Οι Δημοκρατίες χρειάζονται ανανέωση για να επιβιώσουν

Του Tony Barber

Όπως τα αυτοκίνητα, οι προσωπικοί υπολογιστές και το ανθρώπινο χώμα, και οι δημοκρατίες χρειάζονται κατά καιρούς επιδιόρθωση προκειμένου να λειτουργήσουν σωστά. Σήμερα, εκατομμύρια αμερικανοί και ευρωπαίοι πολίτες αισθάνονται ανίσχυροι και υπο-εκπροσωπούμενοι σε πολιτικά και οικονομικά συστήματα που ανταποκρίνονται ανεπαρκώς στις ανάγκες τους. Η δυσπιστία έναντι θεσμών που κάποτε έχαιραν βαθύτατου σεβασμού, είναι ευρεία. Έχει αρχίσει να γίνεται της μόδας να μιλάμε για «δημοκρατική ύφεση», ή και χειρότερα, στις δυτικές κοινωνίες.

Κάθε γενιά μπαίνει στον πειρασμό να νομίσει πως οι προκλήσεις της είναι μοναδικές. Η ιστορία άλλα διδάσκει. Το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα περιελάμβανε την Προοδευτική Περίοδο των ΗΠΑ, το New Deal και τις βρετανικές κυβερνήσεις Φιλελεύθερων και Εργατιών το 1906-1014 και 1945-1951. Σε κάθε περίπτωση, το κινητήριο πνεύμα της μεταρρύθμισης ήταν η πεποίθηση πως, για να καταπολεμηθεί μια κρίση και να χτιστεί μια καλύτερη κοινωνία, οι παλιές μορφές της πολιτικής εκπροσώπησης και της οικονομικής διαχείρισης πρέπει να προσαρμοστούν σε ευρείες κοινωνικές και βιομηχανικές αλλαγές.

Οι δημοκρατίες μπορούν να πεθάνουν, δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία επί τούτου. Όμως μπορούν επίσης να εκσυγχρονιστούν και να αποκατασταθεί η εύρυθμη λειτουργία τους, αν και ποτέ δεν θα επανέλθουν σε μια μόνιμη και τέλεια υγεία. Πολλά εξαρτώνται από τη διάγνωση και τις προτεινόμενες θεραπείες.

Στις σημερινές συνθήκες, αν και οι δυο σειρές προβλημάτων αλληλεπικαλύπτονται, ωστόσο βοηθά να γίνεται διάκριση μεταξύ της ανάγκης για βελτίωση της δημοκρατικής εκπροσώπησης από τη μια πλευρά και της ανάγκης για προωθείται η κοινωνική συνοχή και ευημερία από την άλλη.


Η προσοχή που δόθηκε στη ρωσική παρεμβολή στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016 και στις διάφορες ευρωπαϊκές ψήφους, περιλαμβανομένου του δημοψηφίσματος για το Brexit, έχει αποσπάσει την προσοχή από την θεμελιωδώς «εγχώριας παραγωγής» φύση των ελαττωμάτων στη δυτική δημοκρατία.

Στις ΗΠΑ, η καταπίεση των δικαιωμάτων των ψηφοφόρων, τα «μαγειρέματα» στις εκλογικές περιφέρειες και η αποτυχία να υπάρξει μεταρρύθμιση των κανόνων για τη χρηματοδότηση των προεκλογικών εκστρατειών, δεν έχουν καμία σχέση με τη Ρωσία. Το ίδιο ισχύει για την διαφθορά και την κακή διακυβέρνηση σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και για την ανεπαρκή λογοδοσία των θεσμών της ΕΕ.

Αναμφίβολα, οι αντίπαλοι και ανταγωνιστές της Δύσης έχουν μάθει πώς να προκαλούν προβλήματα. Οι τακτικές της Ρωσίας περιλαμβάνουν την αναγνώριση ενός διχαστικού ζητήματος, όπως είναι το θέμα τις φυλής στις ΗΠΑ ή της μετανάστευσης στην Ευρώπη, και να υποδαυλίζουν τον θυμό και στις δυο πλευρές τις επιχειρηματολογίας προκειμένου να εμποδίσουν μια εμπεριστατωμένη συζήτηση και να παραλύουν την διακυβέρνηση. Τα fake news, που διαδίδονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποτελούν μέρος του Ρωσικού οπλοστασίου.

Όμως τα fake news είναι επίσης κάτι στο οποίο αδίστακτοι αμερικάνοι και ευρωπαίοι πολιτικοί είναι συνένοχοι. Δεν είναι κάτι καινούριο. Η πλαστή επιστολή Ζινόβιεφ, που εμφανίστηκε λίγο πριν τις γενικές εκλογές του 1924 στο Ηνωμένο Βασίλειο και συνδέονταν με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, το Συντηρητικό κόμμα και τις ίντριγκες των ΜΜΕ, αντί για τη Μόσχα, αποτελεί ένα καλό παράδειγμα fake news του περασμένου αιώνα.

Φυσικά, η ενδυνάμωση της επίσημης δημοκρατικής διαδικασίας κατά της ξένης εμπλοκής είναι ζωτικής σημασίας. Ο πρόεδρος της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, προτείνει μια «Ευρωπαϊκή υπηρεσία για την προστασία των δημοκρατιών» που θα προστατεύει από τις κυβερνοεπιθέσεις και άλλες χειραγωγήσεις. Όμως ο κίνδυνος μιας τέτοιας πρωτοβουλίας είναι πως μπορεί να μην προσφέρει τίποτα περισσότερο από ένα ακόμα στρώμα αναποτελεσματικής ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.

Υπό μια πιο φιλόδοξη προσέγγιση, κάθε ευρωπαϊκή χώρα θα περνούσε νόμους που θα καθόριζαν την απόλυτη διαφάνεια για την χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων, περιλαμβανομένου του ποιος πληρώνει για την online διαφήμιση. Οι τράπεζες, οι επιχειρήσεις, οι ομάδες lobbying, τα ΜΜΕ και άλλοι, ομοίως, θα ήταν υποχρεωμένοι να δηλώνουν οποιαδήποτε ξένη οικονομική στήριξη. Ωστόσο, ακόμα και αν έπεφτε κάποιο φως στις σκοτεινές χρηματοοικονομικές γωνίες της σύγχρονης δυτικής πολιτικής, δεν θα αντιμετωπίζονταν απόλυτα το πρόβλημα της πολιτικής εκπροσώπησης.

Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008 και στον απόηχο αυτής, εκατομμύρια πολίτες έχουν την αίσθηση της ακραίας ανισότητας και αδικίας, σε συνδυασμό με την αίσθηση πως οι πολιτικοί θεσμοί τους προσφέρουν πολύ μικρό περιθώριο για να κάνουν κάτι γι’ αυτό.

Καθώς οι κυβερνήσεις διέσωσαν τράπεζες, παρακρατώντας τα χρήματα μέσω της αύξησης φόρων και των περικοπών στο κράτος πρόνοιας, οι πολίτες ένιωσαν πως επωμίζονταν το βάρος των ασύδοτων ελίτ που καταλάμβαναν το κράτος και τον επιχειρηματικό κόσμο. Η αγανάκτηση που σιγόβραζε εντάθηκε από το αίσθημα πως η πολιτική είναι τώρα προνόμιο ειδικών συμφερόντων.

Για ορισμένους μεταρρυθμιστές πολιτικούς και πολιτικούς ακτιβιστές, η ανανέωση της δημοκρατίας σημαίνει επέκταση της συμμετοχής στον δημόσιο βίο, δημιουργία νέων φόρουμ που θα λειτουργούν παράλληλα με τα παραδοσιακά κοινοβούλια και τα κόμματα. Η «διαβουλευτική δημοκρατία», ή οι συνελεύσεις πολιτών, έχουν αποφέρει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα στην Αυστραλία, στον Καναδά και στην Ιρλανδία.

Αντιθέτως, το σημαντικότερο εργαλείο της ΕΕ για τη συμμετοχική δημοκρατία, που είναι γνωστό ως Πρωτοβουλία των Ευρωπαίων Πολιτών, υπήρξε μάλλον αποτυχία. Ακόμα και τα μαζικά αιτήματα με περισσότερες από ένα εκατομμύριο υπογραφές δεν έχουν καταφέρει να πείσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση να προετοιμάσει νομοθεσία για τα ζητήματα που θέτουν οι διάφοροι ακτιβιστές. Η «Μεγάλη Συζήτηση» του κ. Μακρόν, μια προσπάθεια να δοθεί νέα πνοή στη Γαλλική δημοκρατία μετά τα προβλήματα που αντιμετώπισε η προεδρία του πέρυσι εν μέσω των διαδηλώσεων των «κίτρινων γιλέκων», είχε ανάμικτα αποτελέσματα. Παρά τις 2 εκατ. online συνεισφορές και τις 10.000 τοπικές συναντήσεις, οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν μεγαλύτερης ηλικίας, πλουσιότεροι, ανώτερης εκπαίδευσης και αστοί.

Η όποια προσπάθεια ανόρθωσης της δημοκρατίας θα πρέπει να περιλαμβάνει μια συνεχιζόμενη προσπάθεια για προστασία του βιοτικού επιπέδου και βελτίωση των οικονομικών ευκαιριών πολιτών που έχουν βρεθεί στο περιθώριο –κάτι που είναι ακόμα πιο απαραίτητο στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.

Η εκκαθάριση της πολιτικής και η διεύρυνση της δημοκρατικής συμμετοχής είναι σημαντικά, αλλά εξίσου σημαντική είναι και η μεταρρύθμιση του ίδιου του δυτικού καπιταλιστικού μοντέλου.

© The Financial Times Limited 2019. All rights reserved.
Euro2day


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση