Ελευθερία και Φιλελευθερισμός

Από τα βάθη των αιώνων έρχεται η γνώμη του Πλάτωνα με τη φράση: «Η υπερβολική ελευθερία μεταβάλλεται σε υπερβολική δουλεία και για τον πολίτη και για την πολιτεία».

Ελευθερία σύμφωνα με το λεξικό Τριανταφυλλίδη είναι η απουσία περιορισμού, η ιδιότητα ή η κατάσταση εκείνου που δεν εμποδίζεται ή δε δεσμεύεται από κανέναν εξωτερικό ή εσωτερικό παράγοντα, ενώ ελευθεριότητα είναι η έλλειψη προσήλωσης σε κανόνες ηθικής και η ροπή προς την ηδονή ή την ακολασία.  Ο άνθρωπος ζει σ’ ένα κοινωνικό σύνολο, δεν είναι μόνος του. Ακριβώς αυτή η κοινωνικότητα του ανθρώπου περιορίζει και την ελευθερία του. Δε ζούμε μόνο σαν άτομα. Ζούμε και σαν κοινωνικό σύνολο. Βρισκόμαστε συνεχώς σε κάποια κοινωνική ομάδα: οικογένεια, σχολείο, χωριό, πόλη, αθλητική ομάδα, οργάνωση, σωματείο, στρατός, περιοχή, κράτος.

Η ομαδική συμβίωση, λοιπόν, επιβάλλει τις οριακές πυραμίδες της ελευθερίας του ατόμου. Δεν μπορεί κανείς να τις υπερβεί, αλλά και αν τις υπερβεί, κινδυνεύει αυτός ο ίδιος να χάσει την ελευθερία του, να δουλωθεί. Δεν είναι πραγματική ελευθερία, όταν ταπεινώνεις, εκθέτεις, υποβιβάζεις το συνάνθρωπό σου, για να προβληθείς εσύ. Αυτό μοιραία, αργά ή γρήγορα, θα έχει και την αντίστροφη φορά. Άλλοι θα σού αποδώσουν κάτι ανάλογο.
Δεν μπορείς να παραβλέπεις το κοινωνικό σύνολο.
Αν εκτραπείς, θα τιμωρηθείς.
Αν παρανομήσεις, θα πληρώσεις.
Αν υποδουλώσεις, θα υποδουλωθείς.
Ευκαιριακά μπορεί να έχεις κάποτε μέσα στη ζωή σου προϋποθέσεις μιας ελευθερίας, που υπερβαίνει το όριο ασφαλείας. Είναι τρομερά επικίνδυνο όμως να το περνάς, γιατί τότε η ελευθερία σου θα μετατρέπεται σε δουλεία σε βάρος των άλλων συνανθρώπων σου.

Τι είναι όμως η ελευθερία για έναν φιλελεύθερο;

H ιδέα της ελευθερίας γίνεται αντιληπτή με δύο διακριτούς τρόπους, έναν αρνητικό(ή αποθετικό) και έναν θετικό.

Η αρνητική ελευθερία συναρτάται με τη δυνατότητα του ατόμου να δράσει, να κινηθεί, να πράξει, να ζήσει ανεμπόδιστα εντός συγκεκριμένων ορίων δίχως τη μεσολάβηση του κράτους ή της κοινωνίας.

Ενώ η θετική ελευθερία συνδέεται με τη δυνατότητα του ατόμου να παρέμβει και να συμμετάσχει στη λήψη αποφάσεων που αφορούν και έχουν επίδραση στην ελευθερία του συνόλου της κοινωνίας.

Η πρώτη έννοια παίρνει τη μορφή της ατομικής ελευθερίας από παρέμβαση, περιορισμό, μεσολάβηση, ενώ η δεύτερη σηματοδοτεί την κοινωνική ελευθερία και το συλλογικό ορισμό του δέοντος, του δίκαιου, του καλού.

Οι φιλελεύθεροι δίνουν προτεραιότητα στην ελευθερία ως υπέρτατη ατομικιστική αξία. Ενώ οι κλασικοί φιλελεύθεροι/νεοφιλελεύθεροι/νεοδεξιοί υποστηρίζουν την αρνητική/αποθετική ελευθερία, η οποία νοείται ως απουσία καταναγκασμών ή ελευθερία επιλογής, οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι/συντηρητικοί/σοσιαλδημοκράτες  υπεραμύνονται της θετικής ελευθερίας, υπό την έννοια της προσωπικής ανάπτυξης και της ανθρώπινης πραγμάτωσης, με την αντίληψη περί ελευθερίας, σαν οικειοθελούς αναγνώρισης των καθηκόντων και των ευθυνών κάθε ατόμου.

Οι σύγχρονοι  φιλελεύθεροι δεν αποδέχονται ότι τα άτομα δικαιούνται απόλυτη ελευθερία. Αν η ελευθερία είναι απεριόριστη, τότε μπορεί να γίνει «ασυδοσία», δηλαδή δικαίωμα κακομεταχείρισης των άλλων. Στο Περί Ελευθερίας o Τζων  Μιλ  ισχυρίστηκε ότι «ο μόνος λόγος για τον οποίο μπορεί θεμιτά να ασκηθεί εξουσία επάνω σε οποιοδήποτε μέλος μιας πολιτισμένης κοινότητας, ενάντια στη βούλησή του, είναι προκειμένου να αποφευχθεί κάποια βλάβη στους άλλους». Οι αναρχικοί/ελευθεριακοί θεωρούν  την ελευθερία ως απόλυτη αξία και πιστεύουν ότι δεν μπορεί ποτέ να συμφιλιωθεί με οποιαδήποτε μορφή πολιτικής εξουσίας. Η ελευθερία τους νοείται εδώ σαν επίτευξη της προσωπικής αυτονομίας, όχι απλώς υπό την έννοια της μη παρέμβασης άλλων στις υποθέσεις του προσώπου, αλλά ως ορθολογικά εμπρόθετη και κατευθυνόμενη επιλογή.

Η ελευθερία σήμερα υπονομεύεται εξαιτίας της πολυκοσμίας και της ανωνυμίας, που επιφέρει ο αστικός(urban) τρόπος ζωής. Η επικράτηση του ατομικισμού , του μεταμοντερνισμού και το στείρο ανταγωνιστικό πνεύμα θέτουν εμπόδια στην ομαλή συνύπαρξη των ανθρώπων και υποδαυλίζουν φαινόμενα κοινωνικής νοσηρότητας. Η προώθηση αδικιών και ανισοτήτων και γενικά κάθε αντικοινωνική ενέργεια, που κλονίζει τα θεμέλια της κοινωνίας και φαλκιδεύει τα κοινωνικά δικαιώματα, μπορούν να αντιμετωπιστούν με αφετηρία την αυτοεξερεύνηση.

Κατά αυτό τον τρόπο, όχι μόνο ελαχιστοποιούνται οι συγκρούσεις και οι άγονες αντιπαραθέσεις, αλλά ο άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει την αξία της πρόταξης του κοινού καλού και της αλληλεγγύης και θα είναι σε θέση να αγωνιστεί για την εδραίωση των κοινωνικών ελευθερίων.

Μέσω της αυτοκριτικής και της αυτογνωσίας, λοιπόν, συνειδητοποιεί ο άνθρωπος καλύτερα τη θέση του μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Έτσι, επέρχεται ο σεβασμός στους νόμους και επιτυγχάνεται η γενικότερη κοινωνική πρόοδος.

 Όλα τα παραπάνω ισχύουν σε φιλελεύθερα άτομα, που βάζουν την δικαιοσύνη, τον αλληλοσεβασμό, την αξιοπρέπεια, την ηθική, τον ανθρωπισμό, την εθνική συνείδηση, την αυτογνωσία, την αυτοκυριαρχία, σαν συμπληρωματικές αρετές της ελευθερίας, την οριοθετούν και τη διατηρούν στα σωστά πλαίσια.

Τα όρια της ελευθερίας βρίσκονται ακριβώς εκεί, όπου η ελευθερία του ενός δεν περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Όταν τα περάσεις αυτά ή τα μέλη της κοινωνίας που ζουν μαζί σου, τότε πηγαίνεις στην ελευθεριότητα και στην φαυλότητα, και θα ζήσεις τις συνέπειες των πράξεων των άλλων. Η ρήση του Ρούσβελτ στην φωτογραφία είναι ένα τρανό ιστορικό παράδειγμα παραβίασης ορίων της ελευθερίας.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση