Το '21, μοναδικό και επίκαιρο

Η Ελληνική Εθνική Επανάσταση το 1821, ως μοναδικό ιστορικό γεγονός-ορόσημο με παγκόσμιες προεκτάσεις, αποτελεί ένα παλίμψηστο όπου το κάθε υπόστρωμα αναδεικνύει μια πληθώρα στρατηγημάτων, πολεμικών τακτικών, διπλωματικών ενεργειών, πολιτικών διεργασιών, οικονομικών πτυχών και ψυχολογικών παραγόντων που επέδρασαν καταλυτικά στην ευόδωση του Αγώνα της Εθνικής Ανεξαρτησίας, ο οποίος αφορούσε την απελευθέρωση ολόκληρου του υπόδουλου Ελληνισμού και των πατρογονικών εστιών του (τα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), όπως εύγλωττα περιέγραψε ο Ιωάννης Καποδίστριας στον υφυπουργό Πολέμου και Αποικιών της Μεγάλης Βρεταννίας Σερ Ρόμπερτ Όρτον.

Ανατρέχοντας στους καθοριστικούς παράγοντες επίτευξης του εθνικού στόχου της ανεξαρτησίας (η Εθνική Ολοκλήρωση καθυστέρησε περισσότερο από έναν αιώνα, ενώ δεν επετεύχθη καθ’ ολοκληρίαν το αρχικό όραμα της Επανάστασης) μέσω της επιτυχούς έκβασης της Επανάστασης του '21, δύναται να εξαχθούν αφενός πολύτιμα συμπεράσματα για την τεράστια αξία της ελληνικής επικράτησης, αφετέρου να αποπειραθεί η ανάδειξη των διδαγμάτων που απορρέουν από την τιτάνια και μακροχρόνια εθνική προσπάθεια της Παλιγγενεσίας, τα οποία καθίστανται επίκαιρα και στον τρέχοντα αιώνα, λειτουργούν συνεπώς δυνητικά ως οδοδείκτης για την μελλοντική πορεία του ελληνικού κράτους.

Το 1821 ως μοναδικό ιστορικό γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας

Ο ελληνικός θρίαμβος υπήρξε καταλύτης ασύλληπτου μεγέθους και αντικτύπου, συγκλόνισε εκ θεμελίων την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αποτέλεσε το έναυσμα αποσύνθεσής της, άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων της Ευρώπης, γεγονός που προέβλεψε εξαρχής ο Μέττερνιχ και συντάραξε τον κόσμο, αποτελώντας την θρυαλλίδα και το κομβικό σημείο μετατόπισης του γεωπολιτικού χάρτη προς το μετέπειτα πρότυπο των εθνών-κρατών και του τέλους των πολυ-εθνοτικών αυτοκρατοριών.

Η κατίσχυση της Ελληνικής Επανάστασης το 1821 έναντι της Υψηλής Πύλης, αποτελεί ένα μοναδικό και ανεπανάληπτο γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας, ένας άθλος από πάσης απόψεως, λαμβάνοντας υπόψη την τεράστια ασυμμετρία ισχύος μεταξύ του επαναστατημένου Ελληνισμού και της αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που εκτεινόταν απ’ τον Ευφράτη ως τον Νείλο.

Αξίζει να σημειωθεί πως ενώ προβάλλεται ως βασικό αίτιο επιτυχίας του Ελληνισμού, η ιστορική συγκυρία της φθίνουσας πορείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 19ο αιώνα, εξαιτίας της παρωχημένης δομής των διοικητικών και στρατιωτικών αρμών της, η σύγκριση αυτή αφορά τις προηγμένες για την εποχή ευρωπαϊκές οντότητες.

Η σύγκριση ισχύος Οθωμανικής Αυτοκρατορίας-υπόδουλου Ελληνισμού παραπέμπει στον Γολιάθ έναντι του Δαυίδ σε στρατιωτικές δυνατότητες τόσο στην ξηρά όσο και στην θάλασσα. Αρκεί να ληφθεί υπόψη ότι ο Οθωμανός αρχιστράτηγος Μεχμέτ Χουρσίτ Πασάς διέθετε συνολικά ένα στράτευμα στον ελλαδικό χώρο που υπερέβαινε τις 80 χιλιάδες για να πολεμήσει τον Αλή Πασά τα 2 πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Μόνο οι δυνατότητες επιστράτευσης μουσουλμανικών πληθυσμών εντός του ελλαδικού χώρου υπερέβαιναν κατά πολύ τις αντίστοιχες δυνατότητες επιστράτευσης του ελληνικού πληθυσμού.

Η Επανάσταση ευοδώθηκε κατά συνέπεια υπό τις πλέον αντίξοες συνθήκες λόγω σαφούς ποσοτικής υπεροχής των Τούρκων τόσο σε έμψυχο δυναμικό όσο και σε υλικές δυνατότητες στο πεδίο της μάχης, ενώ και στο διπλωματικό επίπεδο η ελληνική πλευρά ετέθη υπό καθεστώς διεθνούς δυσμένειας, αντιμετωπίζοντας την καταφανή ή κεκαλυμμένη εχθρότητα των μελών της Ιεράς Συμμαχίας ιδίως στα πρώτα δύο χρόνια του πολέμου και τη διαρκή υπονόμευσή της καθ’ όλη τη διάρκεια διεξαγωγής της Επανάστασης από έναν εκ των κορυφαίων διπλωματών της εποχής τον Αυστριακό κόμη Μέττερνιχ.

Η Επανάσταση υπερίσχυσε ανυπέρβλητων δυσχερειών, διαψεύδοντας τις ιδιαιτέρως δυσοίωνες προοπτικές επιβίωσής της λόγω των γεωπολιτικών δεδομένων. Η μοναδικότητα της επιτυχίας της, έγκειται πρωτίστως στον άυλο παράγοντα της πνευματικής ακμής, προετοιμασίας και ωρίμανσης του υπόδουλου γένους και της πάνδημης αφοσίωσης στον εθνικό στόχο, αποτέλεσμα των άοκνων προετοιμασιών της Φιλικής Εταιρείας, της υπέρβασης του τοπικιστικού πνεύματος και της εμπέδωση του πανεθνικού ενοποιητικού καλέσματος απ’ άκρη σ άκρη του Ελληνισμού σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της αδιάλλακτης κουλτούρας της επιβίωσης του συλλογικού υποκειμένου (Έθνους).

Το ελληνικό έθνος παρότι υπόδουλο επεδείκνυε σφριγηλή δημογραφική ανάπτυξη, αξιοθαύμαστη πολιτισμική-ταυτοτική συνοχή, ακμάζουσα οικονομική δραστηριότητα και πνευματική εγρήγορση.

Η στρατηγική κουλτούρα της επιβίωσης συνοψίζεται στην φράση "Ελευθερία ή Θάνατος", παραπέμποντας στη μοναδική στρατηγική επιλογή ενός ελεύθερου και ανεξάρτητου έθνους και κατ' επέκταση μεταγενέστερα ενός ανεξάρτητου κράτους.

Η υπέρβαση του τοπικιστικού πνεύματος δεν έγινε χωρίς προστριβές αλλά η αταλάντευτη προσήλωση στον εθνικό στόχο και το υπαρξιακό διακύβευμα, συμπόρευσαν άπαντες υπό την εθνική σημαία, οι οποίοι κατέβαλλαν και το υψηλότατο τίμημα της Ελευθερίας με ποταμούς αιμάτων και αναρίθμητες θυσίες.

Επιπρόσθετα, η ευόδωση της Επανάστασης έγκειται και στην ανάδειξη της συμβολής των προσωπικοτήτων που αφορούν την υποκειμενική διάσταση του πολέμου ως συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα, που αντιλαμβάνονται τα διακυβεύματα και δίνουν τις κατευθύνσεις, κινώντας το συλλογικό υποκείμενο (έθνος) προς τα εμπρός. Η μοναδικότητα της Επανάστασης σ' αυτό το πλαίσιο εδράζεται στην αρμονική σύμπλευση Καποδίστρια-Κολοκοτρώνη προς την επίτευξη του στρατηγικού στόχου, αντιλαμβανόμενοι πλήρως όλες τις διαστάσεις, προεκτάσεις και επιπτώσεις της Επανάστασης.

Η γνώση της διεθνούς σκακιέρας και του επιχειρησιακού περιβάλλοντος που επέδειξαν οι δύο ηγήτορες, στη σκιά των αδιεξόδων του εμφύλιου σπαραγμού είναι γεγονός ανεπανάληπτο στη παγκόσμια ιστορία, πράγμα που αποδεικνύει και το πνευματικό σφρίγος του Ελληνισμού στις αρχές του 19ου αιώνα.

Οι Έλληνες εκτός από απαράμιλλο ηρωισμό, σθένος, καρτερία και επιμονή, κατέβαλλαν τον πολυπληθέστερο και τεχνολογικά αρτιότερο αντίπαλό τους εξαιτίας της συμβολής δύο τεραστίου βεληνεκούς προσωπικοτήτων, αφενός του ασύγκριτου Ιωάννη Καποδίστρια, της κορυφαίας προσωπικότητας της εποχής, του οποίου η άοκνη μαεστρική διπλωματική προσπάθεια πέτυχε εν τέλει τη διεθνή νομιμοποίηση της Επανάστασης και του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, εκμεταλλευόμενος με υποδειγματικό τρόπο τις συγκυρίες, τις περιστάσεις, τα αντικρουόμενα συμφέροντα και ανατρέποντας με επιτυχείς ελιγμούς προηγούμενες δυσμενείς αποφάσεις.

Αφετέρου του εμπνευσμένου στρατηγιστή και ηγήτορα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του οποίου η στρατηγική ιδιοφυΐα, εξασφάλισε αρχικά την εμπέδωση της Επανάστασης επί του πεδίου και στην συνέχεια την επιβίωση της Επανάστασης που απειλείτο απ’ τα προσκυνοχάρτια του Ιμπραήμ.

Ο Καποδίστριας εφήρμοσε αριστοτεχνικά τη διπλωματική τακτική του αντιπερισπασμού προσποιούμενος τη διατήρηση του status quo, εκμεταλλευόμενος τις ενδο-ευρωπαϊκές γεωπολιτικές έριδες και απομονώνοντας την επιρροή του Μέττερνιχ στον Τσάρο, ενώ ο Κολοκοτρώνης εξαρχής στόχευσε το κέντρο βάρους της οθωμανικής διοίκησης στην Πελοπόννησο την Τριπολιτσά ενώ σε τακτικό επίπεδο τόσο εναντίον των τεράστιων στρατιών του Δράμαλη και του Ιμπραήμ, ακολούθησε την περίφημη Φάβια στρατηγική της καμένης γης και της στέρησης πρόσβασης σε πηγές ανεφοδιασμού στον αντίπαλο, στρατηγική που εφήρμοσε με επιτυχία ο Ρώσος Στρατηγός Κουτούζωφ έναντι του Ναπολέοντα. 

Το '21 επίκαιρο

Αν και ο παραλληλισμός και η σύγκριση με τη σημερινή κατάσταση του ελληνικού κράτους φαντάζει κάπως αδόκιμος, καθώς είναι τελείως διαφορετικές οι γεωπολιτικές συνθήκες και η στρατηγική κουλτούρα ενός συλλογικού υποκειμένου (έθνος) όταν διεξάγει πανεθνικό αγώνα επιβίωσης με τη στρατηγική κουλτούρα ενός συλλογικού υποκειμένου (έθνους- κράτους) βρισκόμενο εν καιρώ ειρήνης, εντούτοις το σύγχρονο ελληνικό κράτος σε καθεστώς δημογραφικής συρρίκνωσης, οικονομικής δυσπραγίας και θολών προταγμάτων που απειλούν την διαχρονική πολιτισμική ταυτότητα, αντιμετωπίζει την παραδοσιακή απειλή ασφάλειας εξ Ανατολών-εκ νέου την Τουρκία υπό το υβρίδιο της ισλαμο-κεμαλικής σύνθεσης, σε έναν ασταθή και μεταβαλλόμενο πολυπολικό κόσμο, το λυκαυγές της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.

Υπ' αυτό το πλαίσιο, το ελληνικό κράτος παρουσιάζει έντονα συμπτώματα παρακμής και αποδρομής σε στρατηγικό επίπεδο, καθώς απουσιάζει αφενός η εγρήγορση που κινεί ένα συλλογικό υποκείμενο προς τα εμπρός, αφετέρου η διεκδικητική διάθεση για τα εθνικά δίκαια, ενώ η κυριαρχούσα στρατηγική κουλτούρα προσιδιάζει σε μικρό κρατίδιο το οποίο διακατέχεται από φοβικά σύνδρομα και εναποθέτει τις ελπίδες του για επιβίωση στις Μεγάλες Δυνάμεις.

Ποια διδάγματα δύναται να εξαχθούν από το '21 ώστε να αποτελέσουν φάρο επιβίωσης και ανάπτυξης του ελληνικού κράτους;

Πρωτίστως, θα πρέπει να τεθεί ένα εθνικό σχέδιο ανάτασης και επανεκκίνησης του Ελληνισμού, εστιάζοντας στην επίλυση μέσω συγκεκριμένων μέτρων, της δημογραφικής "Δαμοκλείου Σπάθης" που επικρέμεται και απειλεί τη μελλοντική του ύπαρξη ως έθνους συνεπώς και του κράτους, επενδύοντας παράλληλα στην ασύγκριτη και απαράμιλλη πολιτισμική ταυτότητα του Ελληνισμού, στην αναλλοίωτη αξία και συμβολή του ξεχωριστού ελληνικού πολιτισμικού παραδείγματος στην παγκόσμια ιστορία και στον παγκόσμιο πολιτισμό μέσω της κλασικής παιδείας και της Ορθόδοξης Παράδοσης.

Ο Ελληνισμός όντας δημογραφικά σφριγηλός, άντεξε τέσσερις αιώνες δουλείας και μπόρεσε να ανταπεξέλθει σε οργανωμένες γενοκτονίες αφανισμού του, πριν και κατά την εποχή της Επανάστασης αλλά και μεταγενέστερα, έχοντας ως βάση και ως πυξίδα τη διακριτή πολιτισμική του ταυτότητα και την ακλόνητη προσήλωση στα πανανθρώπινα προτάγματα και στις αξίες της κλασικής ελληνικής παιδείας και της απαράμιλλης Ορθόδοξης πνευματικής σοφίας.

Στον 21ο αιώνα, το πολιτισμικό κεφάλαιο καθίσταται υπερπολύτιμος παράγων επιβίωσης του έθνους-κράτους καθώς αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας ενάντια σε υβριδικού χαρακτήρα απειλές από αναθεωρητικά κράτη που στοχεύουν πρωτίστως το γνωσιακό-αξιακό κώδικα του αντιπάλου βάσει πολιτισμικών ρόλων και ταυτότητας. Η τουρκική απειλή εμπεριέχει ξεκάθαρα ψήγματα μιας τέτοιας προσέγγισης.

Επιπρόσθετα, το ελληνικό κράτος θα πρέπει να κινηθεί στην λογική της συσσώρευσης "ήπιας" ισχύος, εκμεταλλευόμενο την αξία του ανθρώπινου δυναμικού του και του τεράστιου παγκόσμιου brand που φέρει.

Ακολούθως, ένα από τα πιο πολύτιμα διδάγματα του 21, έγκειται στην στρατηγική κουλτούρα επιβίωσης που περιλαμβάνει αταλάντευτη προσήλωση στην ευόδωση των εθνικών συμφερόντων και στην επίτευξη των εθνικών στόχων και κυρίως καμία έκπτωση των εσχατολογικών και ζωτικών συμφερόντων του έθνους και κατ’ επέκταση του κράτους το οποίο επιφορτίζεται με την υποχρέωση να προασπίζει το έθνος.

Ο Ελληνισμός επέδειξε αξιοθαύμαστη προσήλωση στον στόχο της εθνικής ολοκλήρωσης με απερίγραπτες θυσίες. Αναγνώρισε το υπαρξιακό διακύβευμα και έδωσε τα πάντα για την επίτευξη του εθνικού στόχου, ενωμένος και αποφασισμένος. Όταν παρέκκλινε του στόχου εξαιτίας των εσωτερικών διχασμών μετά τα δύο πρώτα επιτυχή χρόνια, η Επανάσταση κινδύνευσε με ολοκληρωτική αποτυχία.

Στο σύγχρονο ελληνικό κράτος απουσιάζει ένα όραμα με σαφείς εθνικούς στόχους που θα κινήσουν εκ νέου το έθνος προς τα εμπρός. Απουσιάζει ο μακρόπνοος στρατηγικός σχεδιασμός, ενώ δεν υπάρχει καν η ιεράρχηση των εθνικών συμφερόντων γεγονός ανήκουστο για ένα κράτος που συγκαταλέγεται μεταξύ των κομβικών κρατών σε περιφερειακό επίπεδο.

Παράλληλα στην χώρα ευδοκιμεί μια κουλτούρα διχασμού κυρίως στο πλαίσιο των πολιτικών ελίτ που αποπροσανατολίζει την ελληνική κοινωνία, δημιουργώντας συνθήκες υιοθέτησης ανερμάτιστων πολιτικών κυρίως δευτερευούσης ή τριτευούσης σημασίας.

Επιπρόσθετα κυριαρχεί μια κουλτούρα διεθνιστικών εθνομηδενιστικών ιδεολογημάτων εξαιτίας της πολιτικής καχεξίας που δημιουργεί συνθήκες αποσταθεροποίησης της εσωτερικής συνοχής, γεγονός που θέτει εν κινδύνω την επιβίωση του έθνους-κράτους μακροπρόθεσμα καθώς εκπέμπει σημάδια αδυναμίας και φθίνουσας δυναμικής σε επίδοξους ανταγωνιστές. Η απονεύρωση τέτοιων στοιχείων μέσω της επιστημονικής τεκμηρίωσης και της ιστορικής αλήθειας είναι επιβεβλημένη.

Ο Ελληνισμός μετά από δύο αιώνες, παρά την συρρίκνωση του έθνους στα όρια του κράτους μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, διαθέτει μια αξιοζήλευτη κομβική γεωπολιτική αξία και ένα ανεκμετάλλευτο γεωπολιτικό δυναμικό.

Απαιτείται να αποκτήσει αυτόνομη στρατηγική σκέψη ώστε να αξιοποιήσει υφιστάμενες και δυνητικές συμμαχίες προς ευόδωση των εθνικών συμφερόντων. Για να το επιτύχει όμως απαιτείται να λειτουργεί πρωτίστως με αυτόνομη λογική χωρίς τα σύνδρομα μετάβασης των βαρών σε τρίτους απαλλασσόμενο οριστικά από το σύνδρομο του Ναυαρίνου.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι αρωγοί στην εθνική προσπάθεια εφόσον συγκλίνουν τα συμφέροντά τους υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι δεν υποκαθιστούν την αυτενέργεια του συλλογικού υποκειμένου εν προκειμένω του ελληνικού έθνους-κράτους.

Η Επανάσταση το απέδειξε περίτρανα. Χωρίς την αδιάλλακτη προσήλωση των Ελλήνων στον εθνικό στόχο και την επίτευξη ευνοϊκών τετελεσμένων στο πεδίο της μάχης, οι Μεγάλες Δυνάμεις θα απείχαν.

Ούτε το Ναυαρίνο ούτε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-29 δεν χάρισαν την ελευθερία στους Έλληνες. Οι αμέτρητες θυσίες του έθνους το έπραξαν και οι ανωτέρω ενέργειες απλά την επισφράγισαν.

Δύο αιώνες μετά την μεγαλειώδη Εθνική Επανάσταση το 1821, το ελληνικό έθνος και κατ'επέκταση το ελληνικό κράτος βρίσκονται στην κρισιμότερη φάση της σύγχρονης ιστορίας του.

Σ' έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο επιβάλλεται να θέσει τις προϋποθέσεις ανάδειξης των συγκριτικών του πλεονεκτημάτων, να αποτελέσει πόλο έλξης και αριστείας για τις νεώτερες και τις μελλοντικές γενεές και να αναλάβει τον ηγετικό ρόλο που του αρμόζει ως γεωπολιτικός πόλος περιφερειακής ισχύος όπως τον οραματίστηκαν οι ένδοξοι πρόγονοί μας το 1821.

Τα διδάγματα της Επανάστασης του 1821 παραμένουν πιο επίκαιρα σήμερα από ποτέ. Η φράση του Εθνικού μας Ποιητή Κωστή Παλαμά συνοψίζει διαχρονικά το εθνικό χρέος των Ελλήνων: "Κριτές θα μας δικάσουν, οι αγέννητοι , οι νεκροί".

Κων/νος. Θ Λαμπρόπουλος
Ιστορικός, Στρατηγικός Αναλυτής Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση