Οικονομική κρίση και πόλεμος

Καθώς πλησιάζει η 100η επέτειος από το ξέσπασμα του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, πολιτικοί και σχολιαστές ανησυχούν από την αστάθεια των σημερινών παγκόσμιων πολιτικών και των οικονομικών ρυθμίσεων. Πράγματι, ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, υποστήριξε πρόσφατα ότι η αυξανόμενη πόλωση Βορρά-Νότου στην Ευρώπη έχει γυρίσει την ήπειρο πίσω, κατά έναν αιώνα. Τα διδάγματα του 1914 δεν είναι απλά οι κίνδυνοι από τις εθνικές έχθρες. Η προέλευση του Μεγάλου Πολέμου περιλαμβάνει ένα συναρπαστικό προηγούμενο σχετικά με το πώς η χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση μπορεί να γίνει το ισοδύναμο ενός εθνικού ανταγωνισμού εξοπλισμών, αυξάνοντας έτσι την ευπάθεια της διεθνούς τάξης, σχολιάζει ο Χάρολντ Τζέιμς, καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο Πρίνσετον και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.

Το 1907, μια μεγάλη οικονομική κρίση που προήλθε από τις Ηνωμένες Πολιτείες επηρέασε τον υπόλοιπο κόσμο και απέδειξε την συνολική αστάθεια του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η απάντηση στη σημερινή οικονομική κρίση επαναλαμβάνει μια παρόμοια δυναμική.
Το κλασικό Lombard Street (1873) του Walter Bagehot περιγράφει το City του Λονδίνου ως «τον μεγαλύτερο συνδυασμό οικονομικής εξουσίας και οικονομικής ευπάθειας που έχει δει ποτέ ο κόσμος». Σε μια σημαντική ερμηνεία, που έκανε γνωστή ο συγγραφέας, βουλευτής του Εργατικού Κόμματος και μελλοντικός κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης Norman Angell το 1910, η αλληλεξάρτηση της ολοένα και πιο περίπλοκης παγκόσμιας οικονομίας έκανε τον πόλεμο αδύνατο. Αλλά το αντίθετο συμπέρασμα ήταν εξίσου εύλογο: Λαμβάνοντας υπόψη το βαθμό της αστάθειας, μια έξυπνη στροφή στους μοχλούς ελέγχου θα μπορούσε να διευκολύνει μια στρατιωτική νίκη από τον οικονομικό ηγεμόνα.
Η περίοδος μετά το κραχ του 1907 οδήγησε την ηγεμονική δύναμη της εποχής – τη Μεγάλη Βρετανία – να προβληματιστεί σχετικά με το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την οικονομική επιρροή της για την ενίσχυση της συνολικής στρατηγικής της ικανότητας. Αυτό είναι το συμπέρασμα ενός σημαντικού πρόσφατου βιβλίου, μια μελέτη του Nicholas Lambert του βρετανικού οικονομικού σχεδιασμού και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με τίτλο Planning Armageddon. Ο Lambert δείχνει πώς, σε ένα μεγάλο στρατηγικό παιχνίδι, η Βρετανία άρχισε να συνδέει την στρατιωτική της - και ειδικότερα την ναυτική- κυριαρχία της με την παγκόσμια οικονομική ηγεσία της.

Μεταξύ του 1905 και 1908, το Βρετανικό Ναυαρχείο ανέπτυξε τις γενικές γραμμές ενός σχεδίου για την οικονομική και χρηματοπιστωτική σύρραξη ενάντια στην αυξανόμενη δύναμη της Ευρώπης, τη Γερμανία. Ο οικονομικός πόλεμος, εάν εφαρμοστεί πλήρως, θα καταστρέψει το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Γερμανίας και θα υποχρεωθεί να παραιτηθεί από οποιαδήποτε στρατιωτική σύγκρουση. Όταν οι οραματιστές του ναυτικού της Βρετανίας αντιμετώπισαν έναν αντίπαλο, με τη μορφή της Γερμανίας του Κάιζερ, κατάλαβαν πώς η εξουσία θα μπορούσε να ευδοκιμήσει σε οικονομική αστάθεια.
Η Βρετανία προ 1914 προέβλεψε τον δημόσιο-ιδιωτικό τομέα που συνδέει σήμερα τους γίγαντες της τεχνολογίας όπως η Google, η Apple και η Verizon με τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ. Οι λονδρέζικες τράπεζες εγγυήθηκαν το περισσότερο παγκόσμιο εμπόριο. Η Lloyds παρείχε ασφάλιση για την παγκόσμια ναυτιλία. Αυτά τα χρηματοοικονομικά δίκτυα παρείχαν τις πληροφορίες που επέτρεψαν στην βρετανική κυβέρνηση να ανακαλύψει τα ευαίσθητα στρατηγικά τρωτά σημεία της αντίπαλης συμμαχίας.
Για τους αντιπάλους της Βρετανίας, ο οικονομικός πανικός του 1907 κατέδειξε την αναγκαιότητα της κινητοποίησης των οικονομικών δυνάμεων. Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, αναγνώρισαν ότι χρειάζεται μια κεντρική τράπεζα ανάλογη με την Τράπεζα της Αγγλίας. Οι αμερικανοί χρηματιστές πείστηκαν ότι η Νέα Υόρκη έπρεπε να αναπτύξει το δικό της εμπορικό σύστημα για να χειριστεί τους λογαριασμούς της ανταλλαγής με τον ίδιο τρόπο όπως και η αγορά του Λονδίνου και να οργανώσει τη νομισματοποίησή τους (ή «αποδοχή»).

Η κεντρική μορφή στην ώθηση για την ανάπτυξη μιας αποδεκτής αμερικανικής αγοράς ήταν ο Paul Warburg, ο μετανάστης νεότερος αδελφός ενός μεγαλοτραπεζίτη του Αμβούργου ο οποίος ήταν ο προσωπικός σύμβουλος του Κάιζερ της Γερμανίας, Βίλχελμ Β’. Οι αδελφοί Warburg, Max και Paul, ήταν ένα διατλαντικό δίδυμο, που πίεζε ενεργά για γερμανο-αμερικανικούς θεσμούς που θα πρόσφεραν μια εναλλακτική λύση στο βρετανικό βιομηχανικό και οικονομικό μονοπώλιο. Είχαν την πεποίθηση ότι η Γερμανία και οι ΗΠΑ γίνονταν ολοένα και ισχυρότερες χρόνο με το χρόνο, ενώ η βρετανική ισχύς θα διαβρωνόταν.
Κάποια δυναμική του οικονομικού κόσμου προ-1914 τώρα επανεμφανίζεται. Στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εμφανίζονται τόσο ως επικίνδυνα όπλα μαζικής οικονομικής καταστροφής, όσο και ως εν δυνάμει μέσα για την εφαρμογή της εθνικής εξουσίας. Στη διαχείριση της κρίσης του 2008, η εξάρτηση των ξένων τραπεζών από το δολάριο των ΗΠΑ αποτελούσε μια σημαντική αδυναμία και απαιτούσε την παροχή μεγάλων συμφωνιών ανταλλαγής νομισμάτων με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Η αντιμετώπιση αυτού του ελαττώματος απαιτεί επανεθνικοποίηση των τραπεζών, καθώς και διαίρεση των δραστηριοτήτων των μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Για τους τραπεζίτες της Ευρώπης και ορισμένες κυβερνήσεις, οι τρέχουσες προσπάθειες των ΗΠΑ να αναθεωρήσουν την προσέγγισή τους στη λειτουργία των ξένων θυγατρικών τραπεζών εντός του εδάφους τους, τονίζουν αυτή την επιτακτική ανάγκη. Βλέπουν την κίνηση των ΗΠΑ ως ένα νέο είδος χρηματοπιστωτικού προστατευτισμού και απειλούν με αντίποινα.

Η γεωπολιτική παρεισφρέει στην τραπεζική πρακτική και αλλού. Οι ρωσικές τράπεζες προσπαθούν να αποκτήσουν περιουσιακά στοιχεία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες παίζουν ένα πολύ μικρότερο ρόλο στην ασιατική χρηματοδότηση του εμπορίου. Οι κινεζικές τράπεζες ωθούνται να επεκτείνουν το ρόλο τους στο παγκόσμιο εμπόριο. Πολλές χώρες έχουν αρχίσει να βλέπουν τον οικονομικό προστατευτισμό ως έναν τρόπο για να αυξηθεί η πολιτική επιρροή τους.
Το επόμενο βήμα σε αυτή τη λογική είναι να σκεφτούν το πώς η οικονομική δύναμη μπορεί να γίνει εθνικό πλεονέκτημα σε περίπτωση μιας διπλωματικής διένεξης. Οι κυρώσεις είναι ένα συνηθισμένο (και όχι τρομερά επιτυχημένο) μέρος της πίεσης που ασκείται σε κράτη παρίες, όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα. Αλλά η οικονομική πίεση μπορεί να εφαρμοστεί πολύ πιο δυναμικά σε χώρες που είναι βαθιά ενσωματωμένες στην παγκόσμια οικονομία.
Το 1907, στον απόηχο μιας εποχικής οικονομικής κρίσης που προκάλεσε σχεδόν μια ολοκληρωτική παγκόσμια κατάρρευση, πολλές χώρες άρχισαν να σκέφτονται τη χρηματοδότηση κατά κύριο λόγο ως μέσο ωμής εξουσίας που θα μπορούσε και θα έπρεπε να μετατραπεί σε εθνικό πλεονέκτημα. Αυτό το είδος της σκέψης προκάλεσε τον πόλεμο το 1914. Έναν αιώνα αργότερα, το 2007-2008, ο κόσμος γνώρισε ένα ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό σοκ και τα εθνικιστικά πάθη έχουν φουντώσει στο πέρασμά του. Οι καταστροφικές στρατηγικές μπορεί να μην ανήκουν στο παρελθόν.

Πηγή Project-Syndicate

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση