Στρατηγική ασφάλειας: Τα πρώτα βήματα μιας νέας εποχής

Του Κωνσταντίνου Δούβλη, Ph.D.

Σε προηγούμενη παρέμβασή μου (www.capital.gr.17/5/2019) αναφέρθηκα στα χαρακτηριστικά που κατά την άποψή μου πρέπει να διέπουν το σύγχρονο δόγμα ασφάλειας της χώρας.

Όλα αυτά φυσικά έχουν πολιτική χροιά και απαιτούν πολιτική αλλαγή, μακριά από τις ιδεοληψίες και τις αγκυλώσεις της απερχόμενης κυβέρνησης.

Μετά τα αποτελέσματα των πρόσφατων Ευρωεκλογών, θεωρώ ότι η χώρα εισέρχεται σε μια νέα εποχή που θα σηματοδοτήσει το οριστικό τέλος των πειραματισμών, των ερασιτεχνισμών και της πρωτοφανούς διαχειριστικής ανεπάρκειας.

Κυρίως όμως θα σηματοδοτήσει την οριστική και αμετάκλητη εναρμόνισή της χώρας μας με τις πρακτικές και τις πολιτικές των Ευρωπαίων εταίρων μας και των Αμερικανών συμμάχων μας στα θέματα ασφάλειας και δημόσιας τάξης.

Μακριά από τριτοκοσμικές παλινωδίες, συμπάθειες σε καθεστώτα τύπου Μαδούρο και συναισθηματικές ταυτίσεις με κάθε λογής περιθώριο...

Η φιλοδοξία του να ξαναγίνει η χώρα μας μια "κανονική" χώρα φαίνεται να αποκτά σάρκα και οστά.

Με μεγάλη ικανοποίηση διάβασα στην έγκυρη "Καθημερινή" ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης σχεδιάζει να υλοποιήσει μια πρόταση που είχα κάνει από το φιλόξενο βήμα του Capital, δηλαδή την ίδρυση ενός ισχυρού υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας στα πρότυπα του Αμερικανικού Dept. Of Homeland Security. Όπως είχα επισημάνει, είναι σημαντικό όλες οι υπηρεσίες ασφαλείας να έχουν ενιαίο συντονισμό, εντολές και πρωτόκολλα. Ο κατακερματισμός των δυνάμεων και των πολιτικών εντολών αποτελούσε πάντα την αχίλλειο πτέρνα της χώρας.


Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να πάμε ένα βήμα παρακάτω τη συζήτηση και να αναφερθούμε σε προτάσεις στρατηγικής σημασίας για τον τομέα της ασφάλειας όπως, κατά τη γνώμη του γράφοντος, επιβάλλεται για να αναβαθμιστεί το δόγμα ασφαλείας από ένα "πουκάμισο αδειανό" σε ένα στρατηγικό σχέδιο με σαφή προσανατολισμό και στην συνέχεια, σε ξεκάθαρα και εφαρμόσιμα πρωτόκολλα που θα αποτελούν την "βίβλο" των Σωμάτων Ασφαλείας της χώρας.

Ας ξεκινήσουμε με μια δημοφιλή ιδέα.

Πολύς λόγος έγινε πριν από μερικούς μήνες για το περιβόητο Εθνικό Συμβούλιο Ασφάλειας. Πρόκειται για ένα όργανο συμβουλευτικής αρμοδιότητας αλλά αυξημένου κύρους το οποίο θα γνωμοδοτεί για θέματα Αμυνας και εξωτερικής πολιτικής.

Αν και φρονώ ότι η δημιουργία του είναι θεμιτή (ανάλογες δομές έχουν από τις ΗΠΑ μέχρι την Τουρκία και λειτουργούν με επιτυχία) θεωρώ το εγχείρημα -με τη μορφή που προτείνεται- ημιτελές.

Στο σύγχρονο, πολύπλοκο και παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον η Εθνική άμυνα μιας χώρας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με την εσωτερική της ασφάλεια. Η διεθνής τρομοκρατία, για παράδειγμα, άπτεται και των δύο. Είναι ζήτημα εσωτερικής ασφάλειας, δημόσιας τάξης και εγκληματικότητας αλλά ταυτοχρόνως δυνητική άμεση απειλή για την Εθνική άμυνα της χώρας. Η περίπτωση του ISIS και του διεθνούς εξτρεμισμού είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Απαιτείται λοιπόν, εντός του πλαισίου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, μια δομή Εσωτερικής Ασφάλειας που θα καταρτίσει και θα επιβλέψει την εφαρμογή ενός ενιαίου σχεδίου Εσωτερικής Ασφάλειας και θα περιλαμβάνει την αντιμετώπιση της σύγχρονης Τρομοκρατίας και του εξτρεμισμού και της ριζοσπαστικοποίησης.

Εξυπακούεται ότι οι (εκάστοτε) αρχηγοί της ΕΛ.ΑΣ και διοικητές της ΕΥΠ θα είναι βασικά μέλη. Ο ρόλος τους ουσιαστικά θα είναι διττός: Σε περιόδους κανονικότητας θα επιβλέπουν την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου σχεδίου εσωτερικής ασφάλειας. Θα επισημαίνουν ατέλειες και θα προβαίνουν σε διορθωτικές κινήσεις. Σε περιόδους κρίσης, θα φροντίζουν να υπάρχουν όλα τα δεδομένα έτοιμα γι' αυτούς που θα πάρουν τις τελικές αποφάσεις (Υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας / Αμυνας και τελικά ο Πρωθυπουργός μέσω του ΚΥΣΕΑ). Στη συνέχεια θα εποπτεύουν την επιχειρησιακή εφαρμογή των αποφάσεων και θα συντονίζουν ενέργειες με τα επιτελεία Εθνικής άμυνας και υπ Εξωτερικών όπως απαιτείται.

Ακόμα θυμάμαι τα λόγια της Συμβούλου εθνικής Ασφάλειας του προέδρου Bush, σε μια διάλεξή της στο πανεπιστήμιο μου. (στις ΗΠΑ ο Σ.Ε.Α. έχει status υπουργού.) "Οι διαδικασίες διασφαλίζουν τη λογοδοσία".

Εν ολίγοις, όταν υπάρχει μια δομή που επιφορτίζει τον κάθε θεσμικό παράγοντα με συγκεκριμένες αρμοδιότητες και ευθύνες, κανείς δεν μπορεί να τις αποφύγει ούτε να ισχυριστεί ότι "του έκατσε μια στραβή στη βάρδια του"...

Συγκεκριμένη θέση, συγκεκριμένα καθήκοντα, συγκεκριμένες ευθύνες...

Θέμα κομβικής σημασίας είναι η απολύτως αναγκαία προσπάθεια εκσυγχρονισμού της ΕΛ.ΑΣ. Η τελευταία τομή που έγινε στο εγχώριο σύστημα αστυνόμευσης ήταν η ενοποίηση Αστυνομίας Πόλεως και Χωροφυλακής το 1984. Καιρός για κάτι καινούριο...

Όπως είχα αναφέρει στο τελευταίο μου άρθρο, η ΕΛ.ΑΣ ακόμα πληρώνει το αμαρτωλό της παρελθόν. Αν και πλέον και η ΕΛ,.ΑΣ και η κοινωνία είναι εντελώς διαφορετικές και κανένας από τους επιβαρυντικούς παράγοντες δεν υφίσταται, οι βαθιά ριζωμένες κοινωνικές απόψεις και τα αρνητικά στερεότυπα, εξακολουθούν να ταλανίζουν τα σώματα ασφαλείας.

Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητος ένας επαναπροσδιορισμός της σχέσης της Αστυνομίας με την κοινωνία.

Τα σώματα ασφαλείας λόγω κουλτούρας και συνθηκών, έχουν μια τάση κοινωνικής απομόνωσης. Είναι διαπιστωμένο ότι οι αστυνομικοί συναναστρέφονται κυρίως συναδέλφους. Στις ΗΠΑ μάλιστα υπάρχουν στέκια που έχουν σχεδόν αποκλειστικά αστυνομικούς ως πελάτες (τα λεγόμενα cop bars).

Οι ιδιαιτερότητες του επαγγέλματος είναι ο βασικός λόγος αυτής της ιδιότυπης κοινωνικής απομόνωσης. Το στοιχείο του κινδύνου, η καχυποψία της κοινωνίας και η πίεση οδηγούν σε μια έντονη αλληλεγγύη που είναι μεν απαραίτητη για την επαγγελματική τους επιβίωση αλλά εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε παθογένεια. Να δημιουργήσει δηλαδή μια αντίληψη του "εμείς" ( οι αστυνομικοί) και "αυτοί" ( η κοινωνία).

Είναι απαραίτητο να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο με ενέργειες εξωστρέφειας που θα προέλθουν από τον χώρο της αστυνομίας.

Επιβάλλεται να εμπλακεί η ΕΛ.ΑΣ σε κοινωνικές δραστηριότητες δίνοντας έμφαση στον ρόλο της αρωγής.

Δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια, σχολεία, πολιτιστικές εκδηλώσεις είναι λίγες μόνο από τις κοινωνικές δραστηριότητες στις οποίες πρέπει να αποκτήσει συμμετοχή η Αστυνομία.

Η αστυνομία πρέπει να επανακτήσει τη διασύνδεσή της με την λεγόμενη "κοινωνία των πολιτών". Ο πρώτος αρχηγός της περίφημης Scotland Yard, Sir Robert Peel έλεγε ότι οι αστυνομικοί είναι "πολίτες με στολή". Αυτή η φράση εμπεριέχει το στοιχείο της πλήρους ένταξης της αστυνομίας στο κοινωνικό γίγνεσθαι και στην πλήρη αποδοχή της από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Αυτό μας οδηγεί στο επόμενο βήμα, στην προσπάθεια αναδιαμόρφωσης της σχέσης αστυνομίας – κοινωνίας.

Ο ιδανικός τρόπος για να προσεγγίσει ένα μέρος το άλλο είναι να εμπλακεί το ένα μέρος στη δραστηριότητα του άλλου.

Μόλις αναλύσαμε πώς μπορεί η αστυνομία να εμπλακεί σε κοινωνικές δραστηριότητες. Είναι όμως απαραίτητο να γίνει και το αντίστροφο. Να σπάσουν τα αστυνομικά στεγανά με τη συμμετοχή πολιτών σε αστυνομικές δραστηριότητες.

Όπως είχα γράψει στο τελευταίο άρθρο, η αστυνομία πρέπει να αποκτήσει την έξωθεν καλή μαρτυρία και ο μοναδικός τρόπος να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι η εμπλοκή πολιτών στον έλεγχο του αστυνομικού έργου.

Η λογοδοσία (accountability) δεν επιτυγχάνεται μόνο σε υψηλό επίπεδο, δια του πολιτικού ελέγχου. Το κλειδί είναι η κοινωνική συμμετοχή σε διαδικασίες που θεωρούντο μέχρι τώρα απόρρητες.

Στις ΗΠΑ λειτουργούν εδώ και χρόνια τμήματα πολιτικού έλεγχου της Αστυνομίας. Στο Chicago όπου έζησα επί σειρά ετών, υπάρχει το λεγόμενο Civilian office of police accountability (COPA) που ελέγχει τις αστυνομικές πρακτικές επιπλέον του τμήματος εσωτερικών υποθέσεων της αστυνομίας.

Αποτελείται από πολίτες υψηλού κύρους και επιστημονικού υπόβαθρου και διασφαλίζει ότι όποια προσπάθεια συγκάλυψης θα αποτύχει.

Αν και στις ΗΠΑ ζητήματα ρατσισμού (που είναι ιστορικού χαρακτήρα και δεν αποτελούν μέρος αυτής της ανάλυσης) δεν έχουν επιτρέψει την πλήρη αποδοχή της αστυνομίας, η εμπλοκή πολιτών στον έλεγχο αστυνομικού έργου έχει ανεβάσει το κύρος των σωμάτων ασφαλείας και έχει μειώσει την καχυποψία.

Σημαντικό κομμάτι του εκσυγχρονισμού της αστυνομίας και της εμπέδωσης της έννοιας της κοινωνικής λογοδοσίας, είναι η αλλαγή στον τρόπο επιλογής της φυσικής ηγεσίας της αστυνομίας.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, η θέση του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ είναι πολιτική και έτσι πρέπει να παραμένει. Απαιτείται ένα μίνιμουμ πολιτικής συμφωνίας μεταξύ του αρχηγού και της πολιτικής ηγεσίας προκειμένου να εφαρμοστούν πολιτικές που έχει εγκρίνει ο λαός δια των εκλογών.

Το πνεύμα όμως της σύγχρονης, δυτικού τύπου δημοκρατίας απαιτεί περαιτέρω ασφαλιστικές δικλίδες που ενδυναμώνουν το κύρος των θεσμών.

Θεωρώ ότι η υπαγωγή του προτεινόμενου αρχηγού στη βάσανο της ακρόασης από την αρμόδια επιτροπή της Βουλής, είναι επιβεβλημένη και θα ωφελήσει πολλαπλώς.

Πρώτον, θα αναβαθμίσει το κύρος του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ. Ο αρχηγός αναβαθμίζεται όταν τυγχάνει της έγκρισης όχι μόνο του πολιτικού του προϊσταμένου αλλά και μεγάλου μέρους των εκπροσώπων του λαού. Κατά τη διαδικασία αυτή, ο αρχηγός αναλύει το όραμά του για την αστυνομία, το επιχειρησιακό του σχέδιο και εξετάζεται εξονυχιστικά το παρελθόν και οι περγαμηνές του προς αποφυγήν μελλοντικών προβλημάτων.

Δεύτερον, ενδυναμώνεται το αίσθημα εκδημοκρατισμού της αστυνομίας και μεγαλώνει η δημοκρατική της νομιμοποίηση. Ο αρχηγός –συμβολικά και ουσιαστικά– δηλώνει την υποταγή του στον λαό (μέσω των αντιπροσώπων του) και αναβαπτίζεται ηθικά.

Μιλώντας για τομές και δόγμα ασφάλειας δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στο μέλλον. Και μέλλον σημαίνει εκπαίδευση. Καμία από αυτές τις προτάσεις δε θα έχει συνέχεια αν δεν αναβαθμιστεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στις σχολές της ΕΛ.ΑΣ. Η αστυνομία διαθέτει σχολές υψηλού κύρους τόσο σε επίπεδο σχολής Αστυφυλάκων όσο και σε αυτής των αξιωματικών.

Υπάρχουν όμως τομείς που χρήζουν βελτίωσης.

Η Σχολή Αξιωματικών ΕΛ.ΑΣ μπορεί να έχει το status ΑΕΙ αλλά έχει αδυναμίες. Απαιτείται η μετατροπή της σε Αστυνομικό Πανεπιστήμιο με μόνιμες έδρες και μόνιμους καθηγητές (όχι ωρομίσθιους όπως τώρα). Έμφαση πρέπει να δοθεί στις κοινωνικές επιστήμες (κοινωνιολογία, εγκληματολογία, ψυχολογία) καθώς και στις νέες τεχνολογίες.

Απαραίτητη κρίνεται η δημιουργία κατευθύνσεων στους νέους αξιωματικούς ώστε να σταματήσει αυτή η μεγάλη παραγωγή αξιωματικών "γενικών καθηκόντων". Ζούμε στην εποχή της εξειδίκευσης και η ΕΛ.,ΑΣ δε μπορεί να αποτελεί εξαίρεση...

Επίσης είναι απαραίτητη η διεύρυνση της πρακτικής εκπαίδευσης των δοκίμων σε πραγματικές συνθήκες. Το αστυνομικό επάγγελμα διατηρεί ακόμα μια πολύ έντονη εμπειρική πλευρά που δεν μπορεί να διδαχθεί πλήρως σε ακαδημαϊκές αίθουσες. Είναι χρήσιμο λοιπόν τα στελέχη που θα διοικήσουν να εκτεθούν σε σκληρές αστυνομικές συνθήκες κάτι που θα αποτελέσει ανεκτίμητο εφόδιο στην καριέρα τους.

Μεγάλη παθογένεια επίσης αποτελεί το ότι είμαστε ελάχιστα δεκτικοί σε αυτό που παγκοσμίως θεωρείται βασικό συστατικό επιτυχίας, δηλαδή την διεθνή συνεργασία και την γνώση που προέρχεται από προηγμένες χώρες.

Αυτή τη στιγμή σε διάφορες ευρωπαϊκές αστυνομικές υπηρεσίες όπως η Europol υπηρετούν δεκάδες στελέχη της ΕΛ.ΑΣ που διαθέτουν αξιοθαύμαστη εμπειρία και προσλαμβάνουσες παραστάσεις.

Είναι επιτακτική η αξιοποίηση τους για να οδηγηθεί ο τομέας της ασφάλειας και της δημόσιας τάξης στο επιθυμητό επίπεδο. Εκτός από τις πλούσιες γνώσεις και εμπειρίες που θα μεταφέρουν στην πατρίδα, η συναναστροφή των νέων αστυνομικών με προβεβλημένα στελέχη μας που εργάζονται στο εξωτερικό και βοηθήσει στην πολυπόθητη αλλαγή νοοτροπίας που αποτελεί τον παράγοντα-κλειδί για κάθε θετική εξέλιξη.

Επίσης αναγκαία κρίνεται η συνεχής μετεκπαίδευση στο εξωτερικό των στελεχών της αστυνομίας.

Δεν θα δίσταζα να προτείνω ότι κανείς δε θα επιτρέπεται να αναρριχάται σε ηγετικές θέσεις αν δεν διαθέτει μετεκπαίδευση σε αστυνομικές υπηρεσίες ή σχολές υψηλού κύρους του εξωτερικού.

Κλείνω την ανάλυση με ένα ζήτημα που απασχολεί πολλές Ευρωπαϊκές χώρες αλλά και τη δική μας εσχάτως.

Αναφέρομαι στην αντιμετώπιση των εγκλείστων τρομοκρατών αλλά και όσους ριζοσπαστικοποιούνται εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων.

Έχουμε ακούσει πολλάκις την έκφραση "η δημοκρατία δεν εκδικείται". Ορθον. Δεν εκδικείται, αλλά αυτοπροστατεύεται. Δεν εκβιάζεται με απεργίες πείνας, ούτε με τις μολότοφ ενός ιδιότυπου αντάρτικου πόλεων…

Στις αστικές δημοκρατίες κανείς δεν φυλακίζεται για τις ιδέες του. Μόνο για τις παράνομες πράξεις του. Είναι αδιάφορο αν κάποιος δηλώνει Χιτλερικός, Σταλινικός ή... οπαδός της 17 Νοέμβρη. Αρκεί να μην παρανομεί.

Κανείς λοιπόν δε προσπαθεί να... σωφρονίσει τις ιδέες κάποιου. Προσπαθεί να τον αποτρέψει από το να τις μετουσιώσει σε δολοφονίες. Κανέναν δεν αφορά αν ένας τρομοκράτης μετάνιωσε. Όσο όμως δεν αποκηρύσσει το παρελθόν του, είναι ύποπτος για την επανάληψη του.

Εκεί εισέρχεται το αναφαίρετο δικαίωμα της συντεταγμένης πολιτείας να προστατευτεί. Οι φυλακές τύπου Γ ή maximum security prisons όπως είναι παγκοσμίως γνωστές είναι μια επιβεβλημένη λύση για όσους απειλούν την υπόσταση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος.

Δεν είναι για όλους, είναι για όσους πρέπει. Βασική αρχή του σωφρονισμού είναι ότι η ποινή (και ο τρόπος έκτισης της) πρέπει να είναι ανάλογη με το έγκλημα που έχει διαπραχθεί.

Αν συμφωνήσουμε όλοι ότι φυλακές-κατασκηνώσεις δεν πληρούν αυτή την προϋπόθεση, τότε θα έχουμε κάνει ένα βήμα μπροστά ως κοινωνία... Δεν έχω αυταπάτες ότι αυτή η λίστα προτάσεων εξαντλεί το θέμα ασφάλεια. Άλλωστε η πολυπλοκότητα του ζητήματος το καθιστά τόσο απρόβλεπτο που μπορεί αύριο όλα αυτά να είναι ξεπερασμένα.

Φρονώ όμως πως αποτελούν σημαντικές προτάσεις τις οποίες η νέα κυβέρνηση με μια πιο "καθαρή" ματιά θα εξετάσει και θα αξιολογήσει. Διότι η μόνη ολέθρια αλλαγή είναι να μην αλλάξεις τίποτα...

* Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι εγκληματολόγος, διδάκτωρ Κοινωνιολογίας της Αστυνόμευσης
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση