Οι τουρκικές γενοκτονίες πηγή έμπνευσης για τη ναζιστική «τελική λύση»

Γράφει ο Βλάσης Αγτζίδης

Ένα από τα ζητήματα που ακόμα απασχολούν τους ερευνητές είναι η γενεαλογία του ναζισμού.Υπάρχουν νεότερες προσεγγίσεις και ερμηνείες του φαινομένου, βασισμένες σε άγνωστα έως τώρα πραγματολογικά δεδομένα. Οι νεότερες αυτές προσεγγίσεις υποστηρίζουν τη θέση ότι η ιδέα του συγκεκριμένου τρόπου διαχείρισης του εθνικού ζητήματος και o προγραμματισμός, που οδηγεί στη φυσική εξόντωση των ανεπιθύμητων μειονοτικών πληθυσμών, διαμορφώθηκε στους κόλπους των Νεότουρκων ως απόρροια των γερμανικών επιρροών κατά τις αρχές του 20ου αιώνα.

Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί αξιωματικοί που είχαν υπηρετήσει στον οθωμανικό στρατό και είχαν παρακολουθήσει και συμμετάσχει στις εθνικές εκκαθαρίσεις, μετέφεραν τις εμπειρίες τους στην ηττημένη Γερμανία. Καθώς υπήρξαν από τους στυλοβάτες του ναζιστικού εγχειρήματος, μετέτρεψαν σε οδηγό και πρότυπό τους το εθνικιστικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ που κατάφερε να ολοκληρώσει το αρχικό νεοτουρκικό σχέδιο, ανατρέποντας τις δυσμενείς μεταπολεμικές ρυθμίσεις.

Έτσι η αρχική φυλετική γερμανική επιρροή στους Νεότουρκους -που συνέβαλε στη διαμόρφωση της ιδέας της Γενοκτονίας- επέστρεψε στη Γερμανία ως αντιδάνειο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και διαμόρφωσε την πολιτική που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα.

Οι ρίζες – Όλοι να εξοντωθούν εκτός των Τούρκων

Πρωτόλεια εκδοχή της ναζιστικής κοσμοθεωρίας υπήρξε η άποψη του ιδεολογικού πατέρα του τουρκικού εθνικισμού Ziya Gökalp, ο οποίος καλούσε για τον τερματισμό της «ψευδαίσθησης περί ισότητας μουσουλμάνων και χριστιανών». Ο Τούρκος ιστορικός Taner Aksam στο βιβλίο του A Shameful Act (Μια επαίσχυντη πράξη) υποστηρίζει ότι Ziya Gökalp, ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον γερμανικό εθνικισμό και το κλίμα του ρομαντισμού που τότε υπήρχε στην Ευρώπη. Στο περιοδικό Yeni Hayat τo 1911 o Gökalp περιέγραφε το νέο άνθρωπο της νεοτουρκικής Νέας Τάξης: «Οι Τούρκοι ήταν οι “υπεράνθρωποι” που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Nietzsche… Από την τουρκότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή…»

Στην τουρκική περίπτωση συναντάμε την πρώτη επικίνδυνη παρερμηνεία των έργων και της φιλοσοφίας του Νίτσε.  Η διαστρέβλωση αυτή θα κορυφωθεί στην εποχή των Ναζί, στη ρητορική των οποίων εντάσσεται ο θαυμασμός για τη σκληρότητα, την υπεροχή, τη δύναμη, την επιθυμία εξαφάνισης των ‘’ξεπεσμένων φύλων’’. Το πρότυπο της «Αρείας φυλής» βασίστηκε στη νιτσεϊκή φιλοσοφική σύλληψη για τον «Υπεράνθρωπο».

Μελετώντας την ανατολική πολιτική (Ostpolitik) των γερμανικών ελίτ μετά τον Βίσμαρκ, εντοπίζουμε την ύπαρξη γεωπολιτικών και ιδεολογικών σχέσεων με το οθωμανικό Ισλάμ στην αρχή και  το εθνικιστικό νεοτουρκικό κίνημα στη συνέχεια.

Έτσι, αναδιοργάνωσαν τον οθωμανικό στρατό και εκπαίδευσαν Οθωμανούς αξιωματικούς στους οποίους εμφύσησαν το μιλιταριστικό πνεύμα. Οι απόψεις των ηγετών του νεοτουρκικού εθνικιστικού κινήματος εξαρχής εμπεριείχαν την πρόθεση για εξόντωση των ανεπιθύμητων πληθυσμιακών στοιχείων. Ο Τζελάλ Μπαγιάρ (Celal Bayar) αναφέρει ότι οι Νεότουρκοι αντιμετώπιζαν τους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως «εσωτερικά καρκινώματα». Ο Ναζίμ μπέης, ένας από τους κορυφαίους Νεότουρκους, είχε τοποθετηθεί ως εξής σε μια από τις μυστικές συσκέψεις της οργάνωσής τους: «Εκτός των Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν, άσχετα σε ποιά θρησκεία ή πίστη ανήκουν. Αυτή η χώρα πρέπει να ξεκαθαρίσει από τα ξένα στοιχεία. Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάριση».

Εξόντωση βάσει λεπτομερών σχεδίων

Μια άλλη εξ ίσου χαρακτηριστική τοποθέτηση ήταν αυτή του Σακίρ Μπεχαεντίν, ο οποίος ήταν επικεφαλής της τρομοκρατικής παρακρατικής οργάνωσης Teskilat-I Mahsusa που διέπραξε τις γενοκτονίες: «Τα έθνη που απόμειναν από παλιά στην Αυτοκρατορία μας, μοιάζουν με ξένα και βλαβερά χόρτα που πρέπει να ξεριζωθούν. Αυτός άλλωστε είναι και ο σκοπός της επανάστασής μας.»

Ο ίδιος περιγράφει και την αντίληψη που διαμορφώνεται περί του «ζωτικού χώρου» (Lebensraum): «Είναι επιτακτική η ανάγκη να υπάρχει μόνο ένας μουσουλμανικός πληθυσμός από την Κωνσταντινούπολη προς την Ινδία και την Κίνα, με τη Συρία να χρησιμεύει ως σύνδεσμος μεταξύ των ισλαμικών κόσμων της Ασίας και της Αφρικής. Αυτό το τεράστιο έργο θα επιτευχθεί μέσα από την επιστημονική ιδιοφυΐα και οργανωτικό ταλέντο των Γερμανών και το γενναίο χέρι των Τούρκων».

Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε η «εκκαθάριση θυλάκων μη τουρκικών πληθυσμών που είχαν συγκεντρωθεί σε στρατηγικά σημεία», όπως αναφέρει ο Taner Akçam. Αναφέρει επίσης ότι συντάχθηκαν λεπτομερή σχέδια για τον εκτουρκισμό της Ανατολίας μέσω της εκκαθάρισης των χριστιανικών πληθυσμών. Και ότι τα μέτρα αυτά τέθηκαν σε ισχύ στην περιοχή της δυτικής Μικράς Ασίας από την άνοιξη του 1914.

Η πλέον έντονη πράξη αυτής της εναρκτήριας διαδικασίας εθνικής εκκαθάρισης, υπήρξε η καταστροφή της ιωνικής Φώκαιας, 70 χιλιόμετρα βόρεια της Σμύρνης, στις 13 Ιουνίου του 1914. Ο Γάλλος αρχαιολόγος που επόπτευε τις ανασκαφές στην ιστορική μητρόπολη της Μασσαλίας, υπήρξε αυτόπτης μάρτυς.

Περιέγραψε ως εξής το πογκρόμ: «Λεηλατούν, πυρπολούν, σκοτώνουν ψυχρά, χωρίς μίσος, κατά μια έννοια μεθοδικά. Επικεφαλής τους είναι δύο άτομα που πολλοί γνωρίζουν στην περιοχή ως ενεργά μέλη της τοπικής Επιτροπής Ένωση και Πρόοδος’. Εφαρμόζουν πρόγραμμα, που τους έχουν σχεδιάσει στο όνομα των ανώτερων συμφερόντων της Αυτοκρατορίας και της θρησκείας. Η λεηλασία, οι προσωπικές εκδικήσεις, ο βιασμός είναι ο μισθός τους…».

Ομοιότητα με τη ναζιστική βία

Είναι εντυπωσιακή η ομοιότητα αυτής της περιγραφής με την ναζιστική βία. Ο Enzo Traverso στο «Οι ρίζες στης ναζιστικής βίας» γράφει: «Η ιουδαιοκτονία…, δεν ήταν απλώς η έκρηξη ωμής βίας αλλά κι ένας σκοτωμός που εκτελέστηκε ‘’δίχως μίσος’’, χάρη σ’ ένα σχεδιοποιημένο σύστημα βιομηχανικής παραγωγής του θανάτου, ένα μηχανισμό που δημιουργήθηκε από μια μειοψηφία αρχιτεκτόνων του εγκλήματος και μπήκε σε λειτουργία από μια μάζα, άλλοτε ένθερμων και άλλοτε ασυνείδητων εκτελεστών μέσα στη σιωπηρή αδιαφορία της μεγάλης πλειοψηφίας του γερμανικού πληθυσμού, με τη συνενοχή της Ευρώπης και την παθητικότητα του κόσμου».

Ίσως στο μόνο σημείο των δύο αυτών περιγραφών που υπάρχει απόκλιση, είναι η ναζιστική εφεύρεση της «βιομηχανικής παραγωγής θανάτου». Όμως η πρόθεση θανάτωσης ενυπήρχε και στην αντίληψη των Νεότουρκων. Όπως διαπιστώνεται από τα διπλωματικά έγγραφα των Αυστριακών προξένων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μεθόδευση των μαζικών εκτοπίσεων των πληθυσμών κατά την περίοδο του Χειμώνα βασιζόταν στην πεποίθηση των αρχών ότι «Πρέπει με τους Έλληνες να τελειώνουμε τώρα…».

Επηρεάζοντας τους Ναζί

Οι Νεότουρκοι, όπως και οι Γερμανοί θα ηττηθούν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μοίρα των ηττημένων κρίθηκε από τους νικητές. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών καθόρισε τα της Δύσης και η Συνθήκη των Σεβρών τα της Ανατολής. Η παλιά πολυεθνική ισλαμική Αυτοκρατορία είχε φτάσει έτσι κι αλλιώς στο φυσικό της τέλος. Η αντικατάστασή της από έθνη-κράτη ήταν πλέον μια νομοτελειακή εξέλιξη.

Στις ηττημένες χώρες εμφανίστηκαν, σχεδόν άμεσα, κινήματα αναθεώρησης. Στη Γερμανία, το κίνημα δυσαρέσκειας που επεδίωκε την ανατροπή των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών το εξέφρασαν τελικά οι ναζιστές. Στην υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία, το αντίστοιχο κίνημα προηγήθηκε και εκφράστηκε με επιτυχία από τους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ πασά (Ατατούρκ, ήτοι ‘πατέρας των Τούρκων’), αποτελώντας πρότυπο και για τους άλλους ηττημένους. Ο Stefan Ihrig υποστηρίζει: «Για τους Ναζί, η Τουρκία δεν ήταν η παλιά Ανατολή, αλλά ο μπροστάρης της σύγχρονης εθνικιστικής και ολοκληρωτικής πολιτικής που ήθελαν να εισάγουν στη Γερμανία.»

Ιμάντας μεταβίβασης της νεοτουρκικής επιρροής στην γερμανική ακροδεξιά υπήρξαν οι Γερμανοί που είχαν συνεργαστεί με τους Νεότουρκους. Είναι γνωστό ότι πίσω από το χιτλερικό πραξικόπημα του Μονάχου εμπλέκονταν πολλοί «Γερμανοί Οθωμανοί» όπως αποκαλούνταν.

Με τους Νεότουρκους είχαν συνδεθεί και άλλα σημαίνοντα στελέχη των Ναζί, όπως ο διοικητής του Άουσβιτς Ρούντολφ Ες, καθώς και ο Χάινριχ Χίμλερ, ο οποίος ονειρευόταν να μεταναστεύσει στην Τουρκία του Ατατούρκ για να ξεκινήσει μια καινούργια ζωή. Από τις αρχές τις δεκαετίας του ΄20 ο Χίμλερ συζητούσε με Τούρκους φίλους του για ‘τουρκικές λύσεις’ στα προβλήματα της Γερμανίας.» Ο Stefan Ihrig, αναφέρει ότι: «Πολλοί από τους σημαντικούς πρωταγωνιστές του εξελισσόμενου μεγάλου δράματος (της ανόδου των Ναζί), συνδέονταν στενά από βιογραφικής άποψης με την Τουρκία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επειδή είχαν ζήσει, εργαστεί, υπηρετήσει, ερωτευτεί, ακόμα και σκοτώσει εκεί.»

Οι Τούρκοι είναι Άρειοι

Ο ναζιστής συγγραφέας Χανς Φρέμπγκεν, που συνέταξε τη βιογραφία του Ατατούρκ το 1935, χαρακτηρίζει τις μειονότητες Αρμένιους, Λεβαντίνους, Έλληνες και Εβραίους ως «μοχθηρούς» και τους παραλληλίζει με ζιζάνια. Γράφει: «η Τουρκοσύνη πέθαινε αργά αλλά σταθερά από το φαρμάκι που στάζει το φυλετικό συνονθύλευμα των υποταγμένων λαών, το περίφημο αυτό απόχρεμμα λαών στα παράλια της Μεσογείου, [το συνονθύλευμα] των Λεβαντίνων, των Ελλήνων, των Αρμενίων, των Αράβων και των Εβραίων, που σαν ανθεκτικά ζιζάνια καλύπτουν το έδαφος [παντού]».

Υπάρχουν ναζιστικά κείμενα εκείνης της εποχής όπου εγκωμιάζεται η πολιτική της γενοκτονίας που ακολουθήθηκε εις βάρος των Αρμενίων, τους οποίους οι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές περιβάλλουν με αρνητικά στερεότυπα ως «οι Εβραίοι της Ανατολής». Σε μια κομματική συγκέντρωση το 1927, ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ παραλλήλιζε τους Έλληνες και τους Αρμένιους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Εβραίους λέγοντας: «Έχουν εκείνα τα συγκεκριμένα επαίσχυντα χαρακτηριστικά που καταδικάζουμε τους Εβραίους». Ενώ από την άλλη, όταν επρόκειτο να εφαρμοστούν οι ρατσιστικοί νόμοι της Νυρεμβέργης, εκδόθηκε εγκύκλιος όπου αποφαινόταν ότι «οι Τούρκοι είναι Άρειοι».

Η αναζήτηση των οριστικών απαντήσεων για τη γενεαλογία του ναζισμού είναι μια δύσκολη διαδικασία. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν τα δεδομένα αυτής της υπόγειας διασύνδεσης, που επιχειρήθηκε να περιγραφεί με το κείμενο αυτό. Δεν είναι τυχαίο ότι Ούγγροι Νεοναζί του κόμματος Jobbik, εμφανίζονται να υμνούν τον Ατατούρκ και να επιδιώκουν τη συμβολική καταξίωσή του στη σύγχρονη ουγγρική μνήμη αναγείροντας προτομές και ονοματοδοτώντας δρόμους και πλατείες.

SLPress


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση