Ένας αργεντίνικος οδηγός για την ελληνική κρίση

Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δείχνουν έκπληκτες για τη συνεχιζόμενη μαζική απόσυρση καταθέσεων από τις ελληνικές τράπεζες και τις πρώτες εκροές από τις ισπανικές. Δεν θα έπρεπε. Όποιος έχει μελετήσει την κατάρρευση των αναδυόμενων αγορών κατά τη δεκαετία του 1990 γνωρίζει πως μετά από μια δημοσιονομική κρίση ακολουθεί μια χρηματοπιστωτική.

Η χρεοκοπία της Αργεντινής το 2001 αποτελεί το πιο χρήσιμο παράδειγμα. Κατά την κρίση της Αργεντινής η ύφεση έφτασε το 18% και η ανεργία το 22%. Μιλάμε δηλαδή για νούμερα πολύ κοντινά στα σημερινά ελληνικά.

Η Αργεντινή κατέληξε σε ένα πλήρες και ανεξέλεγκτο χρεοστάσιο στο δημόσιο χρέος της. Στην Ελλάδα τη διαχείριση του ‘κουρέματος’ που επιβλήθηκε στους πιστωτές ανέλαβαν μέχρι στιγμής η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αλλά από τη στιγμή που το ελληνικό χρέος εξακολουθεί να μην είναι βιώσιμο, ο επόμενος γύρος της ελληνικής χρεοκοπίας μπορεί να κάνει τη χρεοκοπία της Αργεντινής να δείχνει … ελεγχόμενη.

Στην Αργεντινή το τραπεζικό σύστημα έφτασε στο χείλος της κατάρρευσης υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να απαγορεύσει την απόσυρση καταθέσεων – επιβάλλοντας το γνωστό μας ως ‘κοραλίτο’ – και να εισάγει κεφαλαιακούς ελέγχους. Αυτό είναι ενδεχομένως το στάδιο στο οποίο εισέρχεται τώρα η Ελλάδα. Αν επομένως θεωρήσουμε ότι το προηγούμενο της Αργεντινής και των άλλων κρίσεων των αναδυόμενων αγορών είναι ένας χρήσιμος οδηγός, τι θα μπορούσαμε να δούμε στη συνέχεια στην Ελλάδα;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα πρέπει να λαμβάνουμε πάντα υπόψη μας τους μηχανισμούς ανατροφοδότησης ανάμεσα σε μια δημοσιονομική και μια χρηματοπιστωτική κρίση. Το ενεργητικό των τραπεζών αποτελείται από κρατικά και εταιρικά ομόλογα. Μια δημοσιονομική κρίση ή ένα κρατικό χρεοστάσιο μειώνει την αξία των κρατικών ομολόγων και η ύφεση που την ακολουθεί μειώνει την αξία των εταιρικών ομολόγων.

Με τον τρόπο αυτό τα προβλήματα του προϋπολογισμού γίνονται προβλήματα των τραπεζών. Αλλά υπάρχει και ο αντίστροφος μηχανισμός: καθώς οι τράπεζες προχωρούν σε απομόχλευση για να αντισταθμίσουν τις ζημιές τους, μειώνουν το δανεισμό και η οικονομία επιβραδύνεται, με αποτέλεσμα τη μείωση των φορολογικών εσόδων. Αν και όταν οι τράπεζες χρειαστούν ενέσεις κρατικών κεφαλαίων, αυτά τα επιπλέον κονδύλια – που μπορεί να είναι και μεγάλα – προστίθενται στο δημόσιο χρέος και υπονομεύουν περαιτέρω τα δημόσια οικονομικά.

Αυτές οι αμοιβαία αυτοενισχυόμενες δυνάμεις μπορούν να έχουν αποτελέσματα από μόνες τους σε μια παρατεταμένη διαδικασία ύφεσης και απομάκρυνσης. Ή μπορεί να προκαλέσουν μαζική απόσυρση καταθέσεων οδηγώντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην κατάρρευση. Το τι θα γίνει τελικά εξαρτάται από την εμπιστοσύνη.

Οι οικονομολόγοι έχουν καταλάβει από καιρό ότι από τη στιγμή που στην Ευρωζώνη δεν υπάρχει αξιόπιστος δανειστής εσχάτου καταφυγίου, οι τράπεζες είναι ευάλωτες στις αυτοεκπληρούμενες κρίσεις εμπιστοσύνης. Ο δανειστής μπορεί να είναι νομισματικού ή δημοσιονομικού χαρακτήρα αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας και οι δύο αυτοί τύποι δανειστών είναι υπό αμφισβήτηση.

Σε περίπτωση που γίνει καταγγελία της συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες – αλλά δεν είναι και σίγουρο καθώς οι Ευρωπαίοι φοβούνται πραγματικά τη μόλυνση – η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να πάψει να δέχεται τα ελληνικά ομόλογα ως εγγύηση για τη χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών. Το ελληνικό κράτος δεν έχει όμως τη δυνατότητα να εγγυηθεί τις τράπεζες του. Υπό αυτές τις συνθήκες το περίεργο θα ήταν αν οι καταθέτες δεν έσπευδαν να πάρουν τα λεφτά τους από τις ελληνικές τράπεζες.

Η εμπειρία της Αργεντινής δείχνει ότι μετά από μια μαζική απόσυρση καταθέσεων ακολουθεί νομισματική κατάρρευση. Με τα έσοδα να βυθίζονται και τον δανεισμό να παγώνει, οι επαρχίες της Αργεντινής προσέφυγαν στην εκτύπωση διαφόρων νομισματικών υποκατάστατων για να πληρώσουν μισθούς και συντάξεις. Κάποια στιγμή κυκλοφορούσαν περισσότερα από 10 νομισματικά υποκατάστατα στη χώρα.

Τι θα γίνει αν η Ελλάδα αποκοπεί από το δανεισμό της ΕΕ και του ΔΝΤ; Οι αισιόδοξοι δηλώνουν πως από τη στιγμή που η χώρα βρίσκεται πολύ κοντά στο μηδενισμό του πρωτογενούς της ελλείμματος – προβλέπεται για το 2013 – έχει τη δυνατότητα να καλύψει όλες της τις υποχρεώσεις με τους πόρους της μετά από ένα χρεοστάσιο που θα την απαλλάξει από τους τόκους. Αλλά η θέση αυτή υπερεκτιμά τη δυνατότητα του κράτους να συλλέγει φορολογικά έσοδα εν μέσω πανικού. Με την οικονομία σε ελεύθερη πτώση και την αβεβαιότητα να κυριαρχεί παντού, πολλά νοικοκυριά και επιχειρήσεις απλά θα πάψουν να πληρώνουν φόρους. Επομένως, ακόμα κι αν η ελληνική κυβέρνηση κηρύξει χρεοστάσιο για το σύνολο του χρέους της, μπορεί να μην έχει άλλη επιλογή από το να τυπώσει κάποιου τύπου νόμισμα ή νομισματικό υποκατάστατο για αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της.

Κάτι τέτοιο δεν θα αποτελούσε επίσημη αποχώρηση από το ευρώ αλλά με τον καιρό η διαφορά θα μπορούσε να γίνει πιο επίσημη. Το νέο νόμισμα – ας το ονομάσουμε νέα δραχμή – θα είναι διαπραγματεύσιμο και άκρως ρευστοποιήσιμο. Ακόμα κι αν διαπραγματεύεται με μεγάλη έκπτωση όπως σίγουρα θα γίνει, πολύ γρήγορα θα χρησιμοποιείται για τον διακανονισμό όλων των τύπων των συναλλαγών.

Εδώ η ιστορία της Αργεντινής μας λέει ότι ο μηχανισμός ανατροφοδότησης μας φέρνει από το νόμισμα στις τράπεζες. Οι εταιρείες θα αρχίσουν σύντομα να διαμαρτύρονται ότι τα έσοδά τους είναι σε νέα δραχμή ενώ τα δάνεια τους παραμένουν σε ευρώ και θα αρχίσουν να ζητάνε τα δάνεια τους προς τις εγχώριες τράπεζες να περάσουν κι αυτά στη νέα δραχμή. Η κυβέρνηση μέσα στη δύσκολη αυτή την κατάσταση θα θέλει να ικανοποιήσει το κοινό αίσθημα και θα το εγκρίνει. Αλλά αυτό θα επιταχύνει τη μαζική φυγή καταθέσεων, καθώς νοικοκυριά κι επιχειρήσεις θα συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχουν ασφαλή περιουσιακά στοιχεία που να στηρίζουν τις καταθέσεις.

Η πληρωμή των δημοσίων υπαλλήλων με τις υποτιμημένες νέες δραχμές θα σημάνει τη σοβαρή μείωση των πραγματικών μισθών. Το τελικό βήμα στη διαδικασία αυτή θα γίνει με την μετατροπή των μισθών του ιδιωτικού τομέα σε νέα δραχμή. Πολύ πιθανόν να το ζητήσουν αυτό οι εταιρείες υποστηρίζοντας ότι διαφορετικά δεν μπορούν να κάνουν εξαγωγές. Τα συνδικάτα στην αρχή θα αντιταχθούν στην πληρωμή του ιδιωτικού τομέα σε νέα δραχμή αλλά στο τέλος θα ενδώσουν φοβούμενα το φάσμα μιας ακόμη μεγαλύτερης ανεργίας. Και για να χρυσώσουν το χάπι, οι ελληνικές αρχές θα μπορούσαν να υποσχεθούν επιλεκτικούς ελέγχους τιμών.

Πόσο μεγάλη θα μπορούσε να είναι η υποτίμηση της νέας δραχμής; Στην Αργεντινή η υποτίμηση του πέσο έναντι του δολαρίου έφτασε το 300%. Η Ελλάδα, από τη στιγμή που το 2011 είχε εξωτερικό έλλειμμα της τάξης του 10%, μπορεί να χρειαστεί μια ακόμη μεγαλύτερη υποτίμηση για να αποκαταστήσει το εξωτερικό της ισοζύγιο.

Στην Ελλάδα σύντομα θα σχηματιστεί η τέταρτη κυβέρνηση μέσα σε δυόμισι χρόνια. Η Αργεντινή άλλαξε τέσσερις προέδρους μέσα σε δύο χρόνια πριν σταθεροποιηθεί η πολιτική και οικονομική κατάσταση. Το μόνο ελπιδοφόρο που μας λέει η ιστορία της Αργεντινής είναι ότι κάποια στιγμή και η Ελλάδα θα σταθεροποιηθεί.

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση