Η οργή του 2016: Οι δυτικές δημοκρατίες βρίσκονται σε μια δίνη που δυσκολεύονται να συλλάβουν

Του Ρότζερ Κόεν
New York Times

Η θαλασσοταραχή ξέσπασε τελικά. Ίσως να μην αποτελεί έκπληξη ότι οι δύο κοινωνίες που ένιωσαν περισσότερο την οργισμένη δύναμή της – οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία – είναι και οι ανοιχτές κοινωνίες στο επίκεντρο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού.

Επί μια δεκαετία τουλάχιστον, και ιδιαίτερα μετά το 2008, συσσωρεύονταν οι φόβοι και η δυσαρέσκεια για την ατιμωρησία των ελίτ, τις αλλαγές που επιφέρει η τεχνολογία, την εισροή μεταναστών και τον επισφαλή χαρακτήρα της σύγχρονης ύπαρξης.

Στις δυτικές κοινωνίες δεν υπήρξαν για καιρό νίκες, μόνο μειούμενες βεβαιότητες. Έγιναν πόλεμοι, που κανείς δεν ήξερε πώς θα κερδίζονταν. Οι πληγές τους είναι ακόμη ανοιχτές. Η απόσταση ανάμεσα στη μητρόπολη και την περιφέρεια μεγάλωσε και μετατράπηκε σε πολιτισμικό χάσμα. Η αλήθεια θόλωσε, ύστερα παρακάμφθηκε. Θέσεις εργασίας χάθηκαν. ΟΙ ανισότητες αυξήθηκαν. Αυτά που έλεγαν οι ισχυροί είχαν τόσο μικρή σχέση με τις ζωές των ανθρώπων, που η πολιτική άρχισε να μοιάζει με μια μεγάλη ληστεία. Η μια καταστροφή διαδεχόταν την άλλη – το ευρώ, ο πόλεμος στο Ιράκ, η ύφεση – και κανείς από τους υπευθύνους δεν τιμωρήθηκε. Η Συρία ενσάρκωσε την αδυναμία της Δύσης. Κι όταν άρχισε να διαλύεται, έστειλε μια ανθρώπινη πλημμύρα στην Ευρώπη.

Κι έτσι οι Βρετανοί ψήφισαν υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμβολο του θριάμβου της ηπείρου επί του φασισμού και του καταστροφικού εθνικισμού. Οι Αμερικανοί, με τη σειρά τους, ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ, που χρησιμοποίησε την ξενοφοβική και τρομολαγνική γλώσσα της Ευρώπης του ΄30 για να προσελκύσει το οργισμένο πλήθος και να νικήσει τη διαλλακτική Χίλαρι Κλίντον. Καμιά από τις δύο νίκες δεν ήταν σαρωτική, όμως οι δημοκρατίες μπορούν να υποστούν ριζική αλλαγή και με πολύ μικρές διαφορές.

Ένα τέταρτο του αιώνα μετά την αποθέωση των φιλελεύθερων δημοκρατιών και της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, ο αυταρχισμός και η μισαλλοδοξία επελαύνουν. Η βία περιμένει μόνο μια αφορμή για να ξεσπάσει. Το πολιτικό χαρτί που κερδίζει σήμερα, όπως έδειξε ο Τραμπ και μπορεί να δείξει η Λεπέν την άνοιξη, είναι να οδηγείς τον «λαό» εναντίον του «σάπιου συστήματος», της μουσουλμανικής μετανάστευσης και της τυραννικής συναίνεσης μεταξύ καλοπληρωμένων ειδικών. Η μεταπολεμική τάξη – οι στρατιωτικές της συμμαχίες, τα εμπορικά σύμφωνα, η πολιτική ενσωμάτωση και το νομικό πλαίσιο – είναι εύθραυστη. Το πρότυπο για πολλούς είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν, που απέναντι στη δημοκρατία ισοδυναμεί με μια βαριοπούλα απέναντι σε ένα βάζο Μινγκ.

Είναι πολύ νωρίς για να προβλέψει κανείς τι θα κάνει ο Τραμπ και πόσες από τις υποσχέσεις του θα εκπληρώσει, είναι ασφαλές όμως να περιμένει κανείς αναταραχή. Το ΝΑΤΟ θα αποδυναμωθεί. Οι χώρες της Βαλτικής θα είναι όλο και πιο ευάλωτες. Ο Άσαντ της Συρίας, με τη στήριξη του Τραμπ και του Πούτιν, θα ενισχυθεί. Οι αμερικανοκινεζικές εμπορικές σχέσεις θα οξυνθούν, όπως και οι εντάσεις στις θάλασσες της ανατολικής και νότιας Κίνας. Η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, που επιτεύχθηκε τόσο δύσκολα, μπορεί να καταρρεύσει. Οποιαδήποτε τρομοκρατική επίθεση στην Αμερική θα απαντηθεί δυναμικά. Ο Τραμπ μοιάζει να πιστεύει ότι τα πυρηνικά όπλα έχουν πέσει σε αχρησία.

Τα ορυκτά καύσιμα θα επιστρέψουν στο προσκήνιο. Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα θα υπονομευθεί. Τα 65 εκατομμύρια των μεταναστών που μετακινούνται στον πλανήτη, το ένα τρίτο των οποίων είναι πρόσφυγες, θα βρίσκουν όλο και δυσκολότερα μια αξιοπρεπή στέγη καθώς ο ξενοφοβικός εθνικισμός εξαπλώνεται τόσο στην κεντρική Ευρώπη όσο και αλλού. Η επέλαση της τεχνολογίας και της τεχνητής ευφυΐας θα διαψεύσουν τις υποσχέσεις του Τραμπ να φέρει πίσω στην Αμερική δουλειές που στην πραγματικότητα έχουν χαθεί για πάντα. Η εμπορική συμφωνία του Ειρηνικού μοιάζει να έχει πεθάνει. Το ίδιο θα συμβεί και με άλλες εμπορικές συμφωνίες.

Θα κατευνάσουν όλα αυτά την ανησυχία των πολιτών; Ίσως ο Τραμπ να διαθέτει πράγματι μια μαγική σκόνη που θα σκορπίσει για λίγο καιρό. Εκατομμύρια άνθρωποι θα αντισταθούν φυσικά στην επέλαση του αυταρχισμού και του εθνικισμού. Θα το κάνουν στους δρόμους, στα δικαστήρια, στα μέσα ενημέρωσης, θα χρησιμοποιήσουν τις διατάξεις στο Σύνταγμα για να σταματήσουν δημοκρατικές εκτροπές. Ο Τραμπ έχει όμως τεράστιες εξουσίες, ελέγχει το Κογκρέσο και έχει υποσχεθεί να κάνει την Αμερική και πάλι μεγάλη, όσα μέσα κι αν χρειαστεί για τον σκοπό αυτό.

Ο αγώνας για την υπεράσπιση του φιλελευθερισμού θα είναι μακρόχρονος. Οι δυτικές δημοκρατίες βρίσκονται σε μια δίνη που δυσκολεύονται να συλλάβουν. Η εικονική άμεση δημοκρατία μέσω των social media έχει εκτοπίσει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η επίδραση του smartphone στην ανθρώπινη ψυχή δεν έχει ακόμη κατανοηθεί πλήρως. Ο εθισμός σε αυτό μπορεί να αποδειχθεί εχθρός της σκέψης. Ο Τραμπ χρησιμοποίησε το Twitter για να φτάσει στις μάζες, δεν είχε ανάγκη τα συμβατικά κανάλια. Τα μεγάλα πολιτικά κόμματα στη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αποδείξουν τη χρησιμότητά τους από την αρχή.

Οι δημοκρατίες, είναι πλέον σαφές, δεν φρόντισαν όσο έπρεπε τους λιγότερο προνομιούχους, που σαρώθηκαν από την επέλαση της τεχνολογίας. Χρειάζεται πολλή σκέψη τώρα για να αποκατασταθεί η πίστη στις φιλελεύθερες κοινωνίες και να αποδειχθεί ότι μπορούν να είναι δίκαιες και να προσφέρουν ευκαιρίες σε όλο το κοινωνικό φάσμα. Η Γερμανία, με το επιτυχημένο μείγμα καπιταλισμού και αλληλεγγύης, τον σεβασμό της εργατικής δύναμης και τις δεσμεύσεις της για ανώτερη εκπαίδευση και τεχνική κατάρτιση, προσφέρει ένα μοντέλο. Η οργή του 2016 δεν θα καταλαγιάσει από μόνη της.

Η αλαζονεία και η άγνοια των ελίτ είναι εντυπωσιακές. Ήρθε η ώρα να ακούσουν τους πολίτες που ψήφισαν για αλλαγή, να ξαναβρούν την ταπεινότητά τους και να σκεφτούν. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να υποταχθούν στον ρατσισμό ή στην τάση της εποχής για περιφρόνηση της αλήθειας. Αντίθετα, πρέπει να αντισταθούν με όλες τις δυνάμεις τους σε αυτές τις μάστιγες. Δεν μπορούν όμως να συμπεριφέρονται σαν να μη συνέβη τίποτα. Φοβάμαι για τον κόσμο των παιδιών μου περισσότερο απ’ όσο μπορούσα ποτέ να φανταστώ.

* Ο Ρότζερ Κόεν είναι αρθρογράφος της εφημερίδας New York Times
Πηγή MIgnatiou

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση