Το προμελετημένο σχέδιο της Μέρκελ για τον έλεγχο της Ευρώπης

Στο παρακάτω κείμενο διαπιστώνουμε την ξεκάθαρη απάντηση της καγκελαρίου στο ενδογερμανικό ερώτημα «θέλουμε μια ευρωπαϊκή Γερμανία ή μια γερμανική Ευρώπη». Παρουσιαζόμενο ως «η επανάσταση της επαναφοράς των εθνών-κρατών στο προσκήνιο» εκτίθεται το πώς αποκλείεται να ληφθούν οι αποφάσεις για την Ενωμένη Ευρώπη από τους θεσμούς της, αλλά από «συμφωνίες μεταξύ των κρατών», δηλαδή κατ’ ουσίαν σύμφωνα με τους όρους που θέτουν τα δυνατότερα κράτη γι’ αυτές τις συμφωνίες… δηλαδή η Γερμανία. Παρουσιάζεται το πώς αυτή η προαποφασισμένη λογική κυριαρχούσε από την αρχή και αποτελούσε τον οδικό χάρτη της καγκελαρίου και της Γερμανίας. Είναι σημαντικό το ότι αυτό παρουσιάζεται για ενδογερμανική κατανάλωση και ως ανάλυση και διαπίστωση μάλλον φιλική προς την Μέρκελ, όχι ως κατηγορία εναντίον της. Διαβάζοντάς το θυμηθείτε ξανά την ερώτηση του Χέλμουτ Σμίτ προς τον γερμανικό λαό: θέλουμε μια ευρωπαϊκή Γερμανία ή μια γερμανική Ευρώπη;

Ο συγγραφέας του κειμένου Stefan Kornelius, επικεφαλής της ομάδας της Süddeutsche Zeitung για την διεθνή και εξωτερική πολιτική, συνάντησε για πρώτη φορά την Μέρκελ το 1989 στο Ανατολικό Βερολίνο. Αργότερα εργάστηκε ως ανταποκριτής στη Βόννη, μεταξύ άλλων υπεύθυνος για το CDU. Επέστρεψε στο Βερολίνο μετά από πολυετή εργασία ως ανταποκριτής στην Washington το 1999 – εγκαίρως για το σκάνδαλο χρηματοδότησης του CDU και την άνοδο της Μέρκελ στην προεδρία του κόμματος. Από το 2000 βρίσκεται σε στενή επαφή με την καγκελάριο και τους κυριότερους συμβούλους της. Στο νέο του βιβλίο «Άνγκελα Μέρκελ: Η Καγκελάριος και ο κόσμος της», απόσπασμα από το οποίο δημοσιεύει το Spiegel, περιγράφει με «έσωθεν» λογική τον τρόπο σκέψης της καγκελαρίου…

Ξανά και ξανά κατηγορείται η Angela Merkel ότι τρέχει πίσω από την κρίση στην Ευρώπη – ενώ έχει από το καλοκαίρι του 2011 ένα σχέδιο που μπορεί να συμπτυχθεί σε ένα απλό απόφθεγμα: Το πράγμα δεν λειτουργεί με «περισσότερες Βρυξέλλες». Η καγκελάριος ακολουθεί το σχέδιο, αλλά δεν μιλάει γι’ αυτό. Γιατί όμως;

Η Angela Merkel απεχθάνεται τα σύνορα. Κυρίως τα σύνορα-όρια  του νου του καθενός. Σε αυτά «σκόνταψε» η Καγκελάριος όταν πήγε στις 2 Νοεμβρίου, πριν τη χρονιά Albert-Einstein, στο Ευρωπαϊκό Κολλέγιο στις Βρυξέλλες. Στις Βρυξέλλες, κάθε ακαδημαϊκό έτος φέρει το όνομα ενός μεγάλου επιστήμονα της Ευρώπης. Η φυσικός Merkel και ο φυσικός Einstein – ταίριαζε. Και στη Merkel ταίριαζε αυτό, χάρις στο οποίο μπορούσε, λαμβάνοντας ως παράδειγμα τον  Einstein, να μιλήσει σχετικά με τα όρια του νου. Ούσα και η ίδια μια καταπληκτική επιστήμονας όπως ο Einstein που αφιέρωσε πολύ χρόνο από τη ζωή του για να καταλάβει την Κβαντομηχανική, θεώρησε η καγκελάριος, το ίδιο έκανε και εκείνη – «και αυτό, παρόλο που πολλά μεγέθη βρίσκονται σε συνάφεια μεταξύ τους». Η Merkel βρήκε παρήγορα λόγια για την ακαδημαϊκή αδελφή ψυχή: Οι προσπάθειες του Einstein με την έρευνα έδειξαν όντως «τα σύνορα ενός συγκεκριμένου χρόνου». Δηλαδή: κάποτε όλοι μπαίνουν στο νόημα, ακόμα και ο Einstein.

Τα σύνορα της Merkel είχαν να κάνουν ομολογουμένως λιγότερο με την Κβαντοφυσική και περισσότερο με το Ευρώ. Την Κβαντομηχανική μπορεί να την καταλαβαίνει, αλλά το Ευρώ δεν το είχε καταλάβει. Δεν είχε μπει ακόμη στο νόημα. Στις 2 Νοεμβρίου 2010 η Ευρωπαϊκή Κρίση αριθμούσε μόλις επτά μήνες. Το πρωί έφτασε στην Καγκελαρία ένα πακέτο-βόμβα, σταλμένο από την Ελλάδα. Όλη η ήπειρος έβραζε. H Merkel έψαχνε απεγνωσμένα μια φόρμουλα, με την οποία θα μπορούσε να σπάσει τη φαύλη εξίσωση του χρέους, της έλλειψης ανταγωνιστικότητας και της πίεσης της αγοράς. Η καγκελάριος εξαναγκάστηκε, αν και πάντοτε δηλώνει ότι δεν «παίρνει» από εξαναγκασμούς.

Έπρεπε να περάσει ένας σκληρός μισός χρόνος πριν επανακτήσει την κυριαρχία της λογικής της. Πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές του 2011 ανέθεσε στους συνεργάτες της να αφιερώσουν τις λίγες μέρες των διακοπών τους σε μια πνευματική προσπάθεια: η Merkel θέλησε επιτέλους να σπάσει τη φόρμουλα της αντι-κρίσης, να δώσει μια πολιτική απάντηση στις αγορές.

Μετά τις ημέρες των διακοπών έλαβε μια απάντηση ζωγραφισμένη σε φύλλο χαρτιού Α4  από τον Ευρωπαϊκό Σύμβουλο Nikolaus Meyer-Landrut, ο οποίος όπως πάντα τα καλοκαίρια διαμένει στο εξοχικό του στη Γαλλία και συγκεκριμένα εκεί αποτύπωσε τη φύση της κρίσης σε μια συναρπαστική εικόνα. Η καγκελάριος έπρεπε μόνο να αντλήσει τα συμπεράσματα…

Η Ευρωπαϊκή Κρίση, συνοψισμένη σε μερικούς κύκλους και γραμμές

Ο Meyer-Landrut, που ως δεύτερος ξάδερφος της τραγουδίστριας Lena αντιμετωπίστηκε με κάποια προσοχή, κατάφερε να συνοψίσει την Ευρωπαϊκή Κρίση σε μερικούς κύκλους και γραμμές. Στην οθόνη ήταν ένα σύστημα συντεταγμένων: ένας διαμήκης άξονας, ένας εγκάρσιος άξονας. Το αριστερό μισό ανήκε στα κράτη-μέλη, το δεξί στους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα πεδία πάνω από τον εγκάρσιο άξονα είχαν καταγραφεί όλα τα πολιτικά ζητήματα, με τα οποία δεν αντιμετωπιζόταν κάποιο πρόβλημα. Κάτω από τον εγκάρσιο άξονα βρίσκονταν τα «παιδιά με τις πολλές ανάγκες».

Και ιδού: Στο άνω δεξί πεδίο, από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκονταν η Εσωτερική Αγορά, η Δικαιοσύνη, ο Ανταγωνισμός, το Περιβάλλον – όλα στον πράσινο τομέα. Τα κοινοτικοποιημένα ζητήματα, όλα τους, δεν ήσαν μέρος του καλειδοσκοπίου της κρίσης. Από την αριστερή πλευρά του διαγράμματος, από την πλευρά των εθνών-κρατών, τα πράγματα φαίνονταν πολύ πιο ζοφερά. Εδώ παρατηρούνταν οι εστίες της πυρκαγιάς, εδώ βρήκε η φωτιά της κρίσης την τροφή της: εργατικά δικαιώματα, φόροι, νοικοκυριά, κοινωνικό κράτος – όλα κάτω από τον εγκάρσιο άξονα. 

Το μήνυμα, το ηθικό δίδαγμα αυτού του απλού σχεδίου: Αν δεν τεθούν υπό έλεγχο οι παράγοντες που πυροδοτούν την κρίση στο πεδίο των εθνών-κρατών, τότε δε θα τεθεί υπό έλεγχο ούτε η νομισματική κρίση. Η Ευρώπη χρειάζεται μια οικονομική διακυβέρνηση, μια κοινή οικονομική πολιτική, ένα συνολικό, αρμονικό φορολογικό σύστημα και τουλάχιστον συγκρίσιμα πρότυπα για το κοινωνικό κράτος. Μέχρι στιγμής κανείς δεν το είχε καταγράψει τόσο ξεκάθαρα.

Η Merkel είχε τώρα την επιλογή: Είτε θα έπρεπε να μεταφέρει τα ζητήματα της κρίσης από το πεδίο κάτω αριστερά στο πάνω δεξιά – στην αρμοδιότητα δηλαδή των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης· τότε τα έθνη-κράτη θα έπρεπε να παραδώσουν την κυριαρχία τους επί της φορολογίας, του προϋπολογισμού και του κοινωνικού κράτους. Είτε θα έπρεπε να φροντίσει ώστε τα ζητήματα να παραμείνουν στην αρμοδιότητα των εθνών-κρατών, κινούμενα ωστόσο στο πάνω πεδίο, στον πράσινο τομέα, τον μη-προβληματικό. Η εναλλακτικές λοιπόν ήσαν: περισσότερη ενοποίηση, όλη η εξουσία στις Βρυξέλλες – ή ένα άλλο σύστημα, μια Ένωση δίπλα στην Ένωση, ένα νέο συνονθύλευμα των εθνών-κρατών.

Η απάντηση της Καγκελάριου: Θα ήταν καλύτερα, αν αυτό το φρόντιζαν τα έθνη-κράτη. Για αυτό είχε έτοιμο ένα σημαντικό επιχείρημα. Οι πολίτες δεν είχαν καμία διάθεση για περισσότερες Βρυξέλλες, εξάλλου τα πολιτικά συστήματα στην Ευρώπη – ειδικά τα φορολογικά και κοινωνικά – ήταν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Επιπροσθέτως, η Merkel δεν ήθελε να διαρρήξει τις Ευρωπαϊκές Συμφωνίες, το ρίσκο θα ήταν πραγματικά πολύ μεγάλο. Η απόφαση ορίστηκε: Τα έθνη-κράτη θα έπρεπε να το φροντίσουν και να συνάπτουν συμφωνίες (σσ: και μνημόνια) μεταξύ τους γι’ αυτόν τον σκοπό.

Όσο περισσότερες οι πληροφορίες, τόσο μεγαλύτερος ο σκεπτικισμός των ψηφοφόρων

Αυτή η σιωπηλή απόφαση του Φθινοπώρου του 2011 έχει ιστορική σημασία. Αυτό που ακούγεται απλώς τεχνoκρατικό, συνιστά τελικά μια ευρωπαϊκή πολιτική επανάσταση: μια απομάκρυνση από την ιερή κοινοτική μέθοδο, μια απόρριψη προς τις Βρυξέλλες, η επιστροφή των εθνών-κρατών στην Ευρώπη. Το μήνυμα της Merkel: δεν θα είναι οι Επίτροποι αυτοί που θα αποφασίζουν πλέον. Ακόμη περισσότερο: δέχτηκε σιωπηλά ότι στο Σύμφωνό της για τα έθνη, κάποια κράτη δε θα συμφωνούσαν. Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων – ξαφνικά, δεν έχουμε κανένα πρόβλημα μ’ αυτό.

Αυτό είναι λοιπόν το μεγάλο σχέδιο της Merkel για την Ευρώπη; Η αντίληψή της για μια ευρωπαϊκή οριστικοποίηση; Θα ήταν αναξιόπιστη αν μεταχειριζόταν ένα φύλλο χαρτί Α4 που της έδωσαν σαν Ευαγγέλιο. Ποτέ δε θα το ανακοινώσει, ποτέ δεν θα πει καθαρά ότι αυτό είναι τώρα το σχέδιό της για τη διάσωση της Ευρώπης. Ποτέ δε θα επεξηγούσε από τηλεοράσεως στους αγαπητούς της συμπατριώτες τις λεπτομέρειες και τα ψιλά γράμματα της διδασκαλίας της για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Πολλοί έχουν παροτρύνει την Καγκελάριο να βγει τελικά στην τηλεόραση ή να βγάλει ένα μακροσκελή λόγο για να απομακρύνει τις ανησυχίες του κόσμου για την Ευρώπη. Η Merkel δε θα βγάλει ποτέ αυτόν το λόγο. Πρώτον, κάτι τέτοιο δε θα ήταν στο στυλ της και δεύτερον, υπάρχει και ο Matthias Platzeck.

Α, ο Platzeck: Το 2006 ο τότε πρόεδρος του SPD έδειξε στην Καγκελάριο μια μελέτη, στην οποία εξεταζόταν το πώς αντιδρούν οι ψηφοφόροι σε μια πληθώρα πληροφοριών. Θα ήταν κατανοητές; Θα περιλαμβάνονταν σε δύσκολες μεταρρυθμίσεις; Η απογοητευτική απάντηση: Όσο περισσότερες οι πληροφορίες, τόσο μεγαλύτερος ο σκεπτικισμός των ψηφοφόρων, γιατί τα πράγματα μοιάζουν να είναι πολύ πιο περίπλοκα. Η μελέτη εντυπωσίασε τη Merkel. Στον εσωτερικό της περίγυρο διαλαλεί λοιπόν πάντα ότι το πιο σημαντικό καθήκον της είναι να διαδώσει αισιοδοξία, θετική σκέψη, να εμφυσήσει ελπίδα. Αυτό θέλει να δει ο κόσμος.

Το Σχέδιο – αυτό είναι το ένα. Το άλλο είναι η μέθοδος της Merkel: Βήμα-βήμα, για να δούμε τί λειτουργεί και τι όχι, αλλά μην το συγκεκριμενοποιήσουμε και πολύ. Οι 80 εκατομμύρια Γερμανοί πολίτες είναι εκπληκτικά υπομονετικοί στην κρίση, λένε οι έμπιστοι της Καγκελάριου. Η Merkel παρατηρεί επακριβώς τον παλμό στη Γερμανία, και η διαίσθησή της λέει ότι θα πρέπει να είναι προσεκτική με τα αισθήματα του κόσμου. Περισσότερες Βρυξέλλες; Με τίποτα!

Spiegel.de

Απόδοση: Σ.Μ.-Μ.Τ.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση