Τι εξηγεί την εμμονή του Ερντογάν με την Αγία Σοφία

Του Κώστα Ράπτη

Τα όσα αντιφατικά έγιναν γνωστά σχετικά με την προοπτική τέλεσης μουσουλμανικής προσευχής στην Αγία Σοφία ανήμερα της επετείου Άλωσης της Κωνσταντινούπολης μας υπενθυμίζουν ότι η πολιτικο-ιδεολογική σημασία του ζητήματος στην σημερινή Τουρκία δεν είναι διόλου δευτερεύουσα.

Αρχικά ο επικεφαλής του Diyanet (δηλ. της πανίσχυρης Υπηρεσίας Θρησκευτικών Υποθέσεων που ελέγχει τα της ισλαμικής λατρείας στη γείτονα), Αλί Ερμπάς προανήγγειλε μαζική συγκέντρωση για την τέλεση προσευχής στον χώρο του αρχαίου Ιπποδρομίου της Κωνσταντινούπολης, μεταξύ της Αγίας Σοφίας και του τεμένους Σουλτάναχμετ. Ακολούθως υπαναχώρησε, γνωστοποιώντας ότι η συγκέντρωση αυτή ακυρώνεται για τον φόβο της πανδημίας και ότι ο ίδιος θα τελέσει την προσευχή στο τέμενος Φάτιχ, όπου φέρεται να έχει ταφεί ο Μωάμεθ ο Πορθητής. Όμως παρεμβλήθηκε ο ίδιος ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, προαναγγέλλοντας μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου την Πέμπτη, την ανάγνωση από ομάδα κληρικών της "σούρας της Κατάκτησης" από το Κοράνι στην Αγία Σοφία. Αδιευκρίνιστο έμεινε αν η τελετή αυτή προγραμματίζεται να λάβει χώρα εντός του μνημείου ή στον περίβολό του, όπου έτσι και αλλιώς έχει ανεγερθεί ομοίωμα τείχους για τις ανάγκες της αναπαράστασης της Άλωσης.

Όλα αυτά συμπίπτουν με τη λήξη της απαγόρευσης συναθροίσεων στα τεμένη και συνολικά με το πέρασμα της Τουρκίας στη "νέα κανονικότητα", μετά την πανδημία του κορωναϊού. Είναι μία δύσκολη συγκυρία για τη χώρα, η οποία δοκιμάζεται και υγειονομικά και οικονομικά, και ο Ταγίπ Ερντογάν επείγεται να προχωρήσει σε χειρονομίες αναπτέρωσης του ηθικού της κομματικής του βάσης.


Είναι επίσης μία συγκυρία κατά την οποία πυκνώνουν οι αντιχριστιανικές και αντισημιτικές εκδηλώσεις, καθώς συναντούν ευρεία διάδοση οι συνομωσιολογικές θεωρίες ότι οι μειονότητες ευθύνονται με κάποιον τρόπο για την πανδημία. Στο Μπακίρκιοϊ της Πόλης ένας άνδρας πυρπόλησε την είσοδο αρμενικής εκκλησίας, ενώ στο Κουζκουντζούκ ένας άλλος αφαίρεσε τον σταυρό επίσης από αρμενική εκκλησία. Πρόσφατο άλλωστε είναι το δημοσίευμα περιοδικού του ομίλου της "Γενί Σαφάκ" που εμφάνιζε τους ηγέτες των θρησκευτικών μειονοτήτων της Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένου του Οικουμενικού Πατριάρχη, να σχετίζονται με την "τρομοκρατική οργάνωση" του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο ίδιος ο Ερντογάν δήλωσε στις αρχές του μηνός ότι "τα λόμπι των Αρμενίων και των Ρωμιών” πρωταγωνιστούν στις "σκοτεινές δυνάμεις" που απεργάζονται το κακό της Τουρκίας.

Όμως η εμμονή με την Αγία Σοφία παραπέμπει σε κάτι ευρύτερο. Η μετατροπή της σε μουσείο το 1935 από τον Κεμάλ Ατατούρκ αποτελεί εμβληματική στιγμή των μεταρρυθμίσεων που εισήγαγε ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας και κεντρικό στοιχείο στο "αφήγημα θυματοποίησης" των ισλαμιστών, μαζί με την απαγόρευση της μαντίλας και τον περιορισμό των ιεροδιδασκαλείων (ιμάμ χατίπ), που επί των ημερών του Ερντογάν έχουν ήδη αναιρεθεί. Καθόλου τυχαία, η Αγία Σοφία της Νικαίας και η Αγία Σοφία της Τραπεζούντας αποδόθηκαν και πάλι στην ισλαμική λατρεία το 2011 και το 2013.

Άλλωστε η διεκδίκηση της μετατροπής εκ νέου της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης σε τέμενος αποτελεί και στοιχείο διαγκωνισμού των διαφορετικών τάσεων του ετερογενούς ισλαμιστικού χώρου. Όσο λειτουργούσε ελεύθερα το δίκτυο του Φετουλάχ Γκιουλέν πρωτοστατούσε στις σχετικές εκκλήσεις (λ.χ. μέσω της αρθρογραφίας της εφημερίδας "Ζαμάν"), ενώ την περσινή συγκέντρωση έξω από την μνημειώδη βασιλική την διοργάνωσε η νεολαία του αντιπολιτευόμενου ισλαμιστικού κόμματος Saadet.

Συνολικά, οι (ολοένα και πιο θεαματικές και κιτς) τελετές που διοργανώνονται τις τελευταίες δεκαετίες στην επέτειο της Άλωσης αποτελούν χαρακτηριστικό σημάδι της "τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης", στην οποία προσχωρούν και οι αντιδυτικοί εθνικιστές, με αποδέκτη διπλό: αφενός προς τα έξω (στοχοποιώντας ένα Mνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO που αγγίζει τις ελληνικές ιδίως ευαισθησίες), αφετέρου προς τα μέσα, σε ένα ξεκαθάρισμα ιστορικών λογαριασμών με τον κλασικό κεμαλισμό. Δεν είναι τόσο η Άλωση του 1453 που μνημονεύουν οι εορταστές, όσο η "νέα Άλωση" των ημερών μας, που συντελείται σε πολιτικό, πολιτιστικό και δημογραφικό επίπεδο.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση