Η δύσκολη συμβίωση δημοκρατίας και καπιταλισμού

Η δημοκρατία βρίσκεται σε ύφεση. Αφότου εξαπλώθηκε σε όλο τον πλανήτη μεταξύ της δεκαετίας του 1970 και των αρχών του 2000, υποχωρεί. Αυτό που επίσης υποχωρεί είναι η πίστη σε μια φιλελεύθερη παγκόσμια οικονομία.

Υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ των δύο; Ναι. Η δημοκρατία και ο καπιταλισμός είναι παντρεμένοι, ωστόσο πολύ συχνά πρόκειται για ταραχώδη ένωση. Σήμερα, αυτός ο γάμος διανύει μια άσχημη περίοδο.

Ο Larry Diamond του Hoover Institution έχει διατυπώσει την ιδέα μιας «δημοκρατικής ύφεσης». Ο Roberto Foa του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης και ο Yascha Mounk του Χάρβαρντ έχουν αναφερθεί σε μια «δημοκρατική αποσύνδεση», παραπέμποντας σε μια καταθλιπτική απώλεια της πίστης στη δημοκρατία σε ΗΠΑ και Ευρώπη.

Στην πιο πρόσφατη ετήσια έκθεσή του, ο ΜΚΟ Freedom House επισημαίνει πως «ένα σύνολο 67 χωρών υπέστησαν υποχώρηση στα πολιτικά δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες το 2016, έναντι 36 που εμφάνισαν ανόδους. Αυτό σηματοδοτεί την 11η συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία οι υποχωρήσεις ξεπέρασαν σε αριθμό τις βελτιώσεις».

Στο μεταξύ, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών δείχνει εχθρικότητα απέναντι στο ελεύθερο εμπόριο. Η μετα-κρίσης εχθρικότητα στη Wall Street και τα παγκόσμια οικονομικά ελεύθερης ροής είναι επίσης ισχυρά, τόσο στη δεξιά, όσο και στην αριστερά. Η αντίδραση στην ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων είναι διάχυτη.

Η βάση δεδομένων Polity IV του Center for Systemic Peace προσφέρει μια πολύτιμη εικόνα για την πρόοδο της δημοκρατίας από το 1800 και μετά. Μεταξύ 1800 και 2016, ο αριθμός των πολιτικών καθεστώτων που χαρακτηρίζονται «δημοκρατικά» αυξήθηκαν από μηδέν στα 22, σε 97 στα 167.

Πράγματι, το 1800 σχεδόν όλα τα καθεστώτα ήταν απολυταρχικά. Ο αριθμός των δημοκρατιών, έπειτα, αυξήθηκε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, εκτοξεύτηκε με το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, υποχώρησε απότομα την δεκαετία του 1930 και στις αρχές του 1940, εκτοξεύτηκε και πάλι στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενισχύθηκε σταθερά μέχρι και το 1998 και μετά σημείωσε ανοδική έκρηξη στις αρχές του 2000. Ο αριθμός των απολυταρχικών καθεστώτων άγγιξε ένα peak σε 89 το 1977. Μετά, ο αριθμός κατέρρευσε, καθώς η Σοβιετική Ένωση έπεσε και οι αποτυχίες δικτατοριών έγιναν πιο εμφανείς. Δυστυχώς, από το 1990 και μετά, περίπου 50 κράτη έχουν χαρακτηριστεί «anocracies», δηλαδή «πολιτικά χαοτικά».

Ο αριθμός των θεωρητικά κυρίαρχων κρατών έχει σημειώσει σημαντική άνοδο, ιδιαίτερα μετά το 1945. Επομένως είναι εύλογο να εστιάζουμε στο ποσοστό των καθεστώτων του κόσμου που είναι δημοκρατικά. Είναι επίσης πιθανό να συσχετίσουμε αυτό το ποσοστό με την αναλογία του παγκόσμιου εμπορίου προς την παραγωγή (κάτι που δεν είναι συμπτωματικό, άλλες μετρήσεις της παγκοσμιοποίησης -η μετακίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων- συσχετίζονται στενά με το εμπόριο.)

Αυτή η συσχέτιση, αν και μόνο τέλεια δεν είναι, πλησιάζει αρκετά. Τα τέλη του 19ου αιώνα και οι αρχές του 20ου ήταν μια περίοδος παγκοσμιοποίησης και εκδημοκρατισμού. Οι δεκαετίες 1920 και 1930 ήταν, αντιθέτως, μια περίοδος «απο-παγκοσμιοποίησης» και «απο-εκδημοκρατισμού». Το 1950 και 1960 ήταν μια περίοδο «ανώμαλης σταθερότητας» και στα δύο μέτωπα (καθώς το «άνοιγμα» οικονομιών από κράτη με υψηλά εισοδήματα, αντισταθμίστηκε από το «κλείσιμο» οικονομιών των πιο νέων ανεξάρτητων κρατών).

Η παγκοσμιοποίηση επανεμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970 με τον εκδημοκρατισμό να ακολουθεί. Πέραν της παγκοσμιοποίησης, ο άλλος ισχυρός, κορυφαίος δείκτης εκδημοκρατισμού ήταν η νίκη των δημοκρατιών στους παγκόσμιους πολέμους και στον ψυχρό πόλεμο. Άλματα στον αριθμό των δημοκρατιών, ήρθαν μετά τις νίκες.

Εν συντομία, η βιομηχανική επανάσταση έχει τελικά οδηγήσει σε μια πολιτική επανάσταση, από τον απολυταρχισμό στη δημοκρατία. Επιπρόσθετα, περίοδοι παγκοσμιοποίησης έχουν συσχετιστεί με την εξάπλωση της δημοκρατίας και περίοδο «απο-παγκοσμιοποίησης με το αντίθετο.

Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Όπως έχει επιχειρηματολογήσει ο Benjamin Friedman του Χάρβαρντ, περίοδοι ευημερίας ισχυροποιούν τον εκδημοκρατισμό και το αντίστροφο. Από το 1820, τα μέσα κατά κεφαλήν πραγματικά εισοδήματα παγκοσμίως έχουν ενισχυθεί επί 13 φορές και στις χώρες υψηλού εισοδήματος ακόμη περισσότερο. Όσο εξελίσσονται οι οικονομίες, ο κόσμος χρειάζεται μόρφωση. Τέτοιου είδους αλλαγές και, φευ!, η μαζική κινητοποίηση για βιομηχανικό πόλεμο, ισχυροποιούν τις απαιτήσεις για πολιτική ένταξη.

Αντιστρόφως, οι χρηματοοικονομικές κρίσεις που κατέστρεψαν την παγκοσμιοποίηση το 1930 και την έβλαψαν μετά το 2008, οδήγησαν σε φτώχεια, ανασφάλεια και οργή. Τέτοια συναισθήματα δεν ευνοούν την εμπιστοσύνη που είναι απαραίτητη για μια υγιή δημοκρατία. Το λιγότερο, η δημοκρατία απαιτεί την πεποίθηση πως οι νικητές δεν θα χρησιμοποιήσουν την προσωρινή εξουσία τους για να καταστρέψουν τους χαμένους. Αν χαθεί η εμπιστοσύνη, η πολιτική γίνεται τοξική.

Αυτή η σύνδεση δεν απορρέει μόνο από την εμπειρία. Η δημοκρατία και ο καπιταλισμός στηρίζονται στο ιδανικό της ισότητας: όλοι μπορούν να μοιράζονται τη λήψη πολιτικών αποφάσεων και κάνουν το καλύτερο που μπορούν στην αγορά. Αυτές οι ελευθερίες ήταν επαναστατικές μέχρι πολύ πρόσφατα.

Ωστόσο ταυτόχρονα υπάρχουν και βαθιές συγκρούσεις. Η δημοκρατική πολιτική εξαρτάται από την αλληλεγγύη, οι καπιταλιστές δεν ενδιαφέρονται για την εθνικότητα. Η δημοκρατία είναι τοπική, ο καπιταλισμός είναι ουσιαστικά παγκόσμιος. Η δημοκρατική πολιτική βασίζεται στην ισότητα των πολιτών, ο καπιταλισμός λίγο ενδιαφέρεται για την κατανομή του πλούτου. Η δημοκρατία λέει ότι όλοι οι πολίτες έχουν φωνή, ο καπιταλισμός δίνει στους πλούσιους μακράν την πιο βροντερή φωνή. Τα εκλογικά σώματα επιθυμούν οικονομική ασφάλεια, ο καπιταλισμός είναι επιρρεπής σε έντονες διακυμάνσεις.

Οι εντάσεις μεταξύ της εθνικής δημοκρατίας και του παγκόσμιου καπιταλισμού μπορεί να είναι καταστροφικές, όπως απέδειξε η δεκαετία του 1930. Ωστόσο η ιστορία δείχνει ότι τα δύο συστήματα πράγματι πάνε χέρι-χέρι, αν και όχι με εύκολο τρόπο.

Αυτό δεν είναι επιχείρημα για το ότι όλες οι οικονομίες αγοράς είναι δημοκρατίες ή ότι όλες οι δημοκρατίες αγοράς πρέπει να παγκοσμιοποιηθούν. Είναι επιχείρημα για το ότι οι σταθερές δημοκρατίες ταυτόχρονα έχουν τουλάχιστον εύλογα ανοικτές οικονομίες αγοράς. Κανένας άλλος τρόπος διαχείρισης των υποθέσεων των περίπλοκων κοινωνιών δεν έχει αποδειχθεί αποτελεσματικός.

Στόχος τώρα πρέπει να είναι να διαχειριστούμε τον καπιταλισμό ώστε να στηρίξει τη δημοκρατία και να διαχειριστούμε τη δημοκρατία ώστε να κάνει τον παγκόσμιο καπιταλισμό να λειτουργήσει καλύτερα για όλους.

Σήμερα, τα έχουμε κάνει χάλια σε αυτό το γάμο. Πρέπει να τα πάμε καλύτερα.

Financial Times Euro2day


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση