Η συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας θέλει "reset"

Tου Marc Pierini
Carnegieeurope

Λιγότερο από τρεις μήνες αφού έχει συμφωνηθεί, στις 29 Νοεμβρίου 2015, το κοινό σχέδιο δράσης ΕΕ-Τουρκίας για τους πρόσφυγες, κάθε άλλο αποδίδει κάποιο σημαντικό αποτέλεσμα, παρά τις ατελείωτες επισκέψεις και προς τις δύο κατευθύνεις από πολιτικά πρόσωπα και ανώτερους αξιωματούχους. Μέχρι στιγμής, η συμφωνία έχει ουσιαστικά παράγει οξείες δηλώσεις, και η επιτυχία της δεν είναι καθόλου εξασφαλισμένη λόγω της επιδεινούμενης σύγκρουσης στην Συρία, της λανθασμένης προσέγγισης της ΕΕ και μιας τεταμένης κατάστασης στην Τουρκία.

Πέρα από το προσφυγικό ζήτημα, η μεγαλύτερη εικόνα είναι συγκλονιστική. Για πρώτη φορά, η Άγκυρα βρίσκεται σε μια θέση όπου είναι ένας παράγοντας -μαζί με την Ρωσία- στο να εξαρθρώσει ένα σημαντικό στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτικής αρχιτεκτονικής, δηλαδή την Συμφωνία Σένγκεν για ταξίδια χωρίς διαβατήριο, και την τροφοδότηση μιας πανευρωπαϊκής πολιτικής κρίσης. Αυτό δεν είναι μικρό θέμα, και σε αντίθεση με τις συμπεριφορές κάποιων, η Τουρκία θα χάσει εάν η Ευρώπη γίνει ασθενέστερη οικονομικά και πολιτικά. Η ηγεσία της Τουρκίας θα πρέπει να εξετάσει την ιστορική φύση της κατάστασης.

Μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει καρπωθεί κυρίως πολιτικά οφέλη από την προσφυγική συμφωνία. Η Άγκυρα έχει κάνει μια φαινομενική επιστροφή στο προσκήνιο της ΕΕ, έχει πάρει υψηλές υποσχέσεις για απελευθέρωση της viza και για τις διαπραγματεύσεις ένταξης στην ΕΕ, και της έχουν κατανεμηθεί 3 δισ. ευρώ για να χειριστεί τους πρόσφυγες. Πιο σημαντικό, και πέρα από τις καλύτερες προσδοκίες της κυβέρνησης, η Τουρκία έχει εξουδετερώσει τις ευρωπαϊκές κριτικές για το καθεστώς δικαίου και την ελευθερία έκφρασης της χώρας, παρά το ότι η κατάσταση είναι χειρότερη από οποιοδήποτε σημεία αφότου ξεκίνησαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις το 2005.

Στο μεταξύ, η ΕΕ έχει δει μικρές βελτιώσεις από την Τουρκία στον έλεγχο των τεράστιων δικτύων της μαφίας που μεταφέρουν πρόσφυγες από την Τουρκία στα γειτονικά ελληνικά νησιά. Η Τουρκία έχει συλλάβει ορισμένους διακινητές μικρής κλίμακας, αλλά η ροή παραμένει υψηλή, με 60.000 διελεύσεις μόνο τον Ιανουάριο του 2016. Οι λαθρέμποροι έχουν βγάλει τεράστια ποσά χρημάτων από απελπισμένους πρόσφυγες, με μια συντηρητική εκτίμηση για 2 δισ. ευρώ το 2015.

Με τα διπλωματικά δεδομένα, το κοινό σχέδιο δράσης είναι μια περίεργη άσκηση στο παζάρι της διπλωματίας που ξεκίνησε από μια πανικόβλητη ηγεσία της ΕΕ. Προτού φθάσει στο στάδιο της εφαρμογής, η συμφωνία είχε ήδη υποκύψει σε περαιτέρω διαπραγματεύσεις, έχει προβλέψει μια άθλια εικόνα της Ευρώπης ως μοντέλο δημοκρατίας, και έχει θεωρηθεί ως προδοσία από το 50% των Τούρκων ψηφοφόρων που δεν ψήφισαν το κυβερνών ΑΚΡ στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 2015.

Η απουσία γρήγορων αποτελεσμάτων στην συμφωνία για το προσφυγικό και το τεράστιο έλλειμμα εμπιστοσύνης μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, αναπόφευκτα οδήγησε στην επιδείνωση της σχέσης.

Στις 9 Φεβρουαρίου, ένα καυστικό editorial σε μια φιλοκυβερνητική εφημερίδα, αποκαλούσε την ΕΕ ανίκανη, διεστραμμένη, προειδοποιώντας δυσοίωνα για την στιγμή που "οι 1 εκατομμύριο πρόσφυγες που έφθασαν στην ΕΕ το 2015, μετατραπούν σε χείμαρρο”. Η Τουρκία έχει επίσης απειλήσει να ανοίξει τα σύνορά της με την Βουλγαρία. Τέτοιες φλογερές αφηγήσεις μπορεί να είναι χρήσιμες για να κολακέψουν την εθνικιστική πλευρά της τουρκικής κοινής γνώμης, αλλά μετά βίας αποτελεί ένα αληθινό πνεύμα συνεργασίας.

Η κατάσταση στο Χαλέπι επιδεινώνεται και έχει αποτέλεσμα μεγαλύτερες εντάσεις. Η Τουρκία κρατά κλειστά τα σύνορά της με την Συρία, αλλά θα τα ανοίξει "εάν παραστεί ανάγκη”, ενώ η ΕΕ προτρέπει την Τουρκία να ανοίξει τα σύνορά της αλλά να κρατήσει τους πρόσφυγες εντός χώρας. Η τουρκική ΜΚΟ ΙΗΗ, Ίδρυμα Ανθρωπιστικής Βοήθειας, δημιουργεί προσφυγικά στρατόπεδα στην συριακή πλευρά των συνόρων, ως έναν τρόπο για να επιβάλλει την ασφαλή ζώνη την οποία η κυβέρνηση της Άγκυρας έχει ζητήσει εδώ και καιρό, αλλά χωρίς καμία δυνατότητα στρατιωτικής προστασίας, τουλάχιστον από τις τουρκικές δυνάμεις. Αυτή η πρωτοβουλία εμπεριέχει το ρίσκο οι ρωσικές δυνάμεις να επιτεθούν στους πρόσφυγες, καθώς προσπαθούν να φθάσουν σε αυτά τα στρατόπεδα. Άλλη μία ανθρωπιστική καταστροφή έχει αρχίσει να διαγράφεται εν τω μέσω μιας εξαιρετικά περίπλοκης διεθνής κρίσης.

Ο διάλογος μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας για τους πρόσφυγες πρέπει να αρχίσει εκ νέου με μεγαλύτερη έμφαση στις βασικές αρχές. Υπάρχουν αρκετές μεγάλες προσδοκίες που πρέπει να τηρηθούν ως επείγουσες -ορισμένες από την Τουρκία, ορισμένες από την ΕΕ και κάποιες και από τις δύο μαζί.

Η Τουρκία πρέπει σοβαρά να κυνηγήσει τα διεθνή δίκτυα μαφίας που επιχειρούν στις ακτές του Αιγαίου και που εμπλέκονται ενεργά στο εμπόριο μεταναστών, όπως οι Αφρικανοί και οι Πακιστανοί, μέσω της Τουρκίας. Αυτό απαιτεί μια μαζική χερσαία αστυνομική δράση μαζί με τη διεθνή συνεργασία, πέρα από θεαματικές χειρονομίες όπως οι περιπολίες του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο. Οι δημοκρατίες δεν μπορούν να ζητήσουν επ αόριστον από τους Τούρκους και Ευρωπαίους φορολογούμενους να ξοδέψουν δισ. για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες, ενώ η μαφία δρα ανενόχλητη και βγάζει δισεκατομμύρια η ίδια από τους ίδιους πρόσφυγες. Ταυτόχρονα, η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί με τις αρχές στο άλλο άκρο αυτών των επιχειρήσεων της μαφίας, στην Καμπούλ και στο Ισλαμαμπάντ.

Η Τουρκία θα πρέπει να εφαρμόσει μέτρα που εγκρίθηκαν προσφάτως για τις άδειες εργασίας και για εκπαίδευση των προσφύγων. Η ΕΕ θα πρέπει να αφιερώσει την χρηματοδότησή της για σχήματα δημιουργίας θέσεων εργασίας και εκπαίδευση αραβικής γλώσσας. Είναι κρίσιμο να προσεγγίσουμε το 85%-90% των προσφύγων που ζουν στις δικές τους πόλεις, όχι μόνο αυτούς στα στρατόπεδα.

Οι συνήθεις φορείς της ευρωπαϊκής βοήθειας -εξειδικευμένες υπηρεσίες του ΟΗΕ και ευρωπαϊκές ΜΚΟ- θα πρέπει να είναι οι βασικοί παράγοντες που θα βοηθούν τους πρόσφυγες στην Τουρκία, σε συντονισμό με τις τουρκικές αρχές. Οι τοπικές κοινότητες υποδοχής θα πρέπει επίσης να λάβουν υποστήριξη. Αντιθέτως, εάν η ΕΕ είναι διατεθειμένη να χρηματοδοτεί τα προσφυγικά στρατόπεδα στο συριακό έδαφος, αυτό θα εμπλέξει την Ένωση στην αμφιλεγόμενη πολιτική της Άγκυρας για την δημιουργία μιας ασφαλούς ζώνης και θα δημιουργούσε νέους κινδύνους ασφαλείας για τους πολίτες, δεδομένης της τρέχουσας στρατιωτικής κατάστασης στην περιοχή.

Η Τουρκία θα πρέπει να εξετάσει να επιτρέψει την διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος πρόσφυγα, να διεξάγεται σε τουρκικό έδαφος σύμφωνα με τα πρότυπα της ύπατης αρμοστείας του ΟΗΕ και μαζί με την ΕΕ, να δημιουργήσει διαδικασίες για ασφαλές πέρασμα.

Και η Άγκυρα πρέπει να σφραγίσει τα εναπομείναντα σύνορα μεταξύ Τουρκίας και της περιοχής που ελέγχεται από το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος, στους τζιχαντιστές, στα πολεμοφόδια και στο λαθραίο πετρέλαιο. Αυτό θα αφαιρέσει το πρόσχημα για επιθέσεις από το συριακό καθεστώς και τις ρωσικές δυνάμεις, στους πρόσφυγες στην περιοχή.

Από την πλευρά τους οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει δημοσίως να επιστρέψουν στην συνηθισμένη αφήγησή τους για το κράτος δικαίου και για την ελευθερία της έκφρασης -μια αφήγηση που η ΕΕ χρησιμοποιεί ως ένα εργαλείο πολιτικής με τις υποψήφιες χώρες. Ζητώντας βοήθεια από την Τουρκία και ταυτοχρόνως ξεχνώντας τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ, είναι ένα ασυγχώρητο λάθος που τοποθετεί την ΕΕ σε μια περίεργη θέση αδυναμίας και ασυνέπειας.

Παράλληλα, η ΕΕ θα πρέπει να κοιτάξει τις δικές της συστημικές αδυναμίες, όπως την αποτυχημένη μεταβίβαση της διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής στους επικεφαλής κρατών και κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την περιστασιακή τάση των κρατών-μελών να αποδυναμώνουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Οι αδυναμίες της ΕΕ έχουν επίσης δείξει πως η έλλειψη αποφασιστικής δράσης για τις προβλέψιμες προκλήσεις ασφάλειας (το Ισλαμικό Κράτος, συντονισμός της αντιτρομοκρατικής δράσης και μετανάστευση) μπορούν να μετατραπούν σε δραστικές νέες προκλήσεις στην εγχώρια σκηνή.

Ενώ οι τελευταίες εξωτερικές κρίσεις έχουν προκαλέσει σημαντικές προόδους στην ενοποίηση της ΕΕ, οι τρέχουσες εξωτερικές προκλήσεις μπορεί να καταφέρουν θανατηφόρα πλήγματα σε βασικούς πυλώνες της αρχιτεκτονικής της ΕΕ. Αυτή η τάση αξίζει μια σοβαρή ματιά από τα 28 κράτη-μέλη.

Πηγή Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση