Η πάλη των τάξεων στην Τουρκία

Οι διαδηλωτές στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης τα έβαλαν με τον Ισλαμισμό που έφερε η κυβέρνηση Ερντογάν, τον οποίο θεωρούν ως απειλή για την εκκοσμίκευση και τα πολιτικά δικαιώματα. Αλλά αυτό είναι το φυσικό επακόλουθο του τέλους του κεμαλικού απολυταρχισμού, γράφει ο ολλανδός καθηγητής και συγγραφέας Ian Buruma.

Ένας τρόπος για να δούμε τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε πόλεις της Τουρκίας είναι σα μια μαζική διαμαρτυρία εναντίον του πολιτικού Ισλάμ. Αυτό που ξεκίνησε ως ένα συλλαλητήριο κατά των κρατικών σχεδίων, να ισοπεδώσουν ένα μικρό πάρκο στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης ώστε να δώσει τη θέση του σε ένα νέο κιτς εμπορικό κέντρο, γρήγορα εξελίχθηκε σε μια σύγκρουση αξιών. Η διαμάχη που αναδείχθηκε αντιπροσωπεύει  δύο διαφορετικές ιδέες της σύγχρονης Τουρκίας, το κοσμικό έναντι του θρησκευτικού, το δημοκρατικό έναντι του αυταρχικού. Έγιναν συγκρίσεις με το κίνημα Occupy Wall Street. Πολλοί κάνουν λόγο ακόμα και για «Τουρκική άνοιξη».

Σαφώς, πολλοί τούρκοι πολίτες, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, έχουν βαρεθεί το ολοένα και πιο αυταρχικό στυλ του Πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, την άκαμπτη στάση του προς τον Τύπο, τους περιορισμούς για το αλκοόλ, την όρεξή του για την κατασκευή νέων μεγαλοπρεπών τζαμιών, τις συλλήψεις αντιφρονούντων και τώρα τη βίαιη αντιμετώπιση των διαδηλώσεων. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι η κοσμική νομοθεσία θα αντικατασταθεί από το νόμο της σαρία και ότι οι καρποί του κοσμικού κράτους του Κεμάλ Ατατούρκ θα πρέπει να αναιρεθούν από τον Ισλαμισμό.

Επιπλέον, υπάρχει το θέμα των Αλεβιτών, μιας θρησκευτικής μειονότητας που συνδέεται με τον σουφισμό και το σιϊτισμό. Οι Αλεβίτες, που είχαν προστατευθεί από το κοσμικό κεμαλικό κράτος, δεν εμπιστεύονται καθόλου τον Ερντογάν, ο οποίος τους εξόργισε περισσότερο με τα σχέδιά του να ονομάσει μια νέα γέφυρα πάνω από τον Βόσπορο από έναν σουλτάνο του 16ου αιώνα που έσφαξε Αλεβίτες. Η θρησκεία, λοιπόν, φαίνεται να είναι στην καρδιά του τουρκικού προβλήματος. Το πολιτικό Ισλάμ θεωρείται από τους αντιπάλους του εγγενώς αντιδημοκρατικό.

Θρησκεία, πολιτική και τάξεις

Αλλά βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το κεμαλικό κοσμικό κράτος δεν ήταν λιγότερο αυταρχικό από το λαϊκιστικό ισλαμικό καθεστώς Ερντογάν – αν μη τι άλλο ήταν περισσότερο. Και είναι επίσης σημαντικό το γεγονός ότι οι πρώτες διαμαρτυρίες στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης δεν αφορούσαν ένα τζαμί, αλλά ένα εμπορικό κέντρο. Ο φόβος του νόμου της σαρία συνδυάζεται με οργή για τη ληστρική χυδαιότητα των κατασκευαστών και των επιχειρηματιών που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση Ερντογάν. Υπάρχει μια ισχυρή αριστερή τάση στην τουρκική άνοιξη.

Έτσι, αντί να σταθούμε στα προβλήματα του σύγχρονου πολιτικού Ισλάμ, τα οποία είναι σίγουρα σημαντικά, θα είναι πιο γόνιμο να εξετάσουμε τις συγκρούσεις της Τουρκίας από μια άλλη σκοπιά, σαφώς ντεμοντέ σήμερα: τις τάξεις. Οι διαδηλωτές, είτε φιλελεύθεροι είτε αριστεροί, τείνουν να είναι από την αστική ελίτ, δυτικοποιημένοι, σοφιστικέ και κοσμικοί. Ο Ερντογάν, από την άλλη πλευρά, εξακολουθεί να είναι πολύ δημοφιλής στην αγροτική και επαρχιακή Τουρκία, μεταξύ των ανθρώπων που είναι λιγότερο μορφωμένοι, φτωχότεροι, πιο συντηρητικοί και πιο θρησκευόμενοι.

Παρά τις προσωπικές αυταρχικές τάσεις του Ερντογάν, οι οποίες είναι προφανείς, θα ήταν παραπλανητικό να δούμε τις τρέχουσες διαδηλώσεις καθαρά ως μια σύγκρουση μεταξύ της δημοκρατίας και της απολυταρχίας. Εξάλλου, η επιτυχία των λαϊκιστικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν, καθώς και η αυξανόμενη παρουσία θρησκευτικών συμβόλων και ηθών στη δημόσια ζωή, είναι αποτέλεσμα της περισσότερης δημοκρατίας στην Τουρκία. Συνήθειες, όπως οι γυναίκες που φορούν μαντίλα σε δημόσιους χώρους, καταπιεσμένες από το κοσμικό κράτος, έχουν επανεμφανιστεί διότι οι Τούρκοι των αγροτικών περιοχών έχουν μεγαλύτερη επιρροή. Νέες θρησκευόμενες γυναίκες εμφανίζονται σε αστικά πανεπιστήμια. Οι ψήφοι των συντηρητικών Τούρκων στην επαρχία μετράνε.

Η συμμαχία μεταξύ των επιχειρηματιών και των θρησκευτικών λαϊκιστών δεν είναι κάτι μοναδικό στην Τουρκία. Πολλοί από τους νέους επιχειρηματίες, όπως οι γυναίκες με μαντίλες, είναι από τα χωριά της Ανατολίας. Οι νεόπλουτοι επαρχιώτες δυσανασχετούν με την παλιά ελίτ της Κωνσταντινούπολης όσο και οι επιχειρηματίες από το Τέξας και το Κάνσας μισούν τις φιλελεύθερες ελίτ της Νέας Υόρκης και της Ουάσιγκτον.

«Ασυμβατότητα ίσων αγαθών»

Αλλά το να λέμε ότι η σημερινή Τουρκία έχει γίνει πιο δημοκρατική, δεν σημαίνει ότι είναι πιο φιλελεύθερη. Αυτό είναι επίσης ένα από τα προβλήματα που αποκάλυψε η Αραβική Άνοιξη. Το να δίνεις φωνή σε όλους τους ανθρώπους για την κυβέρνηση είναι απαραίτητο για κάθε δημοκρατία. Αλλά αυτές οι φωνές, ιδιαίτερα σε επαναστατικούς καιρούς, σπάνια είναι φιλελεύθερες. Αυτό που βλέπουμε σε χώρες όπως η Αίγυπτος, αλλά και στην Τουρκία, ακόμη και στη Συρία, είναι αυτό που ο σπουδαίος φιλελεύθερος Βρετανός φιλόσοφος Isaiah Berlin περιγράφει ως ασυμβατότητα ίσων αγαθών. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι όλα τα καλά πράγματα συμβαδίζουν. Μερικές φορές, εξίσου καλά πράγματα συγκρούονται.

Αυτό συμβαίνει στις επώδυνες πολιτικές μεταβάσεις στη Μέση Ανατολή. Η δημοκρατία είναι καλή, όπως και ο φιλελευθερισμός και η ανοχή. Στην ιδανική περίπτωση, βέβαια, συμπίπτουν. Αυτή τη στιγμή, στα περισσότερα μέρη της Μέσης Ανατολής, δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Περισσότερη δημοκρατία μπορεί να σημαίνει στην πραγματικότητα λιγότερος φιλελευθερισμός και ανοχή.

Είναι εύκολο να συμφωνήσουμε με τους επαναστάτες ενάντια στη δικτατορία του Μπασάρ αλ-Άσαντ στη Συρία, για παράδειγμα. Ωστόσο, οι ανώτερες τάξεις της Δαμασκού, οι κοσμικοί άνδρες και γυναίκες που απολαμβάνουν τη δυτική μουσική και τις ταινίες, κάποιοι εκ των οποίων είναι μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων, Χριστιανοί και Αλεβίτες, θα δυσκολευτούν να επιβιώσουν μόλις φύγει ο Μπασάρ. Ο μπααθισμός ήταν καταπιεστικός, δικτατορικός, συχνά βίαιος, αλλά προστάτευε τις μειονότητες και τις κοσμικές ελίτ.

Είναι αυτός λόγος για να υποστηρίζεις δικτάτορες -μόνο και μόνο επειδή διατηρούν τον ισλαμισμό; Όχι πραγματικά. Επειδή η βία του πολιτικού Ισλάμ είναι σε μεγάλο βαθμό ένα προϊόν αυτών των καταπιεστικών καθεστώτων. Όσο περισσότερο μένουν στην εξουσία, τόσο πιο βίαιες θα είναι οι ισλαμικές εξεγέρσεις.

Αυτό δεν είναι λόγος για να υποστηρίξεις τον Ερντογάν και τους κατασκευαστές του εμπορικού κέντρου εναντίον των διαδηλωτών στην Τουρκία. Οι διαδηλωτές έχουν δικαίωμα να αντιταχθούν στην υπεροπτική αδιαφορία του για την  κοινή γνώμη και την καταπίεση του Τύπου. Αλλά το να δούμε τη σύγκρουση ως δίκαιο αγώνας κατά της θρησκευτικής έκφρασης θα ήταν εξίσου λάθος. Μια μεγαλύτερη προβολή του Ισλάμ είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της περισσότερης δημοκρατίας. Το πώς θα σταματήσει αυτό να σκοτώνει τον φιλελευθερισμό είναι το πιο σημαντικό ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στη Μέση Ανατολή. Ο Ερντογάν δεν είναι φιλελεύθερος. Όμως, η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια δημοκρατία. Πρέπει να ελπίζουμε ότι οι διαμαρτυρίες εναντίον του θα κάνουν και τη χώρα πιο φιλελεύθερη.

Πηγή Project Syndicate

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση