 2010. Ιδού η περίληψη της αναφοράς για τις αποτυχίες: «Η εμπιστοσύνη της αγοράς δεν αποκαταστάθηκε, το τραπεζικό σύστημα έχασε 30 τοις εκατό από τις καταθέσεις του και η οικονομία αντιμετώπισε μια πολύ βαθύτερη από την αναμενόμενη ύφεση με εξαιρετικά υψηλή ανεργία. Το δημόσιο χρέος παρέμεινε πολύ υψηλό και τελικά έπρεπε να αναδιαρθρωθεί, με παράπλευρες απώλειες για τους ισολογισμούς των τραπεζών, που επίσης αποδυναμώθηκαν από την ύφεση. Η ανταγωνιστικότητα βελτιώθηκε κάπως εξαιτίας της μείωσης των μισθών, αλλά οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αναβλήθηκαν και τα κέρδη παραγωγικότητας αποδείχθηκαν ασύλληπτα».

Ενώ το πρόγραμμα προέβλεπε 5 ½ τοις εκατό μείωση του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος μεταξύ 2009 και 2012, το αποτέλεσμα ήταν μια πτώση 17 τοις εκατό. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, την ένωση των χωρών υψηλού εισοδήματος, η πραγματική ιδιωτική ζήτηση μειώθηκε κατά 33 τοις εκατό μεταξύ των πρώτων τριμήνων του 2008 και 2013, ενώ η ανεργία αυξήθηκε στο 27 τοις εκατό του εργατικού δυναμικού. Η μόνη δικαιολογία για μια τέτοια ύφεση είναι ότι μια τεράστια μείωση της παραγωγής και μια παράλληλη αύξηση της ανεργίας είναι αναγκαία για να εξαναγκάσει τις απαιτούμενες μειώσεις  του σχετικού κόστους σε μια χώρα που είναι μέρος μιας νομισματικής ένωσης. Δεδομένου ότι οι Έλληνες θέλουν να παραμείνουν εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει να υποφέρουν τον επακόλουθο πόνο.

Ωστόσο, ακόμη και αυτό δεν μπορεί να δικαιολογήσει μία πτυχή του προγράμματος. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποτίθεται ότι δανείζει σε μια χώρα μόνο αν το χρέος της έχει γίνει βιώσιμο. Αλλά δεν ήταν, τουλάχιστον όπως επεσήμαναν πολλοί αναλυτές εκείνη τη χρονική στιγμή. Αντί να κάνει το χρέος βιώσιμο, το πρόγραμμα απλώς άφησε πολλούς ιδιώτες πιστωτές να μπορούν να διαφύγουν αλώβητοι. Στο τέλος, η μείωση του χρέους στους ιδιώτες πιστωτές επιβλήθηκε. Ωστόσο, το ελληνικό δημόσιο χρέος παραμένει, αναμφισβήτητα, πολύ υψηλό: το ΔΝΤ προβλέπει ότι θα είναι σχεδόν 120 τοις εκατό του ΑΕΠ το 2020. Αυτό το υπερβολικό χρέος θα καταστήσει δύσκολο για την Ελλάδα να επιστρέψει στις αγορές και την οικονομική υγεία. Η βαθύτερη μείωση του χρέους εξακολουθεί να είναι απαραίτητη.

Όλα αυτά δείχνουν απογοητευτικά πράγματα για την πολιτικοποίηση του ΔΝΤ και την αδυναμία της ευρωζώνης να ενεργεί προς το μεγαλύτερο συμφέρον των ασθενέστερων μελών της. Αλλά η ελληνική κρίση, δυστυχώς, είχε επίσης δύο παγκόσμια αποτελέσματα.
Πρώτον, εντός της ευρωζώνης, το γεγονός ότι η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που είχε πρόβλημα ενίσχυσε την άποψη των Βορειοευρωπαίων ότι η κρίση ήταν δημοσιονομική.

Για την Ελλάδα ήταν, πράγματι, μια περίπτωση αξιοσημείωτης δημοσιονομικής ασωτίας, με το καθαρό δημόσιο χρέος να είναι πάνω από 100 τοις εκατό του ΑΕΠ, ακόμη και πριν από την κρίση. Όμως, αλλού η κατάσταση ήταν αρκετά διαφορετική: ο ιδιωτικός δανεισμός ήταν η βασική αιτία της κρίσης στην Ιρλανδία και την Ισπανία και, σε μικρότερο βαθμό, στην Πορτογαλία. Το δημόσιο χρέος της Ιταλίας ήταν υψηλό, αλλά όχι εξαιτίας πρόσφατης σπατάλης. Αποφασίζοντας ότι η κρίση ήταν σε μεγάλο βαθμό δημοσιονομική, οι πολιτικοί θα μπορούσαν να αγνοήσουν την αλήθεια, ότι η βασική αιτία της αποδιοργάνωσης ήταν ο ανεύθυνος διασυνοριακός δανεισμός, για τον οποίον οι προμηθευτές της πίστωσης είναι σίγουρα εξίσου υπεύθυνοι με τους χρήστες. Αν η υπαιτιότητα και των δύο πλευρών – δανειστών και δανειοληπτών – είχε γίνει κατανοητή, η ηθική περίπτωση για τη διαγραφή χρεών θα ήταν σαφέστερη.

Δεύτερον, η ελληνική κρίση φόβισε τους πολιτικούς παντού. Αντί να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στην αντιμετώπιση της κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού τομέα και τη μείωση της προεξοχής του ιδιωτικού χρέους, τα οποία ήταν τα αίτια της κρίσης, επικεντρώθηκαν στα δημοσιονομικά ελλείμματα. Αλλά αυτά ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα σύμπτωμα της κρίσης, αν και, εν μέρει, μια κατάλληλη πολιτική απάντηση σε αυτό. Όπως έχω σημειώσει, τον Ιούνιο του 2010, λίγο μετά το πρώτο ελληνικό πρόγραμμα, οι ηγέτες της Ομάδας των 20 που συναντήθηκαν στο Τορόντο αποφάσισαν να αντιστρέψουν το ερέθισμα, δηλώνοντας ότι «οι προηγμένες οικονομίες έχουν δεσμευτεί στα δημοσιονομικά σχέδια που θα μειώσουν τουλάχιστον στο ήμισυ τα ελλείμματα μέχρι το 2013».

Ακολούθησε ένας απότομος περιορισμός. Οι πολιτικοί δικαιολόγησαν την αλλαγή με υποστηρικτική ακαδημαϊκή έρευνα: η άποψη ότι η δημοσιονομική συστολή μπορεί να είναι επεκτατική ήταν μια ενθάρρυνση. Η άποψη ότι η ανάπτυξη θα μειωνόταν εάν το δημόσιο χρέος αυξανόταν πολύ ήταν μια προειδοποίηση.

Αυτό που φαινόταν, μέχρι τα μέσα του 2010, να είναι μια ραγδαία ανάκαμψη από τον εφιάλτη της “Μεγάλης Ύφεσης” ματαιώθηκε, ιδίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και την ευρωζώνη. Η μεγαλύτερη επιτυχία των ΗΠΑ όσον αφορά τις μεθόδους που επέλεξε για να επιζήσει από τη λιτότητα οφείλεται πιθανότατα στην πιο επιθετική εξυγίανση του χρηματοπιστωτικού τομέα, τη μεγαλύτερη αποδοχή της απομόχλευσης των νοικοκυριών και την πιο επιθετική νομισματική της πολιτική, ιδιαίτερα σε σχέση με την ευρωζώνη. Εάν οι τελευταίες προβλέψεις του ΟΟΣΑ είναι σωστές, το ΑΕΠ της ευρωζώνης θα είναι χαμηλότερο κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2014 από ό,τι ήταν στο πρώτο τρίμηνο του 2008 και μόλις 0,7 τοις εκατό υψηλότερο από ό,τι κατά το πρώτο τρίμηνο του 2011.

Μήπως η δημοσιονομική σύσφιξη προκαλεί μια τέτοια αδύναμη ανάκαμψη από μόνη της; Σίγουρα όχι. Αλλά αφαίρεσε ένα ακόμα απεγνωσμένα απαραίτητο αντιστάθμισμα στις συσταλτικές δυνάμεις, που προέρχονται από την κρίση που έπληξε τον ιδιωτικό τομέα.

Αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη ιστορία θλιβερή είναι ότι δεν ήταν αναγκαίο. Αρχικά, θα μπορούσε να είχε νόημα το να φοβούνται ότι η ελληνική κρίση ήταν το πρώτο ξέσπασμα της πανδημίας δημοσιονομικής κρίσης. Ωστόσο, σύντομα έγινε σαφές ότι οι χώρες με τα δικά τους κυμαινόμενα νομίσματα θα μπορούσαν να εξακολουθούν να πωλούν το δημόσιο χρέος με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Αυτό οφειλόταν εν μέρει στην «ποσοτική χαλάρωση» από τις κεντρικές τους τράπεζες. Όταν μια κυβέρνηση έχει μια δική της κεντρική τράπεζα της δίνει ένα βαθμό ελευθερίας στη διαχείριση της αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης. Για τις χώρες αυτές, ο χρόνος για την ταχεία διαρθρωτική δημοσιονομική σύσφιξη έρχεται μόνο αφού ο ιδιωτικός τομέας αρχίσει την εξάλειψη των διαρθρωτικών οικονομικών πλεονασμάτων του. Αυτό δεν θα γινόταν τόσο σύντομα μετά την κρίση. Θα απαιτούσε, επίσης, προηγούμενη αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και απομείωση του υπερβολικού ιδιωτικού χρέους.

Εν συντομία, η ελληνική κρίση απέδειξε μια τριπλή συμφορά: μια καταστροφή για τους ίδιους τους Έλληνες, μια καταστροφή για τη λαϊκή άποψη της κρίσης εντός της ευρωζώνης, και μια καταστροφή για τη δημοσιονομική πολιτική παντού. Το αποτέλεσμα υπήρξε η στασιμότητα, ή και τα ακόμη χειρότερα, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Σήμερα, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι τεράστιες πτώσεις της παραγωγής σε σχέση με τις τάσεις  προ κρίσης μπορεί να μην ανακτηθούν ποτέ. Ωστόσο, η αντίδραση των υπευθύνων πολιτικών δεν έπρεπε να είναι το να παραδεχθούν τα λάθη, αλλά να επαναπροσδιορίσουν μια αποδεκτή απόδοση σε ένα νέο, χαμηλότερο επίπεδο. Είναι μια θλιβερή ιστορία.

ft.com

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση