Ουάσινγκτον και Μόσχα αποφασίζουν για Τουρκία και Κούρδους

Του Αλέξανδρου Δρίβα

Σε επίπεδο τακτικισμού, ο Ταγίπ Ερντογάν παίρνει πράγματι αριστείο. Η αντίληψη στη χώρα μας για τα όσα συμβαίνουν έμμεσα ή άμεσα με την Τουρκία, δυστυχώς δεν διεκδικεί αριστείο. Πράγματι, η όποια σύλληψη των όσων συμβαίνουν διαχρονικά με την Τουρκία, αγγίζεται είτε με ενθουσιασμό, είτε με απογοήτευση. Και οι δύο τελευταίοι σύμβουλοι, είναι πάντα κακοί για να προσεγγίσουμε τις τάσεις όσων εξελίσσονται στην περιοχή. Οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Τουρκία, εμπλέκονται σε ένα παίγνιο το οποίο θα κρίνει πολλά για το μέλλον της περιοχής αλλά και για την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ στις διεθνείς υποθέσεις στη συνέχεια του 21ου αιώνα.

Τα αδιέξοδα των ΗΠΑ

Ο Αϊζενχάουερ, υποστήριζε πως ο σχεδιασμός, σχεδόν ποτέ δεν εξυπηρετεί στην πράξη, είναι όμως αναπόφευκτο το να μη γίνει και να μη ληφθεί υπόψιν. Κάπως έτσι λαμβάνουν χώρα οι πολιτικές εξελίξεις όταν δρουν μεγάλες δυνάμεις. Οι μεγάλες δυνάμεις, (όπως είναι οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα) είναι υποχρεωμένες να σχεδιάζουν σε βάθος γενιάς των πολιτών τους (20 έτη). Αυτό, γίνεται επειδή οι αποκλίσεις ή οι επαυξήσεις του μεριδίου ισχύος τους (σε διεθνή κλίμακα) επηρεάζουν άμεσα την εσωτερική τους κατάσταση από την οποία κρίνονται τα εκλογικά αποτελέσματα.

Ο σχεδιασμός, είναι λοιπόν απαραίτητος, όμως δεν είναι αρκετός. Όπως δεν είναι αρκετή και η διαθέσιμη ισχύς που έχει κάθε χώρα προκειμένου να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα, έναντι άλλων. Το timing, όπως απέδειξε ολόκληρος ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, είναι ο ουσιαστικός παρονομαστής σε κάθε πολιτικό δρώμενο. Ο αριθμητής, παίρνει πάντα την αξία που του δίνει η αναλογία του με τον αυτόν τον παρονομαστή.

Ο σχεδιασμός της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής από την απερχόμενη (πλέον) κυβέρνηση Ομπάμα, ξεκίνησε από μια άβολη αφετηρία. Αυτή η άβολη αφετηρία, ήταν η τραγική στρατηγική που χάραξε η προκάτοχος κυβέρνηση, αυτή του Μπους. Ωστόσο, τα 3 τελευταία έτη, οι ΗΠΑ δεν έκαναν κάποιο ολέθριο σφάλμα στη Μέση Ανατολή. Μπορούμε να πούμε μάλιστα ότι και λόγω της αμερικανικής κοινής γνώμης, η Μέση Ανατολή έχει γίνει τραύμα για κάθε δρώντα που ασχολείται επαγγελματικά με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Το μοιραίο λάθος, το έκαναν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία.

To ζήτημα της ανοικτής διεξόδου

Οι ΗΠΑ, σχετικά με την Ουκρανία, ίσως να υποτίμησαν τη ρωσική αποφασιστικότητα καθώς η Ουκρανία, αποτελεί ζωτικό κομμάτι της ρωσικής ύπαρξης. Οι ΗΠΑ, με την ουκρανική εμπλοκή, θεώρησαν πως η Ρωσία θα περάσει σε μια φάση εσωστρέφειας και πλήρους ενασχόλησης με την Ουκρανία, ενώ ταυτόχρονα, θα έμπαινε ένα όριο στη μελλοντική ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία. Η Ρωσία όμως, αντέδρασε έτσι όπως κανείς δεν περίμενε. Το ζήτημα της Συρίας, σχετίζεται άμεσα με αυτό της Ουκρανίας, τόσο από πλευράς του μεγάλου παιχνιδιού που γίνεται αναφορικά με την ενεργειακή διπλωματία της περιοχής, όσο και με το άλλο σοβαρό διακύβευμα της ρωσικής ατζέντας (εξίσου ζωτικό για τη Μόσχα).

Η Συρία, και η ρωσική επιρροή που κατοχυρώνεται μέσα από το ασαντικό καθεστώς, αποτελούν τις ουσιαστικές διεξόδους της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Έτσι, η Ρωσία προσπάθησε να στηρίξει τον Άσαντ ενώ τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Τουρκία επιθυμούσαν την κατάρρευση του καθεστώτος αφήνοντας επισφαλές μέλλον για τη ρωσική επιρροή στη Συρία. Αν ο ενεργειακός διάδρομος μέσα από την Ουκρανία είναι παγωμένος λόγω των εξελίξεων από το 2013 και μετά και αν ο Turkish Stream ακυρώθηκε μετά την κατάρριψη του Su-24, τότε αποκλεισμός της Ρωσίας από τη Συρία, θα σήμανε μια γεωπολιτική και γεωοικονομική καταστροφή για τη Ρωσία.

Η Ρωσία, όπως έδρασε και στο ζήτημα της Γεωργίας 8-9 χρόνια πριν, όπως αντέδρασε και στο ζήτημα της Ουκρανίας, (με την προσάρτηση της Κριμαίας) έτσι έδρασε και στη Συρία. Οι δυνάμεις του ΙΚ επλήγησαν με σφοδρότητα από τη ρωσική παρουσία και η Ρωσία, θα είναι σε δεσπόζουσα θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την επόμενη μέρα της Συρίας, όποια και αν είναι αυτή. Επομένως, αν υπάρχει κάποιο αδιέξοδο για τις ΗΠΑ, αυτό οφείλεται στην αφετηρία του η οποία είναι τόσο η διακυβέρνηση Μπους και η πολιτική του στη Μ. Ανατολή, όσο και η αμερικανική εμπλοκή στην Ουκρανία, η οποία "εξανάγκασε" τη Ρωσία να δράσει δυναμικά, σε μια περιοχή που πλέον στις ΗΠΑ, δεν επιθυμούν να παρέμβουν στρατιωτικά.

Το Ιράν, η Τουρκία και οι Κούρδοι. Γιατί είναι τόσο μπερδεμένα τα πράγματα;

Αφού εξετάσουμε χονδρικά τις πολιτικές των δύο μεγάλων δυνάμεων στο ζήτημα της Συρίας, οφείλουμε να δούμε ακολούθως, τους περιφερειακούς παίκτες. Μια αδιαμφισβήτητη διπλωματική επιτυχία της προεδρίας Ομπάμα, ήταν η πρόσφατη συμφωνία με το Ιράν (έστω και προκαταρκτική). Το Ιράν, επειδή είναι η γεωοικονομική και γεωπολιτική γέφυρα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ασίας, ευρισκόμενο επίσης στην πολυτάραχη και κρίσιμη περιοχή του Περσικού Κόλπου , έχοντας και ακτογραμμή στην Κασπία Θάλασσα, είναι η κρίσιμη κορωνίδα της αμερικανικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή.

Η Τουρκία και η χρησιμότητα αυτής από τις ΗΠΑ, αποτελεί μια αντίστροφη αναλογία σε σχέση με αυτή που έχει την εκάστοτε φορά η Ουάσινγκτον με την Τεχεράνη. Στην περίοδο Μπους (που συνέπεσε με την διακυβέρνηση Αχμεντινετζάντ στο Ιράν) η Τουρκία, μαζί με το Ισραήλ, αποτελούσαν τον άξονα προώθησης των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή. Όσο πιο τεταμένες είναι οι σχέσεις των ΗΠΑ με το Ιράν, τόσο πιο σημαντική είναι η Τουρκία. Η Άγκυρα, δεν μπορεί να είναι ευχαριστημένη με μια τέτοια αντίστροφη αναλογία, ιδιαίτερα όταν οι πιθανότητες λένε πως οι ΗΠΑ και το Ιράν, θα πορευθούν σε μια άλλου είδους σχέση (σαφώς αναβαθμισμένη) στο μέλλον. Από ένα τέτοιο γεγονός, δυσαρεστείται και το Ισραήλ. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίον Ισραήλ και Τουρκία, έχουν ακόμη κάποιους κοινούς τόπους που πλαισιώνουν τα συμφέροντά τους, πέραν από την πανικόβλητη θέληση της Τουρκίας να ζητήσει "συγγνώμη" σε Ισραήλ και Ρωσία, λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα, διαβλέποντας έτσι πως δε θα μπορούσε να εισβάλλει στη Συρία έχοντας εχθρότητα με όλους τους δυτικούς και περιφερειακούς δρώντες.

Το Ιράν, όπως και η Συρία, αντιλαμβάνονται και συμμερίζονται ρεαλιστικά τους τουρκικούς φόβους για την παρουσία των Κούρδων. Ο πραγματικός εφιάλτης της Τουρκίας, που πηγάζει από το λεγόμενο "Σύνδρομο των Σεβρών", είναι η ένωση των Κούρδων (Ιράν, Ιράκ, Αρμενίας, Τουρκίας και Συρίας). Ένα τέτοιο σενάριο, εγείρει ζήτημα εδαφικής ακεραιότητας για την Τουρκία. Ο τουρκικός τακτικισμός, παίρνει άριστα καθώς ανα δεκαπέντε μέρες, η Τουρκία έχει άλλον εχθρό και άλλον σύμμαχο. Αυτός ο τακτικισμός όμως, είναι ξεκάθαρο πως δεν έχει στρατηγική διάσταση και πώς να έχει, όταν οι εξελίξεις είναι τόσο ρευστές και τα συμφέροντα των ισχυρών δρώντων (ΗΠΑ και Ρωσία) αλλά και των περιφερειακών, αλλάζουν.

Τα γεγονότα στα οποία δεν μπορούμε να γυρίσουμε την πλάτη, είναι και αυτά που μπορούν να μας οδηγήσουν σε κάποια (όσο είναι δυνατόν) ανάγνωση της κατάστασης της περιοχής. Το ΙΚ, από "άτυπος σύμμαχος" της Τουρκίας, έγινε πλέον το νομιμοποιητικό πρόσχημα για να εισέλθει η Τουρκία στη Συρία. Ρωσία και ΗΠΑ, δε θα ήθελαν με τίποτε να επέμβουν σε μια περιοχή που δρούν Κούρδοι και τους οποίους έχουν υποστηρίξει. Ο αφορισμός που έχει λάβει υστερικές διαστάσεις στην Ελλάδα, είναι πως "Οι ΗΠΑ και η Ρωσία γύρισαν την πλάτη στους Κούρδους". Είναι όμως έτσι;

Η αργή εξέλιξη του Κουρδικού και ο τουρκικός αντι-αμερικανισμός

Ένας πολύ σημαντικός λόγος στον οποίον δίνουμε σχετικά μικρή σημασία, είναι πως οι ΗΠΑ, και να ήθελαν να παρέμβουν ενεργά και άμεσα στην περιοχή (εκτός του πολέμου δι’ αντιπροσώπων) δεν μπορούν καθώς από τον περασμένο Ιούλιο, βρίσκονται και τυπικά σε προεκλογική περίοδο. Οι ΗΠΑ, παρουσιάζονται ως "ταπεινωμένες από τον Ερντογάν". Στην πραγματικότητα, η μόνη δύναμη η οποία έχει ταπεινωθεί από τον Ερντογάν, είναι η Γερμανία και η Ε.Ε στο ζήτημα του προσφυγικού.

Τα αμερικανικά συμφέροντα, επιθυμούν την Τουρκία εντός ΝΑΤΟ. Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις πριν την κατάρριψη του Su-24 από τουρκικές δυνάμεις, ήταν ανησυχητικά καλές για την Ουάσινγκτον. Η Ρωσία, στηρίζοντας αυτή τη στιγμή την Τουρκία, στόχο δεν έχει να γίνει ο καλύτερος στρατηγικός εταίρος της Άγκυρας. Στόχο έχει τον αποσυντονισμό του ΝΑΤΟ, του οποίου η πολιτική, αποτελεί και τη μεγαλύτερη γεωπολιτική απειλή για τη Μόσχα. Ο ρωσικός σχεδιασμός, έχει αυτή τη στιγμή το προνόμιο να έχει ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας και με τους Κούρδους της Συρίας και με την Τουρκία. Παράλληλα, μην ξεχνάμε πως ο Ρώσος πρόεδρος έχει συναντηθεί στη Μόσχα και με τον επικεφαλής του Κουρδικού κόμματος της Τουρκίας. Γιατί όμως οι ΗΠΑ και η Ρωσία δεν στηρίζουν ανοικτά τους Κούρδους; Γιατί τους ζητούν πολλές φορές μετατόπιση; Η απάντηση, είναι σχετικά απλή: Γιατί οι Κούρδοι, δεν είναι κράτος. Ακόμη και σε νομική διάσταση (διεθνοδικαιϊκή) θα άνοιγε ο ασκός του Αιόλου ανά τον κόσμο όλων εκείνων των μειονοτήτων που επιθυμούσαν αυτονομία ή /και ανεξαρτησία. Γιατί δε θα είναι οι Κούρδοι, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την επόμενη μέρα της Συρίας; (που τόσο έχουν συνεισφέρει στον πόλεμο κατά του ΙΚ) Για τον ίδιον λόγο. Δεν είναι κράτος, δεν έχουν επίσημη παρουσία και επιπρόσθετα, τα όποια συμφέροντά τους τα διαχειρίζονται οι ΗΠΑ και η Ρωσία.

Η "ταπείνωση" λοιπόν του Μπάιντεν, ήδη τις τελευταίες ώρες έχει αρχίσει να αλλάζει μορφή καθώς επίσημα αμερικανικά χείλη εκδηλώνουν την ανησυχία τους για την παράνομη τουρκική εισβολή στη Συρία. Πέραν της προεκλογικής περιόδου στην οποία βρίσκονται οι ΗΠΑ και του αδιεξόδου στο οποίο περιήλθαν αναφορικά με τη Ρωσία, είναι γνωστό πως μια δύναμη σαν την Ουάσινγκτον που είναι στην πρωτοκαθεδρία του διεθνούς συστήματος ισορροπίας ισχύος, γνωρίζει πως να δρα πότε έχοντας ως αντίπαλο και πότε έχοντας ως σύμμαχο, τον "αντι-αμερικανισμό".

Αμέσως μετά το τουρκικό πραξικόπημα, ο Ερντογάν έσπευσε να ανατρέξει στο κυνήγι φαντασμάτων προκειμένου να δείξει πως "ξένος δάκτυλος", επιβουλεύεται την τουρκική σταθερότητα. Ο Ερντογάν, ερέθισε το αντι-αμερικανικό μένος των εκατομμυρίων υποστηρικτών του στην Τουρκία και αγόρασε μηδενικό πολιτικό κόστος για την αποψίλωση του κεμαλισμού στην Τουρκία, ώρες μετά την παταγώδη αποτυχία του πραξικοπήματος. Πίσω από τις ασυνήθιστα "φιλικές" δηλώσεις του Μπάιντεν, βρίσκεται μια "νίψη χειρών" για τα όσα πιθανώς θα ακολουθήσουν αναφορικά με την Τουρκία, η οποία έκανε και επίσημα εχθρούς τους Κούρδους αλλά και το ΙΚ. Μιλάμε για ασύμμετρες απειλές που θα προκαλέσουν (το μόνο βέβαιο) απίστευτη φθορά στην Τουρκία (γι’ αυτό άλλωστε και ο Ερντογάν εκμεταλλεύτηκε το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, προκειμένου να αγοράσει χρόνο και ανοχή από τους Τούρκους πολίτες).

Οι ΗΠΑ (η απερχόμενη κυβέρνηση) δεν αφήνουν πλέον περιθώρια στον Ερντογάν να χρησιμοποιήσει αντι-αμερικανική ρητορική σε ενδεχόμενα πλήγματα που θα δεχθεί η Τουρκία. Το ίδιο, πράττει και η Ρωσία η οποία χρησιμοποιεί την Τουρκία και τις -πιθανώς- αναβαθμισμένες σχέσεις της με την Άγκυρα, ως προειδοποίηση για τις ΗΠΑ για ζητήματα που αφορούν την Ουκρανία αλλά και για την αντιπυραυλική ασπίδα του ΝΑΤΟ. Το Κουρδικό, είναι ένα ζήτημα που έχει ακόμη δρόμο μπροστά του. Το μόνο σίγουρο είναι πως τόσο η τουρκική οικονομία, όσο και η πολιτικο-κοινωνική συνοχή, θα πληγούν από τις περιπέτειες που ακολούθησαν τη νεο-οθωμανική πολιτική της Τουρκίας. Κάτι ακόμη σίγουρο είναι πως ο κουρδικός πληθυσμός που ζει σε όλα τα κράτη της περιοχής, είναι πολύ σημαντικός για να αγνοηθεί και πως δεν μπορούν να έχουν κυρίαρχο ρόλο σε μια υπο-περιφέρεια όλες οι δυνάμεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, Ισραήλ, Ιράν και Σαουδική Αραβία).

* Ο κ. Αλέξανδρος Θ. Δρίβας είναι Συντονιστής Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων.
Πηγή Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση