Απεβίωσε ο διαπρεπής καθηγητής και αγωνιστής Νικόλαος Σταύρου

Ο Ελληνοαμερικανός καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ της Ουάσιγκτον, Νικόλαος Σταύρου, έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 76 ετών.

Ο γνωστός ακαδημαϊκός, που ήταν μια από τις λίγες «μαχητικές φωνές» του Ελληνισμού στον αμερικανικό πανεπιστημιακό χώρο, απεβίωσε μετά από καρδιακό πρόβλημα, σε νοσοκομείο της πολιτείας Μέριλαντ των ΗΠΑ.

Συγκινητική θεωρήθηκε η προσπάθειά του να βρει τα οστά του αδελφού του Γρηγόρη στην Αλβανία και να τα ενταφιάσει στον τάφο του πατέρα τους. Ο αδελφός του είχε καταδικαστεί σε θάνατο και εκτελέστηκε από το καθεστώς του Χότζα στις 3 Σεπτεμβρίου 1953. Η Ελληνική Πολιτεία τον τίμησε μετά θάνατο το 1991.

Γράφει ο Θεόδωρος Καλμούκος
Πηγή: Ομογενειακή εφημερίδα "Εθνικός Κήρυξ"

• Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου «Χάουαρντ» της Ουάσιγκτον, Νικόλαος Σταύρου

ΒΟΣΤΩΝΗ. Από τα ξημερώματα της Πέμπτης 29 Δεκεμβρίου η Ομογένεια της Αμερικής και ο ακαδημαϊκός της κόσμος, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Βόρειος Ηπειρος έγιναν φτωχότερες διότι ο καθηγητής Νικόλαος Σταύρου στις 3:30 το πρωί άφησε την τελευταία του αναπνοή στο νοσοκομείο Suburban του Μέριλαντ σε ηλικία 76 ετών.

Αντιμετώπιζε χρόνιο καρδιακό πρόβλημα για το οποίο δεν μιλούσε ποτέ, ούτε παραπονιόταν, ενώ είχε μία διαρκή και αμείωτη δίψα για ζωή και πνευματική δημιουργία. Ηταν ένας κυριολεκτικά χαλκέντερος, πολυγραφότατος πνευματικός άνθρωπος, με ευγένεια ψυχής και δύναμη σκέψης.

Ο αείμνηστος ήταν επίτιμος καθηγητής των Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο «Χάουαρντ» της Ουάσιγκτον, ενώ θεωρείτο εκ των κορυφαίων συγγραφέων και αναλυτών του αμερικανικού, αλλά και του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Επιτυχημένος ακαδημαϊκός δάσκαλος, γόνιμος και παραγωγικός αρθογράφος και συγγραφέας, πολύτιμος φίλος και συνεργάτης των εκδόσεων του «Εθνικού Κήρυκα» τόσο στην Ελληνική όσο και στην εβδομαδιαία Αγγλική «The National Herald».

Ηταν ο άνθρωπος ο οποίος με το λόγο του, προφορικό και γραπτό, έδωσε μάχες αποφασιστικές για τη μαρτυρική και πολύπαθη γενέτειρά του, τη Βόρειο Ηπειρο, ενώ πέθανε με τον καημό και την πίκρα στην καρδιά που δεν είχε κατορθώσει να βρει τον ήρωα αδελφό του Γρηγόρη και να τον ενταφιάσει στον τάφο του πατέρα του. Τον αδελφό του, Γρηγόρη, είχε καταδικάσει εις θάνατον το δικτατορικό καθεστώς του Εμβέρ Χότζα και στις 3 Σεπτεμβρίου 1953 τον έστειλε σε εκτελεστικό απόσπασμα και τον σκότωσε εν ψυχρώ. Στις 19 Σεπτεμβρίου του 1991 τον επιβράβευσε μετά θάνατον η ελληνική Πολιτεία.

Αν και ο αείμνηστος Νικόλαος Σταύρου και η σύζυγός του Κατερίνα δεν απόκτησαν βιολογικά τέκνα, ωστόσο θεωρούσε παιδιά του όλους τους φοιτητές του, κι όλα τα παιδιά του Κόσμου.

Γιος του Αθανασίου και της Αριστούλας γεννήθηκε στη Γριάσδανη της Βορείου Ηπείρου, όπου και μεγάλωσε. Μαζί με τα άλλα επτά αδέλφια του γαλουχήθηκε με τις καλύτερες αρετές της φυλής μας και με την άσβεστη αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία, ενώ από μικρός ένιωσε την απανθρωπιά της καταπίεσης, της ανελευθερίας και του κατατρεγμού του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, αλλά και την αδιαλλαξία των Αλβανών είκοσι χρόνια μετά την πτώση του. Να σημειωθεί ότι δεν του επέτρεψαν να διακομίσει τα οστά του αδελφού του, καθότι το δικτατορικό καθεστώς του Χότζα είχε καταδικάσει ερήμην και τον ίδιο σε θάνατο, αλλά εκείνος κατόρθωσε να διαφύγει και να βρει καταφύγιο στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου και διέπρεψε.

Ο αείμνηστος καθηγητής Νικόλαος Σταύρου είχε αναδειχθεί σημείο αναφοράς από Αμερικανούς πολιτικούς ηγέτες, ενώ το περιοδικό που ίδρυσε και διεύθυνε το «Mediterranean Quarterly» είχε καταστεί ακαδημαϊκή και πνευματική πηγή ιδεών.

Μέχρι την ώρα που ολοκληρωνόταν η ανά χείρας έκδοση δεν είχαν γίνει γνωστές οι λεπτομέρειες της Νεκρώσιμης Ακολουθίας και ταφής του.

Σε δημοσίευμα του «Ε.Κ.» στις 7 Οκτωβρίου του 2006, με τίτλο «Ζητά από την Αλβανία τα οστά του αδελφού του» και με υπότιτλο «'Είμαι έτοιμος να πεθάνω για την πατρίδα μου', είπε στους δήμιους ο Γρηγόρης Σταύρου», είχε αναγραφεί ανάμεσα στα άλλα πως ο ομοσπονδιακός βουλευτής της Νέας Ιερσέης, Ντόναλντ Πέιν, αυτές τις ημέρες μέσω παρέμβασής του στο Κογκρέσο αναγνωρίζει την προσφορά και τον απαράμιλλο ηρωισμό του Γρηγορίου Σταύρου, τον οποίο καταδίκασε εις θάνατον το δικτατορικό καθεστώς του Εμβέρ Χότζα και στις 3 Σεπτεμβρίου 1953 τον έστειλε σε εκτελεστικό απόσπασμα.

Ο φιλέλληνας βουλευτής είχε κάνει επίσης εκτενή αναφορά και στην προσφορά του ομογενή καθηγητή Νικολάου Σταύρου και ζητούσε από την αλβανική κυβέρνηση να επιτρέψει την εκταφή και επιστροφή των λειψάνων του αδελφού του. Σημειώνεται ότι ο Νικόλαος Σταύρου επιθυμούσε να διακομίσει τα οστά του αδελφού στα Ιωάννινα και να τα ενταφιάσει, τελώντας Ορθόδοξη Νεκρώσιμη Ακολουθία.

Ιδού μερικά αποσπάσματα από άρθρο του ίδιου του αείμνηστου Νικόλαου Σταύρου, που δημοσιεύθηκε στην αγγλόφωνη έκδοση του «Ε.Κ.» «The National Herald» αρχικά και στη συνέχεια στο εβδομαδιαίο «Περιοδικό» της 4-5 Απριλίου 2009.

«Η ιστορία του Ψυχρού Πολέμου έχει γραφτεί με μεγάλες πινελιές που παραγνωρίζουν τον ηρωισμό μεμονωμένων ατόμων, εκτός ολίγων που έφερε στην επιφάνεια το Xόλιγουντ και πρόσθεσε το όνομά τους στην αιωνιότητα.

Οι ιδιαιτερότητες εκείνης της εποχής άφησαν μικρό χώρο στα βιβλία ιστορίας για την μοναχική ηρωική φιγούρα που ενεργεί με γνώμονα τον ιδεαλισμό και αψηφά τη μοίρα. Τέτοιοι ήρωες συνήθως ζουν στις αναμνήσεις αγαπημένων προσώπων, και σε μερικές περιπτώσεις εμπνέουν τη λαϊκή μούσα. Πουθενά αλλού ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είχε την ένταση που είχε στα Βαλκάνια.

Ηταν εκεί που ο Στάλιν και ο Τίτο προκάλεσαν εμφύλιο πόλεμο για να επεκτείνουν την αυτοκρατορία τους και ήταν στην Αλβανία όπου η CIA προσπάθησε να ανατρέψει ένα καθεστώς και να ξεκινήσει αυτό που αργότερα θα γινόταν γνωστό ως 'αναχαίτιση του κομμουνισμού'.

Αυτή είναι η ιστορία ενός ξέχωρου άντρα που πάλεψε στον Ψυχρό Πόλεμο, έδωσε τη δική του προσωπική μάχη, πιάστηκε σε έναν ιστό προδοσίας και πλήρωσε το μεγαλύτερο τίμημα. Με δισταγμό γράφτηκε αυτή η ιστορία, αλλά έπρεπε να γραφεί. Είναι η ιστορία του αδελφού μου, Γρηγόριου Α. Σταύρου, μια ιστορία που περιστάσεις επέβαλαν να μείνει κρυμμένη για πενήντα χρόνια, μέχρι που η πατρίδα του, η Ελλάδα, αποφάσισε να άρει την ανωνυμία που είχε επιβληθεί λόγω της δουλειάς του: κατασκοπεία εναντίον του καθεστώτος του Εμβέρ Χότζα στην Αλβανία.

Σηκώνοντας το πέπλο της μυστικότητας

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1991 έγινε μία σεμνή τελετή στο γραφείο του Ελληνα υπουργού Αμυνας, Ιωάννη Βαρβιτσιώτη. Σκοπός της ήταν να τιμηθεί ένας στρατιώτης που έπεσε στο καθήκον και ο αναπληρωτής αρχηγός των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών, στρατηγός Βύρωνας Μπόζιος, περιέγραψε με επισημότητα τον ηρωισμό του. 'Οι υπηρεσίες του στο Εθνος και η μοναδική θυσία του', είπε ο στρατηγός, 'τον κατατάσσουν ανάμεσα στις πιο ηρωικές φυσιογνωμίες της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας'.

Ο στρατιώτης για τον οποίον γινόταν αυτή η τελετή ήταν ο αδελφός μου Γρηγόριος, μέλος της ελληνικής μυστικής υπηρεσίας, που προδόθηκε, συνελήφθη, βασανίστηκε, δικάστηκε και εκτελέστηκε από την αλβανική υπηρεσία Sigurimi στις 18 Αυγούστου 1953. Ηταν τότε 23 ετών. Εφτασα στην Αθήνα από την Ουάσιγκτον για να παραλάβω το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων εκ μέρους της οικογένειας Σταύρου, συμπεριλαμβανομένων και των προ πολλού νεκρών γονέων μας.

Ο Υπουργός Αμυνας προήδρευσε της τελετής και έκανε μερικά σύντομα σχόλια. Τον ακολούθησαν o Μιλτιάδης Εβερτ, μέλος της κυβέρνησης τότε, καθώς και ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, στρατηγός Ιωάννης Βερυβάκης. Οταν ήρθε η σειρά μου να πω δυο λόγια, δεν μπόρεσα να συγκρατηθώ κα ξέσπασα σε λυγμούς, απελευθερώνοντας έτσι καταπιεσμένα συναισθήματα 38 χρόνων, τα οποία δημιούργησε η εχεμύθεια που επέβαλε το επίσημο κράτος και που έφτανε τα όρια της αναισθησίας.

Η τιμή αυτή έφτασε πολύ αργά για τους γονείς μου. Πέθαναν χωρίς να γνωρίζουν τι είχε συμβεί στον γιο τους γιατί δεν τους το είχα πει. Μετά από προτροπή υψηλόβαθμων στελεχών των μυστικών υπηρεσιών, συμφώνησα να κρατήσω τον θάνατό του μυστικό, δήθεν για να μην προκαλέσω τον θρήνο των γονιών μου, αλλά στην πραγματικότητα για να προστατευθούν 'πηγές και μέθοδοι'. 'Oι γονείς σου θα πρέπει να ζήσουν με την ελπίδα ότι ο γιος τους είναι ζωντανός', είπε ο ταγματάρχης Πέτρος Δοντάς, διοικητής της μονάδας μυστικών υπηρεσιών του αδελφού μου. 'Είσαι άντρας πια. Γιατί να τους το πεις και να επιταχύνεις τον θάνατό τους;'. Ο 'άντρας', φορτωμένος με ένα μεγάλο μυστικό ήταν τότε 17 ετών.

Η τελευταία φορά που είδα τον αδελφό μου ζωντανό ήταν σε μία εορταστική εκδήλωση στις 25 Ιανουαρίου 1953, ημέρα της ονομαστικής του εορτής. Περισσότερα από 50 χρόνια ζούσα κάτω από το βάρος ενός τρομερού μυστικού και με βασάνιζαν οι τύψεις που δεν μπορούσα να το αποκαλύψω στους γονείς μου. Αλλά έψαχνα να βρω την αλήθεια για το θάνατο του γιου τους, και πάντοτε πάλευα να ξεχωρίσω τις λογικές επιφυλάξεις για θέματα εθνικής ασφάλειας από τη γραφειοκρατική απανθρωπιά και τα ασύστολα ψέματα. Ημουν αποφασισμένος να εκπληρώσω μία υπόσχεση που έδωσα στους γονείς μου στις 10 Αυγούστου του 1956 -την ημέρα που ξεκίνησα την δική μου Οδύσσεια στις Ηνωμένες Πολιτείες ως πολιτικός πρόσφυγας- να βρω την αλήθεια σχετικά με τη μοίρα του Γρηγόριου. Ηξερα ότι δεν θα τον έβλεπα ξανά, αλλά αρνήθηκα να αποδεχτώ την ιδέα τού να μη γνωρίζουμε τι του συνέβη και γιατί. Η εικόνα του Γρηγόριου να χορεύει με ασυνήθιστο πάθος κατά την τελευταία ονομαστική του εορτή θα έμενε πάντα ζωντανή στο μυαλό μου.

Οπως συνηθιζόταν στις μικρές ελληνικές πόλεις, πλανόδιοι μουσικοί περνούσαν από τις γειτονιές κατά τις ονομαστικές εορτές για να παίξουν ένα-δυο τραγούδια σε εορτάζοντες και να δεχτούν ένα ούζο ή μερικές δραχμές για αμοιβή. Κανένας άλλος δεν ονομαζόταν Γρηγόρης στον προσφυγικό καταυλισμό των Αμπελοκήπων Ιωαννίνων. Ενας γείτονας οδήγησε τους τροβαδούρους στο παράπηγμά μας του ενός δωματίου και ρώτησε τον πατέρα μου αν θα 'θελε να παίξουν ένα τραγούδι για την ονομαστική εορτή του γιου του. 'Γιατί όχι;', είπε ο πατέρας μου. 'Ενας Θεός ξέρει τι μπορεί να συμβεί μέχρι του χρόνου'. Αλλωστε, είχε κι άλλους λόγους για ένα γλεντάκι: Hταν η πρώτη επέτειος της απόδρασής μας από την τρομοκρατία του Χότζα, μέσα στον χειμώνα, περνώντας πάνω από ένα ναρκοπέδιο που η Θεία Πρόνοια είχε φροντίσει να καλύψει με πάγο».

Η διήγηση της απόδρασης

«Στις 2 Ιανουαρίου του 1952, ο πατέρας μου Αθανάσιος, οδήγησε τα τέσσερα παιδιά του και την μητέρα τους πέρα από τα αλβανικά στρατόπεδα εργασίας, περπατώντας έξι ώρες πάνω σε βουνοκορφές που πιάνουν χιόνι από τα τέλη Οκτωβρίου. Κρατώντας ένα ραβδί βοσκού που θύμιζε αρχαίο πατριάρχη, διέσχισε τις παγωμένες βουνοκορφές της Μουργκάνας, αφήνοντας πίσω τους βασανιστές μας, τους τραμπούκους κομμουνιστές της Γριάζδανη, που εκείνο το βράδυ γιόρταζαν το Νέο Ετος με ατέλειωτες κραυγές εναντίον του 'ταξικού τους εχθρού', του πατέρα μου.

Περάσαμε τα σύνορα και μπήκαμε στην Ελλάδα στις 3 Ιανουαρίου του 1952, μόλις οι κομμουνιστές-καθάρματα τέλειωναν το γλέντι τους και γύριζαν στα σπίτια τους μεθυσμένοι. Οπως συνηθίζονταν σε παρόμοιες περιπτώσεις, έριξαν μερικές βολές για να είναι σίγουροι ότι ακούσαμε το αγαπημένο τους σλόγκαν 'Ζήτω η πάλη των τάξεων, κάτω ο κulak'. Δεν ήξεραν βέβαια ότι ο kulak (Ρωσική λέξη που σημαίνει 'πλούσιος χωρικός'), η γυναίκα του και τα τέσσερα παιδιά του βρίσκονταν ήδη στην Ελλάδα. Για τον πατέρα η επέτειος αυτού του κατορθώματος άξιζε να γιορτάζεται κάθε μέρα. Και την ημέρα αυτή του Αγίου Γρηγορίου θυμήθηκε πάλι αυτό που αποκαλούσε 'το θαύμα του περάσματος' στην ελευθερία.

Ολοι μας θυμόμασταν το σοκ στο πρόσωπο ενός ανθυπολοχαγού του Ελληνικού Στρατού όταν ο πατέρας μου του περιέγραψε τη διαδρομή που ακολούθησε σπιθαμή προς σπιθαμή για να οδηγήσει την οικογένειά του στο χωριό Τσαμάντα στην ελληνική πλευρά των συνόρων. 'Πες μου, μπάρμπα-Θανάση', ρώτησε ο αξιωματικός, 'είναι ο Αγιος Βασίλης προσωπικός σου φίλος'; Με το Ορθόδοξο ημερολόγιο η ημέρα του εορτασμού του Αγίου Βασιλείου πέφτει την Πρωτοχρονιά. Ο νεαρός αξιωματικός πήρε ένα χάρτη, σημείωσε την ακριβή διαδρομή της πορείας μας και είπε με ολοφάνερη ανακούφιση: 'Εσύ και η οικογένειά σου περπατήσατε πάνω σε ναρκοπέδιο και ζείτε για να το περιγράφετε. Προφανώς ο Αγιος Βασίλης σας πρόσεχε'».

Δεκέμβριος 29, 2011

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση