Η κατσίκα του διπλανού: άρχοντας θεσμοφύλακας

• Του Ν. Γεωργαντζά

Ναι, στην κατσίκα του διπλανού μιλάω. Διότι έχω βαρεθεί να τα λέω σε ανθρώπους που έχουν τοίχους μέσα στα αυτιά τους.

Πολλοί δημοσιογράφοι με ρωτούν γιατί δεν υπάρχει έδρα συστημικής δυναμικής (ΣΔ) στην Ελλάδα. Όχι πως υπάρχουν πολλές τέτοιες και στις ΗΠΑ. Ναι, καθηγητές ΣΔ είμαστε αρκετοί στις ΗΠΑ και στην ΕΕ, αλλά λίγες έδρες υπάρχουν. Και ούτε μία στην Ελλάδα.

Έχω γράψει αλλού γιά την συστημική δυναμική (ΣΔ). Ορίστε όμως ένα ακόμη απτό παράδειγμα ενός κύκλου ανάδρασης ΣΔ, που όλοι μας ζούμε συχνά τον τελευταίο καιρό:

Ύβρις Πάγκαλου ―> Ύβρις Λαού ―> Ύβρις Πάγκαλου.

Να όμως, το άρθρο «Τι πρωθυπουργό θέλουμε;» τα λέει όλα. «Η Ελλάδα έχει ανάγκη σήμερα ένα πρωθυπουργό…».

Όχι φίλε μου! Εδώ ακριβώς κάνεις ένα τεράστιο λάθος. Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη σήμερα απλά από μία νέα ή έναν νέο πρωθυπουργό. Όπως ακριβώς και οι ΗΠΑ, έτσι ακριβώς και η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες της ΕΕ, αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα είναι ένα νέο πολιτικό σύστημα.

Μία αλλαγή από τον Barack Hussein Obama στην Sarah Louise Palin δεν σημαίνει αλλαγή στο πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ. Παράλληλα, μία αλλαγή από τον Jeffrey-Γεώργιο Παπανδρέου στον Αντώνιο Σαμαρά δεν σημαίνει αλλαγή στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδος.

Ούτε ο Μίκης Θεοδωράκης δεν μας σώζει. Ναι, η Ιδρυτική Διακήρυξη Κίνησης Ανεξάρτητων Πολιτών λαλεί περί δημιουργίας υπευθύνων πολιτών και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με ανθρώπινα ιδανικά, περί Πολιτιστικής Εθνικής Αναγέννησης και περί σωτηρίας της Ελλάδος.

Όλα ωραία, όλα καλά! Αλλά ο όρος «δομικές αλλαγές» αναφέρεται μόνον μέσα στο πλαίσιο του εάν θα πρέπει να κατηγορεί κάποιος την σημερινή κυβέρνηση ή όχι. Μπας και δεν κατάλαβε το τεράστιο ‘1-2-3’ μυστικό της δημοκρατίας ο Μίκης;
1) http://www.hellasontheweb.org/2009-05-25-15-24-30/greece-politics/977-2010-12-15-18-43-54
2) http://www.hellasontheweb.org/2010-04-05-22-32-27/2010-04-06-11-49-23/988-2010-12-22-14-00-13
3) http://eamb-ydrohoos.blogspot.com/2010/03/vs-democracy.html

Υποκρυπτόμενη πίσω από τον τρόπο σκέψης της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων που ζούμε στην ΕΕ, στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ, είναι η εικασία πως αλλάζοντας τους ανθρώπους και τα κόμματα που εργάζονται μέσα στο υπάρχον δυσλειτουργικό πολιτικό μας σύστημα θα δούμε θεαματικές επιδόσεις και ευδαιμονία στην ζωή μας.

Μέσα στην αέναη όμως κίνηση της σημερινής παγκόσμιας, ηθικο-πολιτικο-οικονομικής μας φούσκας ή απλά ‘κρίσεως’, όπως όντως την αποκαλούν μερικοί, όλα τα προβλήματα που σχετίζονται με χαμηλές διαχρονικές επιδόσεις και έλλειψη ευδαιμονίας στην ζωή μας, πάντοτε πηγάζουν από την αρτιότητα ή μη της λειτουργίας ή μη θεσμικών συστημάτων, διαδικασιών ή μηχανισμών και μεθόδων. Στην πραγματικότητα, δεν είναι ποτέ υπεύθυνα τα πρόσωπα ή οι εργαζόμενοι εντός ελαττωματικών συστημάτων γιά τις χαμηλές επιδόσεις των τελευταίων.

Δυστυχώς, συχνά καταλογίζεται όλη η ευθύνη γιά χαμηλές επιδόσεις στους εργαζομένους εντός τοιούτων δυσλειτουργικών συστημάτων. Μπορεί οι εργαζόμενοι άνθρωποι εντός τοιούτων διαδικασιών να επιχειρούν το βέλτιστο δυνατόν. Αλλά έστω και αν κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν, ακόμα και το άριστο, δεν μπορούν ποτέ σαν άτομα να υπερνικούν τις χαμηλές επιδόσεις δυσλειτουργικών συστημάτων, διαδικασιών ή μηχανισμών και μεθόδων.

Έτσι είναι όλα τα συστήματα από την φύση τους. Το κάθε σύστημα έχει μία νομοτελειακή δομή και είναι τούτη η δομή αιτίων και αιτιατών η οποία καθορίζει τις διαχρονικές επιδόσεις του. Όχι οι άνθρωποι μέσα του.

Έχει όμως κάτι να προσφέρει στην ανθρωπότητα γενικά και στον ελληνικό μας κόσμο ειδικά η επιστήμη του στρατηγικού σχεδιασμού συστημάτων; Βέβαια έχει και αυτό είναι το εξής: μεταβάλλοντας την νομοτελειακή δομή ενός συστήματος, την δομή δηλαδή αιτίων και αιτιατών του συστήματος, το κλιμάκιο λήψης αποφάσεών του δίνει τη δυνατότητα στο σύστημα να επιτύχει θεαματικές επιδόσεις και ευδαιμονία στην ζωή μας.

Διότι η νομοτελειακή δομή των διαχρονικά συνυφασμένων αιτίων και αιτιατών κάθε συστήματος καθορίζει την δυναμική συμπεριφορά του. Απεναντίας, οι επιδόσεις ενός δυσλειτουργικού πολιτικού συστήματος δεν μεταβαλλονται αλλάζοντας τους ανθρώπους και τα κόμματα που εργάζονται μέσα σε αυτό.

Το μεγάλο λοιπόν μυστικό της επιτυχίας του στρατηγικού σχεδιασμού συστημάτων είναι ο ανα-σχεδιασμός που επιτυγχάνει θεαματικές επιδόσεις καθημερινά, από τις κανονικές προσπάθειες κανονικών ανθρώπων. Δεν χρειάζεται το στύψιμο των ηρωικών προσπαθειών εξαιρέτων ανθρώπων γιά να καλυτερεύσουν οι διαχρονικές επιδόσεις ενός συστήματος.

Το μυστικό είναι ότι, μεταβάλλοντας την νομοτελειακή δομή ενός συστήματος, αλλάσει το τι κάνουν οι άνθρωποι μέσα σε αυτό, πως δηλαδή λειτουργούν και πόσο αποδίδουν. Αλλάζοντας όμως τους ανθρώπους ή τα κόμματα δεν μεταβάλλει ούτε το πολιτικό σύστημα ούτε τις διαχρονικές επιδόσεις του.

Υπάρχει όμως ένα μικρό, τεχνικό πρόβλημα στην επίλυση της παρούσας κατάστασης της παγκόσμιας ηθικο-πολιτικο-οικονομική μας φούσκας. Ο μόνος πολιτικός ηγέτης που μπορεί πραγματικά να κάνει τον στρατηγικό σχεδιασμό ενός πολιτικού συστήματος γιά την επίλυσή της, όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν είναι απλά ο λαός, αλλά ένας πεπαιδευμένος δήμος πολιτών.

Ο εθνοσωτήρας λοιπόν του ελληνικού μας έθνους παγκόσμια, δεν μπορεί να είναι άλλος από τον ίδιο το ελληνικό μας λαό, σε παγκόσμια κλίμακα, αφού όμως εξελιχθεί σε έναν πεπαιδευμένο δήμο πολιτών. Αυτός είναι ο εθνοσωτήρας που ζητάμε, όχι εθνικιστικά, αλλά με ελληνικό έθος και μένος, ως έθνος Ελληνίδων και Ελλήνων. Διότι ούτε ελέω θεού ούτε ελέω τεχνοκρατίας επιτρέπεται η επιβολή πολιτεύματος σε έναν λαό.

Βέβαια η διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού απαιτεί και πάντα έχει κάποια συγκεκριμένη σειρά. Και σαφώς η συγκεκριμένη σειρά στην διαδικασία τούτη έχει και ένα πρώτο βήμα. Ξεκινάει από ένα τοσοδούλικο μικρό βηματάκι, την αρχή μιάς επίπονης διαδικασίας σχεδιασμού στρατηγικής, έναντι της ηθικο-πολιτικο-οικονομική μας φούσκας.

Και το βηματάκι τούτο είναι να ορίσουμε πρώτα απ’ όλα το πρόβλημά μας. Αλλά το πρόβλημά μας είναι συγκεκριμένο, έχει όνομα και λέγεται ‘κομματοκρατία’ .

Άντε όμως τώρα να καταλάβει η ελληνική πιάτσα, που πάντα αποστρέφεται την αμπελοφιλοσοφία, τις ‘μικροδιαφορές’ μεταξύ αυθεντικής δημοκρατίας και κομματοκρατίας. Ή τι είναι ακριβώς αυτό που θα μετέβαλε το κόμμα από κομματαρχία σε κομματοκρατία . . .

Αυτό είναι ένα απτό παράδειγμα πολιτικής παιδείας. Μίας παιδείας και αγωγής που πρέπει να κατέχει ένας πεπαιδευμένος δήμος πολιτών γιά να γίνει ο εθνοσωτήρας που ζητάμε.

Και να μετατρέψει την Ελλάδα μας από μία απλά διαμεσολαβημένη κοινωνία σε μία κοινωνία εντολέα. Διότι είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιάς κοινωνίας, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και παγκόσμια, που να αυτο-προσδιορίζεται, όχι πιά ως κοινωνία-ιδιώτης, αλλά ως κοινωνία-εντολέας, δηλαδή ως ένας αυθεντικός συντελεστής της πολιτικής, μέσα σε ένα πολιτικό σύστημα αυθεντικής δημοκρατίας.

Χρειαζόμαστε λοιπόν πρωτίστως να δημιουργήσουμε αυτόν τον πεπαιδευμένο δήμο πολιτών. Και πρέπει ίσως ο πεπαιδευμένος τούτος δήμος πολιτών να παίξει περίπου τον ρόλο του Lord Protector ή άρχοντα θεσμοφύλακα αλά Oliver Cromwell ή Όλιβερ Κρόμγουελ στον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο ;

Αλλά πριν τον πόλεμο, μας χρειάζεται η γνωσιολογική επανάσταση. Αυτό ήταν ίσως το μεγαλύτερο λάθος του Όλιβερ Κρόμγουελ. Άρχισε τον πόλεμο χωρίς πρώτα να κάνει την βασική εκπαίδευση στην αυθεντική δημοκρατία, που πάρα πολύ σωστά νομίζω ζητάει ο Θραξ στο «Τι να κάνουμε (1)».

Και βασική εκπαίδευση σημαίνει να κάνουμε τα πράγματα λιανά. Λιανά γιά να καταλάβει και η κατσίκα του διπλανού, και η κα Κατίνα απέναντι στο μανάβικο, γιατί ούτε ο Αντωνάκης, ούτε ο Γιωργάκης, ούτε και ο Μίκης από μόνοι τους μπορούν να κάνουν την ζωή μας ευδαιμονική…

Μήπως δεν τα λέω λιανά; Άντε παίδες! Βάλτε ένα χεράκι. Τον όρκο πάντως τον έχουμε έτοιμο: «Ουκ αισχυνώ τα ιερά όπλα . . . »

Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς
Καθηγητής Συστημικής Δυναμικής
Πανεπιστήμιο Fordham, Νέα Υόρκη

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση