Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις σε τεντωμένο σχοινί

Ο Ερντογάν στα πρόθυρα νευρικής κρίσης

Συντάκτης Αντρέι Ιβανώφ
Πηγή Rusvesna
Μετάφραση - Απόδοση Σωτήρης Δημόπουλος

Ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρεντζέπ Ερντογάν έκανε μια σειρά από σκληρές δηλώσεις σε σχέση με τη Ρωσία. Σύμφωνα με το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, μιλώντας για τους ρωσικούς βομβαρδισμούς στη Συρία, ο Ερντογάν απηύθυνε «φιλική προειδοποίηση» προς τη Μόσχα, λέγοντας ότι ρίχνοντας λάδι στη φωτιά της σύγκρουσης σύντομα θα βρεθεί και η ίδια στη φωτιά. Με την ίδια ευθύτητα, αλλά απευθυνόμενος προς την Ευρώπη, εκφράστηκε και ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου. Σε απάντηση στις δηλώσεις δυτικών πολιτικών ότι πρέπει να γίνουν συνομιλίες με τον Μπασάρ Άσαντ, ο επικεφαλής της τουρκικής κυβέρνησης τόνισε ότι εάν δεν ανατραπεί ο Άσαντ, τότε οι μετανάστες δεν θα γυρίσουν ποτέ στην πατρίδα τους...

Οι δηλώσεις των πολιτικών ηγετών φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, κάτι περισσότερο και από παράξενες, γράφει η εφημερίδα «Σβαμπόντναγια Πρέσσα».

Πρώτον, η Ρωσία και η Δύση έφθασαν σε έναν συμβιβασμό στο ότι πρέπει να καταπολεμηθεί το τρομοκρατικό «Ισλαμικό Κράτος». Ενώ το μέλλον του Άσαντ είναι δευτερεύον ζήτημα. Στην πραγματικότητα οι χώρες της Ευρώπης και οι ΗΠΑ αναγνώρισαν ότι η προηγούμενη πολιτική τους σε σχέση με τη συριακή κρίση δεν ήταν πολύ καλά μελετημένη. Αλλά ο Ερντογάν επιμένει στο ότι ο Άσαντ πρέπει να φύγει και ότι η Ρωσία δεν πολεμά τους τρομοκράτες. Και αυτό το κάνει ενώ πρόσφατα οι εκρήξεις στην Άγκυρα έδειξαν με σαφήνεια την απειλή της τρομοκρατίας για την ίδια τη Τουρκία.

Δεύτερον, η επιδείνωση των σχέσεων με τη Ρωσία είναι πολύ δυσμενής για τη Τουρκία. Η Ρωσία είναι πρώτος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας. Εκατομμύρια Ρώσοι παραθερίζουν στα τουρκικά θέρετρα. Για τους πρώτους επτά μήνες αυτού του χρόνου οι Ρώσοι τουρίστες έφθασαν το 1,4 και έως την υποτίμηση του ρουβλίου ήταν ακόμη περισσότεροι. Στην περίπτωση που οι σχέσεις χειροτερέψουν το τουριστικό ρεύμα θα στερέψει. Κα με αυτό και τα έσοδα του τουρκικού κράτους. Το πρώτο «καμπανάκι» ήδη κτύπησε. Οι βουλευτές της Κρατικής Δούμας Σεργκέι Ομπούχωφ και Βαλέρι Ράσκιν πρότειναν να παύσουν οι πτήσεις προς τη Τουρκία και ήδη βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μελών του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας.

Προς όφελος της Άγκυρας δεν είναι να χαλάσει τις σχέσεις της ούτε με την Ευρώπη. Ως απάντηση στις πρώτες δηλώσεις Ερντογάν, και με αφορμή τους μετανάστες πήγε στη Τουρκία η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ και μάλιστα υποσχέθηκε τη ταχεία εισδοχή της χώρας στην Ε.Ε., πιθανότητα που πριν κατ’ αρχήν την απέρριπτε. Αλλά δεν είναι δυνατόν η Δύση να δέχεται επί μακρών τον εκβιασμό.

Και όπως λένε «για να δέσει το γλυκό» η Τουρκία μόνον με την Κίνα δεν τα έβαλε. Αν και οι σχέσεις με το Πεκίνο δεν είναι ομαλές. Υπάρχουν στοιχεία ότι οι τουρκικές υπηρεσίες έχουν υπογείως σχέσεις με την τρομοκρατική οργάνωση των Ουιγούρων, που την κατεύθυναν να πολεμήσει στη Συρία. Το Πεκίνο αυτά τα ζητήματα τα έβλεπε πάντοτε πολύ σοβαρά.
Παρ’ όλα αυτά ο Ερντογάν δεν φείδεται πολεμόχαρων δηλώσεων.
Η αιτίες γι’ αυτό βρίσκονται σε δύο επίπεδα.
Το πρώτο είναι η ιδεολογία του. Το κόμμα που ηγείται ο Ερντογάν –Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης- προήλθε από το ισλαμικό κίνημα «Νέα Ματιά» και το παράνομο ισλαμιστικό «Κόμμα Της Αρετής». Ο Ερντογάν επανειλημμένως έχει ζητήσει την παρέκκλιση από τις κοσμικές αρχές του κράτους, και με την έλευσή του στην εξουσία στην τουρκική κοινωνία ενισχύθηκαν οι θρησκευτικοί θεσμοί.
Το δεύτερο είναι οικονομικό. Σήμερα η Τουρκία αγοράζει πετρέλαιο από το Ισλαμικό Κράτος σε πολύ χαμηλές τιμές.

Ο Ερντογάν είναι άνθρωπος οι απόψεις του οποίου δεν έχουν καλή σχέση με την πραγματικότητα- αυτό πιστεύει ο πρόεδρος του Ινστιτούτου της Μέσης Ανατολής Εβγένι Σατανόβσκι. -Ο Ερντογάν έχει τη συνήθεια να εκβιάζει τα άλλα κράτη. Και όχι μόνον τη φιλική προς τη Τουρκία Ρωσία, αλλά και τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Απλά δεν αντιλαμβάνεται ποια είναι η πραγματική θέση του στον κόσμο. Πρέπει να σημειώσουμε και αυτό το πράγμα. Οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις πέρασαν από διάφορες φάσεις. Κάποτε μεγάλο μέρος των ρωσικών νοτίων εδαφών ανήκαν στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων του Σότσι, της Ανάπας και της Κριμαίας. Αλλά ο Ερντογάν πρέπει να καταλάβει, ότι σε όλες τις συγκρούσεις η Τουρκία μόνον έχανε και η Ρωσία μόνον αποκτούσε.

Είναι κατανοητό και το προσωπικό ενδιαφέρον του Ερντογάν. Ονειρεύεται ότι ανατρέποντας τον Άσαντ και μέσω του εδάφους της Συρίας στη Τουρκία θα περάσουν οι αγωγοί που θα στέλνουν πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία και φυσικό αέριο από το Κατάρ.

Κοντινές στον Ερτογάν εταιρείες σήμερα βγάζουν πολλά, κάνοντας δουλειές με το Ισλαμικό Κράτος. Το προμηθεύουν με όπλα υπό την κάλυψη των υπηρεσιών της ΜΙΤ, που τη διοικεί ο άνθρωπος του προέδρου Χακάν Φιντάν. Το ΙΚ παραδίδει στη Τουρκία πετρέλαιο, αρχαιολογικούς θησαυρούς και παίρνει αλεύρι, σιτάρι, χρήματα, περίπου 200-300 εκ. δολλάρια ετησίως. Είναι μεγάλες οι μπίζνες.

Μέσω της Τουρκίας διοχετεύονται μαχητές στη Συρία. Ταυτοχρόνως, σύμφωνα με κάποιες αναφορές, μεταφέρονται και χημικά όπλα – «αέριο της μουστάρδας».

Τώρα ο Ερντογάν νευριάζει. Αν οι Αμερικανοί μαζί με τους Κούρδους φθάσουν στην πρωτεύουσα του ΙΚ, την πόλη Ράκκα, τότε οι μπίζνες τελειώνουν. Η Δύση του αρνείται τη δημιουργία ουδέτερης ζώνης απαγόρευσης πτήσεων.

Αποδεικνύεται ότι η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ πλαισιώνουν τη Τουρκία. Ο Ερντογάν στοιχημάτισε στην ανατροπή του Άσαντ, αλλά τώρα στο έδαφός του υπάρχουν τρεισήμισι εκατομμύρια πρόσφυγες. Δεν του αρέσει, όμως, να χάνει και ούτε ξέρει να χάνει. Αλλά αντιλαμβάνεται ότι το να χάνεις είναι βαρύ πράγμα. Ως εκ τούτου κάνει και σκληρές δηλώσεις.

Οι δηλώσεις Ερντογάν απευθύνονται περισσότερο στο εσωτερικό ακροατήριο, και όχι στον υπόλοιπο κόσμο –θεωρεί ο επικεφαλής του τμήματος της ευρασιατικής ολοκλήρωσης και ανάπτυξης του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, του Ινστιτούτου των χωρών της ΚΑΚ Βαλδίμηρ Γιεβσέεφ. Γι’ αυτό δεν πρέπει να μιλάμε για κάποια σοβαρή αντίδραση στα λόγια του εκ μέρους της Ρωσίας ή της Ευρώπης.

Ποιά μπορεί να είναι τα ιδεολογικά κίνητρα του Ερντογάν;

Ξεκινούμε από το ότι το Ισλαμικό Κράτος γεννήθηκε ως αποτέλεσμα της συνεργασίας τριών υπηρεσιών: της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ. Γι’ αυτό και είναι δύσκολο να πούμε ότι η Άγκυρα δεν συνδέεται με τους ακραίους ισλαμιστές. Έμμεση απόδειξη αυτού ήταν και η άμεση απελευθέρωση χωρίς λύτρα των Τούρκων διπλωματών στην ιρακινή Μοσούλη.

Γιατί η Τουρκία υποστηρίζει τους ισλαμιστές: Πρώτα γιατί θέλει να ανατρέψει τον Άσαντ. Δεύτερον να επεκτείνει την επιρροή της στο Ιράκ και στη Συρία. Θεωρώ ότι αυτή η πολιτική μπορεί να οδηγήσει στην επιδείνωση των εσωτερικών προβλημάτων της Τουρκίας. Αν οι Κούρδοι της Συρίας πάρουν διευρυμένη αυτονομία, τότε η Τουρκία θα πρέπει να εφαρμόσει ακόμη πιο σκληρά μέτρα στους δικούς της Κούρδους. Αυτό με τη σειρά του αυξήσει την αστάθεια στη χώρα.
Οι σχέσεις μεταξύ της Μόσχας και της Άγκυρας θα είναι αρκετά σύνθετες. Αλλά για την επιδείνωση υπάρχει και ο περιορισμός της οικονομίας. Η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της Τουρκίας είναι πολύ δύσκολη, και το να χαλάσουν οι σχέσεις με τη Ρωσία δεν είναι προς το συμφέρον της Άγκυρας. Και δεν μιλάμε μόνον για τους τουρίστες. Για παράδειγμα μπορούμε να επιβάλουμε τελωνειακούς δασμούς στην εισαγωγή προϊόντων της ελαφράς βιομηχανίας από τη Τουρκία, και αυτό θα δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα.

Η Άγκυρα δεν μπορεί να επιτρέψει στον εαυτόν της να τα χαλάσει με τη Μόσχα. Διότι τότε θα βρεθεί με πολύ περισσότερα προβλήματα, από αυτά που έχει τώρα. Γι’΄αυτό το σημερινό επίπεδο των διμερών σχέσεων θα διατηρηθεί. Δεν πρόκειται να βελτιωθούν αλλά ούτε να χειροτερεύσουν.

Η ιστορία των διεκδικήσεων της Τουρκίας προς τη Συρία είναι παλιά – μας υπενθυμίζει ο επικεφαλής επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Ασιατικών και Αφρικανικών Ερευνών της Ανώτατης Οικονομικής Σχολής Αλεξέι Ομπραζτσώφ –όπως είναι γνωστό, η Συρία ήταν τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι εδαφικές διαφορές μεταξύ της σημερινής Συρίας και της σύγχρονης Τουρκία έως σήμερα δεν έχουν διευθετηθεί. Υπάρχει το σαντζάκιο της Αλεξανδρέττας, που βρίσκεται στο τουρκικό κράτος, και το οποίο στους χάρτες όλων των αραβικών κρατών ορίζεται ως τμήμα του αραβικού κόσμου. Υπάρχει το μη διευθετημένο ζήτημα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της Μοσούλης στο Ιράκ. Υπάρχει το κουρδικό πρόβλημα.

Στα λόγια του Ερντογάν υπάρχει και η ηχώ των τελευταίων εκλογών, στις οποίες το κυβερνών (ΑΚΡ) απέτυχε να κερδίσει όσα είχε στοχεύσει. Το ΑΚΡ δεν πήρε τη συνταγματική πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και δεν μπορεί να προχωρήσει σε συνταγματικές αλλαγές. Δεν μπόρεσε να απομονώσει από το πολιτικό σκηνικό και το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Σελαχεττίν Ντεμιρτάς. Δηλαδή, οι πρόωρες εκλογές δεν έλυσαν τα προβλήματα και σημαίνει ότι θα συνεχιστεί η προηγούμενη πολιτική των ελιγμών.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, και η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ και για πέντε δεκαετίες κτυπά τη πόρτα της Ε.Ε. Δεν μπορεί επίσης να απορρίψει και τη Ρωσία ως βασικό εταίρο και πιο κοντινό γείτονα. Γι’ αυτό ο Ερντογάν κάνει μονίμως αντιφατικές δηλώσεις. Αλλά πρέπει να καταλάβει ότι η δημόσια ρητορεία και η ρεαλιστική πολιτική συχνά βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα.

Αυτό, που φαίνεται πραγματιστική πολιτική στη Μόσχα, δεν φαίνεται ως τέτοια στην Άγκυρα. Για παράδειγμα είναι δύσκολο να απαντήσουμε στο ερώτημα πόσο ρεαλιστική είναι η ρωσική πολιτική ως προς την Ουκρανία. Έτσι πώς περιμένουμε από την Άγκυρα σε σχέση προς τη Συρία, όταν κάποτε από τη Τουρκία στη σημαντικότερη πόλη της Συρίας το Χαλέπι μπορούσες να πας με ταξί; Η ηγεσία της Τουρκίας είναι βέβαιη ότι μια αμφίδρομη τοποθέτηση, που τροφοδοτείται από σκλληρή ρητορική, είναι πράγματι μια πραγματιστική πολιτική. Πολύ περισσότερο που η Δύση έως τώρα δεν έχει συμφωνήσει ότι ο Άσαντ θα παραμείνει. Είπαν απλά ότι η παραίτησή του δεν αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Για εμάς είναι αυχάριστο ότι η Δύση έπαψε να κολλάει στο ζήτημα του Άσαντ, αλλά στην πραγματικότητα η απόφαση μόνον αναβλήθηκε.

Σε ποια κατεύθυνση θα πάει η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αύξηση των απειλών από τους ισλαμιστές τρομοκράτες στο εσωτερικό της χώρας;

Έως σήμερα δεν έχει αποδειχθεί, ότι το αίμα των θυμάτων των πρόσφατων επιθέσεων στη Τουρκία οφείλεται στους εκπρόσωπους του ΙΚ. Για πολλές δυνάμεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της Τουρκίας ήταν χρήσιμες αυτές οι εκρήξεις. Προς τα πού θα παρασυρθεί η Τουρκία; Όλα θα εξαρτηθούν από το πόσο επιτυχημένα θα λύσει ο Ερντογάν τα εσωτερικά προβλήματα της χώρας. Αν είναι αποτελεσματικός, τότε θα ακούγεται όχι επιθετική αλλά φιλειρηνική ρητορική. Αλλά, δυστυχώς, κατά την άποψή μου, τα εσωτερικά προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν ανώδυνα. Κατά συνέπεια, η επιθετική ρητορεία θα αυξάνεται. Αλλά, τονίζω, οι δηλώσεις για τα ΜΜΕ και η πραγματική πολιτική είναι διαφορετικά πράγματα.

Ό,τι και να λέει ο Ερντογάν το σχέδιο κατασκευής του πρώτου πυρηνικού σταθμού στο Ακκούγιου δεν πάγωσε, αλλά συνεχίζεται. Βέβαια, μειώθηκε ο προτεινόμενος όγκος μεταφοράς φυσικού αερίου από το Turkish Stream. Αλλά αυτό συνέβη επειδή, υπεγράφη η συμφωνία για το «North Stream-2»

Εξάλλου, οι χώρες της Ευρώπης έλεγαν και για εμάς πολλά άσχημα αλλά τη συμφωνία την υπέγραψαν. Απλά είναι βασικότερο το να είναι ζέστη στο σπίτι μας, από το αν υπάρχει πυρκαγιά στο σπίτι του γείτονα. Η Τουρκία έτσι συμπεριφέρεται.
Η Τουρκία ήταν εναντίον του Άσαντ από την αρχή της συριακής σύγκρουσης. Από την αρχή η Άγκυρα αποφάσισε να υποστηρίξει την αντιπολίτευση, ανεξάρτητα αν ήταν μετριοπαθής ή όχι -μας λέει η καθηγήτρια της έδρας των ανατολικών σπουδών του Πανεπιστημίου των Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας Ιρίνα Ζβιαγκέλσκαγια. Βεβαίως, ο Ερντογάν φοβάται πολύ την ενίσχυση των Κούρδων. Είναι γνωστό, ότι οι βομβαρδισμοί της Τουρκίας δεν ήταν εναντίον των θέσεων του ΙΚ, αλλά των Κούρδων.
Υπάρχει σε όλη την ιστορία και ιδεολογική διάσταση. Ο Ερντογάν είναι επικεφαλής του Ισλαμιστικού ΑΚΡ. Δεν έχει κανένα λόγο να διατηρηθεί το κοσμικό καθεστώς του Άσαντ. Γι’ αυτό ο Ερντογάν επαναλαμβάνει το παλαιό μοτίβο για έξοδο του Άσαντ. Αν και όλοι καταλαβαίνουν, ότι πρέπει να κάνει συνομιλίες και να αναζητήσει πολιτική απόφαση για την κρίση. Κανονικά, η Τουρκία πρέπει επίσης να ενδιαφέρεται για την αναζήτηση συμβιβασμού, καθώς η βόμβα του ισλαμικού εξτρεμισμού είναι εντελώς δίπλα της.

Τότε γιατί ο Ερντογάν απορρίπτει τη λογική;

Η θέση του Ερντογάν απλά δεν αλλάζει. Δεν μπορούν όλοι να είναι ευέλικτοι. Πολύ περισσότερο που η διευθέτηση της συριακής κρίσης συνδέεται με το κουρδικό πρόβλημα. Αλλά άμα θέλουμε να μιλάμε καθαρά οι ισλαμιστές είναι ιδεολογικά εγγύτερα στον Ερντογάν απ’ ότι με αυτούς που στηρίζουν τον Άσαντ.

Ποια θα ήταν για τον Ερντογάν η ιδανική λύση για τη συριακή κρίση;

Έως τώρα δεν εξετάζεται καμία καλή λύση για το πρόβλημα. Ακόμη και η παραμονή του Άσαντ δεν είναι εγγύηση σταθερότητας. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να τον στηρίξουν ακόμη στο εσωτερικό της Συρίας. Όταν προτείνεις στους ανθρώπους να διαλέξουν μεταξύ του ΙΚ και του Άσαντ, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα επιλογή. Δεν είναι ακόμη, όμως, σίγουρο ότι η Δαμασκός θα μπορέσει να διατηρήσει τη χώρα στα προηγούμενα σύνορα. Ποιός θα βοηθήσει τη Συρία να ανοικοδομηθεί;

Πώς θα εξελιχθούν οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις;

Οι δηλώσεις του Ερντογάν αξίζουν αυστηρή κριτική. Στο κάτω-κάτω είναι ηγέτης ενός κράτος και πρέπει να σκέφτεται τι και πότε μιλά. Έως τώρα, τα λόγια του μπορούν να ερμηνευθούν ότι η Ρωσία μπορεί να κολλήσει στη συριακή κρίση. Αλλά οι σχέσεις πραγματικά χάλασαν. Πως θα εξελιχτούν στη πορεία είναι δύσκολο να το πει κάποιος. Αλλά είναι σαφές ότι πρέπει να γίνουν συνομιλίες, να βρεθεί συμβιβασμός.

* Το κείμενο γράφτηκε πριν τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση