Ο πόλεμος στη Συρία: Τα πιθανά και τα δυνατά

Tου Σωτήρη Ρούσσου*

Η Συρία αποτέλεσε σε κρίσιμες στιγμές της Ιστορίας το πεδίο όπου παίχθηκε η κυριαρχία της Μέσης Ανατολής από τη νίκη των Αράβων επί των Βυζαντινών στη μάχη του Γιαρμούκ (μάχη Ιερομύακος) το 636 έως την προέλαση των αραβικών στρατών υπό τον Φεϊζάλ και τον Λώρενς της Αραβίας προς τη Δαμασκό το 1918. Σήμερα ο εμφύλιος στη Συρία είναι δυνατόν να οδηγήσει στην ανατροπή των εν πολλοίς αυθαίρετων και τεχνητών συνόρων που χάραξαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά την αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητά τους για περίπου 100 χρόνια.

Παρά τις αρχικές προβλέψεις ή, μάλλον, τους ευσεβείς πόθους τόσο των αντικαθεστωτικών όσο και των δυτικών πρωτευουσών, το καθεστώς Μπάαθ / Άσαντ αποδείχθηκε εξαιρετικά ανθεκτικό βασιζόμενο σε τρεις παράγοντες που δεν υπήρχαν στην περίπτωση της Λιβύης. Πρώτον, στην ύπαρξη εθνοθρησκευτικών μειονοτήτων, κυρίως των Αλαουϊτών, οι οποίες έχουν συνδέσει την ίδια τους την ύπαρξη με το κόμμα Μπάαθ και κυρίως την αλαουϊτική οικογένεια των Άσαντ. Δεύτερον, και ίσως κυριότερο, στην ύπαρξη περιφερειακών παραγόντων που δεν επιθυμούν με κανέναν τρόπο την πτώση του καθεστώτος της Δαμασκού.

Το Ιράν, κυρίως οι δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης, και η Χεζμπολά θεωρούν τη διάσωση του ασαντικού καθεστώτος ως ζωτικής σημασίας παράγοντα για την ασφάλεια της ίδιας της Τεχεράνης. Σημαντικό στέλεχος των Φρουρών της Επανάστασης φέρεται να δήλωσε ότι είναι προτιμότερο για το Ιράν να χάσει την επαρχία του Χουζιστάν παρά τη Συρία διότι η Τεχεράνη με σύμμαχο τη Συρία μπορεί να ανακαταλάβει το Χουζιστάν. Είναι επίσης προφανές ότι για τη Χεζμπολά η διάρρηξη του άξονα Δαμασκού - Τεχεράνης θα σημάνει το τέλος της κεντρικής αρτηρίας στρατιωτικής, οικονομικής, ακόμη και πολιτικής ανατροφοδότησης της οργάνωσης. Ο τρίτος παράγοντας είναι η απροθυμία των ΗΠΑ να επέμβουν στη συριακή κρίση υπέρ των αντικαθεστωτικών.

Η στρατηγική της διακυβέρνησης Ομπάμα ήταν να ευνοήσει την αντικατάσταση των παλαιών διεφθαρμένων καθεστώτων με μετα-ισλαμιστικά πολιτικά μορφώματα που θα προωθούσαν έναν συντηρητικό, ισλαμικό τρόπο πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς από τη μια πλευρά, και ένα νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο από την άλλη. Μια Pax Americana Islamica θα μπορούσε να είναι η νέα εναλλακτική μορφή τής εκ του μακρόθεν αμερικανικής επιρροής στην περιοχή. Η συριακή κρίση βάζει σε σκληρή δοκιμασία τη στρατηγική αυτή.

Οι ΗΠΑ επιθυμούν να απαγκιστρωθούν στρατιωτικά από τη Μέση Ανατολή για να επικεντρωθούν στη νέα περιοχή ύψιστου στρατηγικού ενδιαφέροντος, την Άπω Ανατολή και τον Νότιο Ειρηνικό. Ταυτόχρονα πιέζονται για επέμβαση από τους συμμάχους τους που έχουν στηρίξει τους αντικαθεστωτικούς, τη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και προσφάτως και την Τουρκία. Μια αποτυχία των ΗΠΑ να ανταποκριθούν στις προτροπές των κρατών αυτών είναι πιθανό να μειώσει το κύρος της αμερικανικής ηγεμονίας στην περιοχή, με προφανή κίνδυνο να την αποδυναμώσει.

Ο συριακός εμφύλιος αναδεικνύει δύο ακόμη στοιχεία που μπορούν να αναθεωρήσουν τη σημερινή συριακή κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Το πρώτο είναι η ανάδειξη του κουρδικού ζητήματος. Ήδη το ιρακινό Κουρδιστάν είναι οιονεί ανεξάρτητο, διαθέτοντας ουσιαστικά δικό του στρατό, σύστημα κρατικών εσόδων και σχέσεις με άλλα κράτη.

Η δημιουργία μιας de facto αυτοδιοικούμενης κουρδικής ζώνης στη Βορειοανατολική Συρία αλλά και οι συζητήσεις για μια νέα σχέση των Κούρδων με το τουρκικό κράτος ανακινούν το ζήτημα της πολιτικής ενότητας των Κούρδων πέραν του Βορείου Ιράκ και προειδοποιούν για άρδην αλλαγή όλων των συνοριακών βεβαιοτήτων στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.

Πιθανή αποδυνάμωση του ρόλου της Τουρκίας λόγω των πρόσφατων διαδηλώσεων θα οξύνει περισσότερο τη συζήτηση για την πολιτική ενότητα των Κούρδων στη Μέση Ανατολή. Το δεύτερο στοιχείο είναι η σύνδεση του μουσουλμανικού σουνιτικού αραβικού στοιχείου του Ιράκ με την εξέγερση στη Συρία. Δεν εννοούμε μόνο τη διασύνδεση των τζιχαντικών οργανώσεων (τύπου Αλ Κάιντα) των δύο περιοχών. Το μειονοτικό σουνιτικό στοιχείο στο Ιράκ είχε χάσει από το 2003 την πολιτική πρωτοκαθεδρία στη χώρα προς όφελος της σιιτικής πλειοψηφίας. Η εξέγερση των σουνιτών μουσουλμάνων στη Συρία, όπου αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού, ευνόησε σχεδιασμούς για ενότητα του σουνιτικού στοιχείου των δύο χωρών με ανάλογη αλλαγή συνόρων.

Τέλος, δύο ακόμη χώρες φαίνεται να δέχονται τις συνέπειες του συριακού εμφυλίου, ο Λίβανος και η Ιορδανία.
Ο πρώτος έχει πλέον εμπλακεί στη συριακή κρίση μέσω της πλήρους συμμετοχής της Χεζμπολά στην ένοπλη σύρραξη και είναι πολύ πιθανό συγκρούσεις μεταξύ τζιχαντικών οργανώσεων και Χεζμπολά να μεταφερθούν σε πλήρη ανάπτυξη στον Λίβανο. Η δεύτερη δέχεται ήδη πάνω από 600.000 πρόσφυγες, και με τέτοιους αριθμούς είναι εύκολη η μεταφορά των αντιθέσεων και των συγκρούσεων στα προσφυγικά στρατόπεδα εντός της Ιορδανίας. Αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τη συνεχιζόμενη ύπαρξη εκατοντάδων χιλιάδων Ιρακινών στη χώρα αυτήν αλλά και το ζήτημα του παλαιστινιακού πληθυσμού που αποτελεί την πλειονότητα στο ιορδανικό βασίλειο, τότε αντιλαμβάνεται κανείς τον κίνδυνο διάλυσης ή κατάρρευσης του κράτους αυτού. Σενάρια για ενιαίο κράτος όλων των σουνιτών Αράβων της Συρίας και του Ιράκ περιλαμβάνουν και την Ιορδανία.

Οι αλλαγές δεν θα έρθουν βέβαια αύριο το πρωί. Η περιοχή θα συνεχίσει να βρίσκεται σε αστάθεια και συνεχή ρευστότητα. Ενδεχόμενη επίθεση εναντίον του Ιράν θα παίξει ρόλο αρνητικού καταλύτη. Και τότε όλα θα είναι πιθανά και δυνατά.

* Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση