Η αντιμετώπιση του απόλυτου άρχοντα της Τουρκίας

Tου Marc Pierini

Μια επανάσταση συνέβη μόλις στην Τουρκία, όπου ο πρόεδρος κήρυξε τη νίκη στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου και τώρα θα μεταμορφώσει το σύνταγμα της χώρας για να αποκτήσει διευρυμένες εκτελεστικές εξουσίες. Η νίκη ήταν ένα πενιχρό 51%, σε σχέση με τη δηλωμένη του φιλοδοξία για 60%. Αλλά το γεγονός είναι πως ο Recep Tayyip Erdogan έχει τώρα γίνει ο απόλυτος άρχων της Τουρκίας. από την άλλη πλευρά, έχει απομακρύνει τη χώρα του από την προοπτική μιας στενής πολιτικής συμμαχίας με την ΕΕ. Αυτό μπορεί να ταιριάζει και στις δύο πλευρές, αλλά όχι στην τουρκική δημοκρατία.

Η εκστρατεία για το δημοψήφισμα ήταν τεταμένη και άδικη. Το στρατόπεδο του "ναι” επωφελήθηκε και από τον κρατικό μηχανισμό και τον τεράστιο μηχανισμό του κυβερνώντος ΑΚΡ. Η φυλακισμένη πολιτική ηγεσία του φιλοκουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) δεν μπορούσε να διεξάγει εκστρατεία. Οι υποστηρικτές του "όχι” παρενοχλούνταν συστηματικά. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είναι σε ισχύ από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου Ιουλίου έδωσε στην κυβέρνηση πρόσθετα μέσα ελέγχου. Και πριν ξεκινήσει η καταμέτρηση των ψήφων, το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο κήρυξε τα άκυρα ψηφοδέλτια, αποδεκτά. Επομένως, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος τώρα αμφισβητείται από τα κόμματα της αντιπολίτευσης στο κοινοβούλιο, το HDP και το Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (CHP).

Ανεξαρτήτως του που καταλήγουν αυτές οι νομικές καταγγελίες, ο Τούρκος ηγέτης ήδη προχωράει με τη νέα πολιτική οργάνωση. Ο ρυθμός είναι πιθανώς πιο βιαστικός από ό,τι θα ήταν μετά από μια σαρωτική νίκη, διότι ο Erdogan θέλει να αποφύγει ερωτήματα για τη νομιμότητα της αλλαγής. Τέτοια ερωτήματα θα υπάρχουν πιθανώς για κάποιο διάστημα, ιδιαίτερα από τη στιγμή που έρχονται σε διάστημα μικρότερο των δύο ετών από τις εκλογές του Ιουνίου 2015, όταν το ΑΚΡ δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την αυτοδυναμία και καθώς το "όχι” επικράτησε και στις τρεις μεγάλες πόλεις, Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη. Ο Τούρκος πρόεδρος απέρριψε άμεσα τις επικριτικές ανακοινώσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ στις 17 Απριλίου.

Επιπλέον, η κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην Τουρκία παρατείνεται, δίνοντας στον πρόεδρο ευρείες εκτελεστικές εξουσίες ενώ παράλληλα τροποποιεί το σύνταγμα. Σε αυτή τη νέα Τουρκία, ένα πιο μετριοπαθές πολιτικό κλίμα είναι εξαιρετικά απίθανο.

Μια από τις πρώτες ανακοινώσεις που έγιναν το βράδυ της 16ης Απριλίου, ήταν πως θα ξεκινήσει άμεσα η διαδικασία επαναφοράς της θανατικής ποινής. Υπάρχουν δύο πιθανά κίνητρα πίσω από αυτή τη βιαστική κίνηση. Ένα είναι ότι θέλει να δώσει μία σαφή ένδειξη ότι η αμφισβήτηση του τουρκικού κράτους, μπορεί να οδηγήσει τους διαφωνούντες σε θάνατο. Το άλλο είναι ότι θέλει να προκαλέσει έμμεσα μια κατάρρευση των διαπραγματεύσεων ένταξης στην ΕΕ χωρίς να το δηλώσει επισήμως η Άγκυρα. Με άλλα λόγια, "η εθνική βούληση” -σε συμφωνία με το ΑΚΡ- θα οδηγούσε στην επαναφορά της θανατικής ποινής, και τότε θα έπρεπε η ΕΕ να κηρύξει το τέλος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Εάν χρειαστεί, η κυβέρνηση θα μπορούσε να διοργανώσει νέο δημοψήφισμα τόσο για το θέμα της θανατικής ποινής όσο και για τις σχέσεις με την ΕΕ.

Γενικότερα, οι ηγέτες της ΕΕ μπορούν να περιμένουν ότι θα γίνει συνήθεια πλέον μια σκληρή ρητορική από την Άγκυρα. Εξάλλου, στη διάρκεια της εκστρατείας πριν το δημοψήφισμα, αρκετοί ηγέτες της ΕΕ χαρακτηρίστηκαν "υπολείμματα των Ναζί” και φασίστες οι οποίοι θα μπορούσαν "να επαναφέρουν τους θαλάμους αερίων”, και η ΕΕ χαρακτηρίστηκε ως "σάπια ήπειρος”. Ένας αντιευρωπαϊκός λόγος είναι πιθανό να παραμείνει ο στυλοβάτης της εξωτερικής πολιτικής του Erdogan, μια χρήσιμη συσκευή που δικαιώνει μια ισχυρή ηγεσία.

Ούτε οι ΗΠΑ θα γλιτώσουν, ιδιαίτερα καθώς τρία εκκρεμή ζητήματα είναι σν ανοιχτές πληγές. Πρώτον, ο εξόριστος κληρικός Fethullah Gulemn, ο οποίος κατοικεί στις ΗΠΑ, είναι απίθανο να εκδοθεί στην Τουρκία, όπως έχει ζητήσει η Άγκυρα. Δεύτερον, η αμερικανική υπόθεση που εκκρεμεί τώρα ενώπιον αμερικανικού δικαστηρίου εναντίον του Τούρκου επιχειρηματία reza Zarrab, ο οποίος κατηγορείται ότι βοήθησε το Ιράν να αποφύγει τις διεθνείς κυρώσεις μέσω ενός τεράστιου συστήματος εμπορίας χρυσού, παραμένει οδυνηρό αγκάθι για το περιβάλλον του προέδρου. Τρίτον, η απόκλιση μεταξύ Άγκυρας και Ουάσιγκτον για τον μελλοντικό στρατιωτικό ρόλο των συριακών κουρδικών δυνάμεων, γνωστές ως Λαϊκές Μονάδες Προστασίας (YPG) στη συριακή σύγκρουση, είναι οξεία.

Ενώ η διαιρεμένη χώρα θα συνεχίσει να συζητά για το μέλλον της δημοκρατίας της, αυτό που έχει σημασία για τους Ευρωπαίους ηγέτες και πολίτες είναι τι έρχεται στη συνέχεια για την Τουρκία. Στην εξωτερική πολιτική, οι απογυμνωμένες αντιλήψεις έρχονται αντιμέτωπες με την πραγματικότητα: η Τουρκία τώρα θα μοιάζει περισσότερο με μια δημοκρατία της Κεντρικής Ασίας παρά με μια δημοκρατία της ΕΕ. Η χώρα θα απομακρυνθεί από τα πολιτικά πρότυπα της ΕΕ που κάποτε διακήρυττε ως φιλοδοξία της, ενώ παράλληλα υποστηρίζει ότι όλα αυτά γίνονται στο όνομα της δημοκρατίας. Πέρα από τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας, ένα καθεστώς με ένα άτομο να ασκεί την εκτελεστική εξουσία, θα βοηθήσει στην εφαρμογή μιας αντί-κεμαλικής επανάστασης (η αποκαλούμενη εκδίκηση των Μαύρων Τούρκων) και θα εισάγει ένα θρησκευτικό-συντηρητικό κοινωνικό πρότυπο.

Εν ολίγοις, με το νέο σύνταγμα, το πολιτικό project της ενοποίησης της Τουρκίας στην ΕΕ έχει τελειώσει. Αυτό βολεύει την τουρκική ηγεσία, διότι η παραμικρή κίνηση επιστροφής σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο κράτους δικαίου θα αποτελούσε εμπόδιο στην απόλυτη προεδρική εξουσία. Κυνικά, αυτό θα βόλευε και αρκετούς ηγέτες της ΕΕ οι οποίοι είτε δεν πείστηκαν ποτέ για τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκίας είτε έχουν απογοητευτεί από την μαζική κατάλυση του κράτους δικαίου στη χώρα τα τελευταία χρόνια.

Μια περισσότερο συναλλακτική σχέση τώρα θα είναι ο κανόνας μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας. Οι προτεραιότητες θα περιλαμβάνουν την τελωνειακή ένωση ΕΕ-Τουρκίας, την προώθηση της συνεργασίας κατά της τρομοκρατίας και την εφαρμογή της προσφυγικής συμφωνίας που υπεγράφη το Μάρτιο του 2016 μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας. Η γενικότερη ρητορική για κοινές ευρωπαϊκές αξίες και ότι η ΕΕ είναι ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας, θα παραμείνουν στα χαρτιά για την Άγκυρα, αλλά θα έχουν μηδενική αξιοπιστία όταν οι τροποποιήσεις του συντάγματος γίνουν νόμος της χώρας. Ως μια εναλλακτική λύση στην ένταξη, οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε μια εξατομικευμένη συνεργασία με την Άγκυρα παράλληλα με τη νέα μετά το Brexit σχέση μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό θα είχε το πλεονέκτημα της εκκαθάρισης μακροχρόνιων ασαφειών.

Σε προσωπικό επίπεδο, με εξαίρεση το ΝΑΤΟ και τη διάσκεψη κορυφής της G20, οι προοπτικές να φιλοξενηθεί ο Τούρκος πρόεδρος από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, πλέον απομακρύνονται. Αφότου η Τουρκία αποφάσισε να επανέλθει σε μια ανοιχτά επιθετική ρητορική με την Ευρώπη και να στραφεί σε ένα αυταρχικό σύστημα, οι ευκαιρίες για φωτογραφίες σε επιχρυσωμένες πολυθρόνες θα έφεραν και υψηλό εκλογικό τίμημα για τους Ευρωπαίους ηγέτες στη χώρα τους. Παρά την παράδοση της ΕΕ ότι μπορεί να φθάσει στα άκρα στην προσπάθειά της να βρει κοινά σημεία με τρίτους, οι υψηλόβαθμες συναντήσεις με την Τουρκία θα γίνουν σπάνιες. Η σχέση θα παραμείνει, αλλά θα γίνει πιο ψυχρή.

Η εναπομείνασα πρόκληση θα είναι να διατηρηθεί η ελπίδα μιας επιστροφής -μια μέρα- σε μια πιο δημοκρατική Τουρκία και να μην εξισωθούν όλοι οι πολίτες της Τουρκίας με την ηγεσία τους. Πώς η ΕΕ θα συνεχίσει να τείνει χέρι προς τους Τούρκους δημοκράτες, είναι τώρα ένα πιο σοβαρό ερώτημα από ποτέ άλλοτε.

CarnegieEurope
Πηγή Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση