Η αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο υπονομεύει το ΝΑΤΟ

Ο (πολύ βρώμικος) ρόλος της Τουρκίας

Η αστάθεια στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική και οι μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας που τροφοδοτούν την ένταση υπονομεύουν τη συνοχή του ΝΑΤΟ.

Η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζεται να δώσουν περισσότερη προσοχή στην περιοχή, υποστηρίζει άρθρο που δημοσιεύεται στη φιλοευρωπαϊκή βρετανική δεξαμενή σκέψη Centre for European Reform (CER) με τίτλο «Τιθασεύοντας την μεσογειακή κρίση του ΝΑΤΟ» (Containing NATO’s Mediterranean Crisis) και την υπογραφή το Luigi Scazzieri, ερευνητή του CER για θέματα ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας.

Το άρθρο υποστηρίζει ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ χρειάζεται να συνεργαστούν, αν θέλουν να σταθεροποιηθεί η κατάσταση στο Ιράκ, τη Λιβύη και τη Συρία και να περιοριστεί η ρωσική και ιρανική επιρροή στην περιοχή.

Ωστόσο, απουσιάζει η συνοχή εντός της συμμαχίας. Τον τελευταίο χρόνο σημειώθηκαν αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Τουρκίας-ΗΠΑ καθώς και μεταξύ Τουρκίας και ευρωπαϊκών συμμάχων στην ανατολική Μεσόγειο. 

Οι διαφωνίες για τις θαλάσσιες ζώνες, σε συνδυασμό εν μέρει με την επιθυμία εκμετάλλευσης των ενεργειακών κοιτασμάτων της περιοχής, έχει οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση της έντασης στην ανατολική Μεσόγειο. «Η Άγκυρα επιδίωξε να προωθήσει μονομερώς τις αξιώσεις της, στέλνοντας ερευνητικά πλοία συνοδευόμενα από πλοία του πολεμικού ναυτικού σε αμφισβητούμενα ύδατα κοντά στην Ελλάδα και την Κύπρο.

Σε απάντηση η Ελλάδα κινητοποίησε το ναυτικό της και η Γαλλία έστειλε πλοία στην περιοχή, θεωρώντας ότι αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος αποτροπής της Άγκυρας. Η αντιπαράθεση στην ανατολική Μεσόγειο συνδέθηκε με τη σύγκρουση στη Λιβύη, όταν η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με την κυβέρνηση της Τρίπολης στα τέλη του 2019, η οποία παρέβλεπε τις ΑΟΖ που δημιουργούν αρκετά ελληνικά νησιά.

Ανήσυχες για την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Γαλλία, η Ελλάδα και τα ΗΑΕ συνασπίστηκαν σε μια ανεπίσημη ομάδα έναντι της Τουρκίας. Αυτό έκανε την Άγκυρα να νιώθει περικυκλωμένη, ωθώντας τη να γίνει ακόμα πιο δυναμική (assertive)».

«Οι εντάσεις υπήρξαν επικίνδυνα υψηλές, καθώς σημειώθηκε αντιπαράθεση ανάμεσα σε ένα γαλλικό και ένα τουρκικό πλοίο και σύγκρουση ανάμεσα σε ένα τουρκικό και ένα ελληνικό σκάφος. Η ΕΕ καταδίκασε τις τουρκικές ενέργειες ως παραβίαση της ελληνικής και κυπριακής κυριαρχίας και επέβαλε κάποιες εν πολλοίς συμβολικές κυρώσεις στην Τουρκία.

Αλλά τα κράτη-μέλη παραμένουν διχασμένα ως προς την πολιτική τους έναντι της Άγκυρας, με τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία και άλλα να υποστηρίζουν μια ήπια γραμμή, θεωρώντας ότι η Τουρκία δεν πρέπει να αποξενωθεί λόγω της μεγάλης στρατηγικής και οικονομικής σημασίας της και ανησυχώντας ότι οι κυρώσεις μπορεί να μην οδηγήσουν σε αλλαγή της πολιτικής της.

Στις αρχές του 2021 η Τουρκία σταμάτησε τις εξορυκτικές της δραστηριότητες στη Μεσόγειο και υπήρξαν κάποιες συνομιλίες μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας. Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει επιρρεπής στην ανάφλεξη και η Τουρκία έχει στρέψει την προσοχή της στην Κύπρο, πιέζοντας για λύση δύο κρατών και υποστηρίζοντας ότι ένα ενιαίο κράτος για τους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους δεν μπορεί να λειτουργήσει, προκαλώντας ως αποτέλεσμα τη διεθνή κριτική».

Η αποκλιμάκωση της έντασης θα εξαρτηθεί από το πόσο οι ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι και η Τουρκία θα μπορέσουν να συνεργαστούν. Οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας δεν αναμένεται να βελτιωθούν ιδιαίτερα, παρόλο που η Άγκυρα λέει ότι επιθυμεί καλύτερες σχέσεις. Από την άλλη πλευρά, οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ δεν αναμένεται να επιδεινωθούν σημαντικά αρκεί η Τουρκία να απέχει από μονομερείς ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο. 

Αν και η Ε.Ε. μπορεί να προσθέσει κάποιους αξιωματούχους στη λίστα των κυρώσεων, δεν υπάρχει ιδιαίτερα μεγάλη όρεξη μεταξύ των κρατών –μελών για επιβολή οικονομικών κυρώσεων στην Άγκυρα.
Η Ε.Ε. μπορεί να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια πιο εποικοδομητική σχέση με την Άγκυρα, αλλά δεν θα είναι εύκολο. Η έναρξη διαπραγματεύσεων για την επικαιροποίηση της τελωνειακής σχέσης ΕΕ-Τουρκίας θα μπορούσε να δημιουργήσει μια πιο θετική δυναμική στην τουρκική πολιτική και στις σχέσεις των δύο πλευρών.

Αλλά οι διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών θα δυσχεράνουν την έναρξη αυτών των διαπραγματεύσεων, ιδίως αν η Άγκυρα δεν κάνει σημαντικά βήματα για τη βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ρεαλιστικά, το περισσότερο που μπορεί να κάνει η ΕΕ είναι να προσφέρει στην Τουρκία μια νέα πολυετή συμφωνία για να τη βοηθήσει στην υποστήριξη των προσφύγων που φιλοξενεί.

Αν οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και συμμάχων μειώνονταν, τότε θα μπορούσαν οι χώρες-σύμμαχοι του ΝΑΤΟ να συνεργαστούν για τη σταθεροποίηση της περιοχής. Η Τουρκία θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ιρανικής επιρροής στο Ιράκ.

Στη Λιβύη, αν υπάρξει εγγύηση της εκεχειρίας από μια αποστολή ή ειρηνευτική δύναμη, τότε η Άγκυρα δεν θα έχει πολλούς λόγους να διατηρήσει τις δυνάμεις της στη χώρα. Ο ΟΗΕ εργάζεται για μια ελαφριά αποστολή παρακολούθησης της εκεχειρίας, αλλά αυτή δεν θα είναι αρκετή. Τουρκία και ΗΠΑ πρέπει να πιέσουν για μια πιο δυναμική ειρηνευτική προσπάθεια. Η σταθεροποίηση της Λιβύης θα μείωνε και τον περιφερειακό ανταγωνισμό μεταξύ Τουρκίας, Γαλλίας, Αιγύπτου και ΗΑΕ.

Οι επόμενες κινήσεις της Τουρκίας θα κρίνουν σε μεγάλο βαθμό κατά πόσο μπορούν να μειωθούν οι εντάσεις. Οι πρόσφατες δηλώσεις της Άγκυρας ότι επιθυμεί καλύτερες σχέσεις με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ είναι θετικές ενδείξεις.

Η μείωση της έντασης με τους συμμάχους της θα είχε θετική επίδραση και στην τουρκική οικονομία και θα πρόσφερε κίνητρο για μια μετριοπαθή πολιτική. Αλλά αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τη συμμαχία του Erdogan με τους υπερεθνικιστές εταίρους του, στους οποίους στηρίζεται εκλογικά. Και η μείωση της έντασης με τη Δύση δεν θα του πρόσφερε απαραίτητα ψήφους στις επικείμενες εκλογές του 2023.
Για τους λόγους αυτούς η Άγκυρα ενδέχεται να μπει στον πειρασμό να διατηρήσει μια χαμηλή ένταση στην ανατολική Μεσόγειο, προσπαθώντας παράλληλα να αποφύγει μεγάλη ζημιά στην οικονομία και ρήξη στις σχέσεις με την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ.

Το αποτέλεσμα αυτό θα συνέχιζε να υπονομεύει τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Αλλά μπορεί να αποφευχθεί. Το συνεχιζόμενο ενδιαφέρον της Ουάσινγκτον, μια σταθερή, συντονισμένη στάση ΗΠΑ και Ευρώπης έναντι της Άγκυρας, σε συνδυασμό με προσφορά βοήθειας προς την Τουρκία για το προσφυγικό και επιδίωξη συνεργασίας με την Άγκυρα στη Μέση Ανατολή, θα μπορούσαν να απομακρύνουν την Τουρκία από τις μονομερείς ενέργειες και να ενισχύσουν τη συνοχή του ΝΑΤΟ.

Το πλήρες κείμενο δημοσιεύεται στον ιστότοπο του CER
HellasJournal

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση