Ο “Δόκτωρ Ζιβάγκο” και η CIA

Οι δημοσιογράφοι και ερευνητές Πέτρα Κουβέ και Πίτερ Φιν εργάστηκαν επί έτη για την αποκάλυψη της αλήθειας γύρω από την πρώτη έκδοση του ρωσικού χειρογράφου του μυθιστορήματος του Παστερνάκ στη Δύση, που τυπώθηκε ουσιαστικά από τη CIA.

Το 1956, μετά από δεκαετίες συγγραφής, ο ευρέως γνωστός ποιητής Μπορίς Παστερνάκ ολοκλήρωσε το πασίγνωστο μυθιστόρημά του. Μόνο που ο “Δόκτωρ Ζιβάγκο” βρέθηκε σε διάσταση προς την επισήμως αποδεκτή αισθητική ιδεολογία, που προωθούσε μορφές ηρωικών εργατών και μεγαλόστομες συνθηματολογίες. Οι σοβιετικές Αρχές αρνήθηκαν να το εκδώσουν, όμως το χειρόγραφο διοχετεύθηκε κρυφά στην Ιταλία. Βαθμηδόν, κατέληξε στα χέρια της CIA. Αυτή ήταν που τύπωσε την πρώτη ρωσική έκδοση του μυθιστορήματος και την κυκλοφόρησε κατά τη Διεθνή Έκθεση των Βρυξελλών το 1958.

Η έκθεση, υπήρξε σπάνια ευκαιρία επίσκεψης για πολλούς ανώνυμους σοβιετικούς πολίτες (το Βέλγιο εξέδωσε περίπου 15.000 βίζες για επισκέπτες προερχόμενους από την ΕΣΣΔ). Κι αυτή ήταν ταυτόχρονα μια χρυσή ευκαιρία για την CIA ώστε να διανείμει το φρεσκοτυπωμένο μυθιστόρημα. “Αυτό το βιβλίο έχει μεγάλη υπεραξία ως προς την προπαγάνδα,” κατέγραφε τότε ένα σημείωμα προς τους ιθύνοντες του γραφείου του Τομέα Σοβιετικής Ρωσίας της Υπηρεσίας, “όχι μόνον για το εγγενές μήνυμα και την φύση της εν γένει αμφισβήτησης που αυτό προξενεί, αλλά και για τις περιστάσεις της δημοσίευσής του.
Μας δίδεται η ευκαιρία να κάνουμε τους σοβιετικούς πολίτες ν' αναρωτηθούν για τα τρωτά των κυβερνώντων τους, την στιγμή που ένα έργο τέτοιας υψηλής λογοτεχνικής αξίας, από κάποιον που είναι αναγνωρισμένος ως ο μέγιστος, εν ζωή, ρώσος συγγραφέας, δεν κυκλοφορεί στην ίδια του την χώρα”.

Η έκδοση του 1958 υπήρξε μόνον η αρχή. Την επόμενη χρονιά, η CIA προχώρησε στην κυκλοφορία μιας χαρτόδετης έκδοσης τσέπης, αποδιδόμενης σε ανύπαρκτο εκδότη, ώστε αυτή να διανεμηθεί σε σοβιετικούς και ανατολικοευρωπαίους σπουδαστές, κατά την διάρκεια του παγκόσμιου φεστιβάλ ειρήνης και φιλίας, για νέους και σπουδάζουσα νεολαία, προοριζόμενου να λάβει χώρα στην Βιέννη το 1959.

Χορός μυστικών υπηρεσιών

Το αποκαλυπτικό γεγονός της εμπλοκής της CIA στην πρώτη ρωσόφωνη έκδοση του μυθιστορήματος, βρίσκεται στο επίκεντρο του νέου βιβλίου των Πέτρα Κουβέ και Πίτερ Φιν, “Υπόθεση Ζιβάγκο”, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Pantheon. “Ο παράλληλος βίος του μυθιστορήματος, από τις απαρχές του μέχρι την διαμάχη γύρω από το βραβείο Νόμπελ, ήταν άξιος εξιστόρησης αφ' εαυτού”, δηλώνει η Πέτρα Κουβέ, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, όμως η πλοκή της ιστορίας πύκνωνε καθώς η ίδια διείσδυε στα αλλεπάλληλα πέπλα σιωπής που τύλιγαν αυτή την έκδοση.

Η Πέτρα Κουβέ φώτισε, στο τέλος της δεκαετίας του '90, τον ρόλο των ολλανδικών μυστικών υπηρεσιών (BVD), όταν ένας πρώην αξιωματούχος τους την πληροφόρησε πως η BVD συνήργησε στο να τυπωθεί το μυθιστόρημα στην ρωσική γλώσσα, στην Ολλανδία, κατά παραγγελία της CIA. “Το πρώτο μου άρθρο ήταν μια ανασύσταση των συμβάντων, βασιζόμενη σε υλικό προερχόμενο από την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Γαλλία, την Ρωσία, την Γερμανία και τις ΗΠΑ”, προσθέτει η Κουβέ. Δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1998 σε μια λογοτεχνική επιθεώρηση του Άμστερνταμ με “κάπως ασαφή συμπεράσματα”, και οδήγησε σε δημοφιλές τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ το ξεκίνημα της αμέσως επόμενης χρονιάς.

Ανάμεσα στους τηλεθεατές βρίσκονταν δυο ακόμη παροπλισμένοι πράκτορες της BVD, που είχαν ανάμιξη στην επιχείρηση Ζιβάγκο. Ο ένας απ' αυτούς, ο Κέες φαν ντεν Χόιβελ, θέλησε να μιλήσει. “Τον επισκέφθηκα αρκετές φορές”, λέει η Κουβέ. “Ένας εξαίρετος άνθρωπος, νεάζων, παρά τα ογδόντα του χρόνια, ζωτικός, χαρισματικός. Μου εμπιστεύθηκε πως κύριος εμπνευστής και καθοδηγητής του σχεδίου Ζιβάγκο υπήρξε η CIA. Αυτή ήταν και η πρώτη συγκεκριμένη μαρτυρία για την συμμετοχή της στην Υπόθεση Ζιβάγκο...”

Ο Πίτερ Φιν, συντάκτης σε θέματα εθνικής ασφάλειας και πρώην αρχισυντάκτης του γραφείου Μόσχας της Ουάσινγκτον Ποστ, έγραψε γι αυτό το θέμα το 2007 και ήταν αυτός που αρχικά προσέγγισε την CIA δυο χρόνια αργότερα, ζητώντας να δει τους “Φακέλους Ζιβάγκο” της Υπηρεσίας. Δεν του δόθηκε η άδεια. “Η πρώτη απάντηση που έλαβα ήταν ένα …απότομο όχι”, λέει ο Φιν. “Φυσικά όμως, ως ρεπόρτερ ποτέ δεν εκλαμβάνω το όχι ως απάντηση”.

“Ο Πίτερ μίλησε με αρκετούς συνταξιούχους αξιωματούχους” συνεχίζει η Κουβέ. “Έφεραν το θέμα υπόψιν του τμήματος Ιστορικών Αρχείων, και οι ιστορικοί του τμήματος έδειξαν ενδιαφέρον…” Τελικά, τρία χρόνια μετά το αρχικό αίτημα του Φιν, οι συγγραφείς έλαβαν τα προσδοκώμενα έγγραφα. Η εμπλοκή της CIA στην έκδοση του 1958 “φημολογούταν και προεικαζόταν από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του βιβλίου” εξηγεί ο Φιν, σήμερα όμως, η Υπηρεσία “επιτέλους παραδέχεται τον ρόλο της”.

Εκθαμβωτική στιγμή

Οι Κουβέ και Φιν περιγράφουν από κοινού την πολυπόθητη άφιξη των τεκμηρίων της CIA, τον Αύγουστο του 2012 ως “την κορυφαία στιγμή”. “Εστάλησαν με κανονικό ταχυδρομείο στην διεύθυνση κατοικίας του Πίτερ στην Βιρτζίνια” λέει η Κουβέ. Τον επόμενο μήνα οι συγγραφείς συναντήθηκαν στο Μιλάνο για συνέντευξη με τον γιο του Φελτρινέλι, του πρωτοπόρου ιταλού εκδότη, υπεύθυνου για την ιταλική έκδοση του “Δόκτωρος Ζιβάγκο” του 1957. Η Κουβέ θυμάται: “Ήταν όταν ο Πίτερ μου παρέδωσε τα έγγραφα. Μια λαμπρή μέρα, και γι' αυτό κατευθύνθηκα προς το κοντινό πάρκο, και κάθισα με το πακέτο των εγγράφων μπροστά μου σ΄ ένα κοινό τραπέζι για πικνίκ... Θαμπώθηκα. Είχα ξεκινήσει την έρευνα το 1997. Μήπως τώρα είχε σημάνει η ώρα για το δοξαστικό φινάλε;”

“Κατάλαβα στη στιγμή πως η CIA ήταν σοβαρά αναμεμειγμένη στην εκτύπωση της πρώτης ρωσικής εκδοχής του “Δόκτωρος Ζιβάγκο”” λέει η Κουβέ. Τα έγγραφα ήταν λογοκριμένα, όμως οι συγγραφείς κατάφεραν “να εξάγουν τα ονόματα” και να δώσουν σάρκα και οστά στα δρώντα πρόσωπα διαμέσου αρχειακού υλικού και συνεντεύξεων. Άλλη “συναρπαστική στιγμή”, σύμφωνα με τον Φιν, ήταν το άγγιγμα του αυθεντικού χειρογράφου που διοχετεύτηκε στο εξωτερικό, προς τον εκδοτικό οίκο του Φελτρινέλι: “Οι σελίδες ήταν πιασμένες με σπάγκο και διορθωμένες από το ίδιο το χέρι του Παστερνάκ”, ανακαλεί.

“Η Υπόθεση Ζιβάγκο” ανοίγει τον Μάιο του 1956 με τον λαθραίο διαβιβαστή της, έναν ιταλό δημοσιογράφο ονόματι Σέρτζιο Ντ' Άντζελο, να κατευθύνεται προς το χωριό με τις ντάτσες των λογοτεχνών, το Περεντέλκινο, για να πείσει τον Παστερνάκ να του παραδώσει το χειρόγραφο του “Δόκτωρος Ζιβάγκο”. Οι συγγραφείς συνάντησαν και πήραν συνέντευξη απ' τον Ντ' Άντζελο, που έχει συγγράψει το δικό του, ομώνυμο πόνημα, για την ομώνυμη υπόθεση. “Από τότε έχουμε μείνει σ' επικοινωνία” λέει η Κουβέ για τον Ντ' Άντζελο. “Υπήρξε, όπως πάντα, ιδιαίτερα γοητευτικός οικοδεσπότης, και μετά την συνέντευξη μας έκανε το τραπέζι σ' ένα τοπικό εστιατόριο, όπου φάγαμε πορτσίνι και αγριόχοιρο”.

Μυστήρια που μένει να ξεδιαλύνουν

Οι κατά πρόσωπο συναντήσεις με τους επιβιώσαντες του ιστορικού κύκλου του Παστερνάκ δίνουν στο βιβλίο τη ζωντάνια και το αίσθημα αμεσότητας. Παρόλο που τα περιγραφόμενα έλαβαν χώρα μισόν αιώνα πριν, η δράση βρίθει ανατροπών, σαν θρίλερ κατασκοπείας. Εξαιτίας της εσωτερικής ανασυγκρότησης της CIA, τα έγγραφα κατέστησαν προσβάσιμα στο κοινό μόλις στην αρχή της χρονιάς, επιτρέποντας στους Κουβέ και Φιν απρόσκοπτη πρόσβαση στο υλικό τους, καθώς ετοίμαζαν το βιβλίο τους.

Τα έγγραφα καταδεικνύουν επίσης εμπλοκή των βρετανικών υπηρεσιών. Ανώνυμο στέλεχος κατάφερε να φωτογραφήσει το χειρόγραφο του “Δόκτωρος Ζιβάγκο” και να το δώσει στην CIA. Υπάρχουν ένα- δυο σκοτεινά σημεία που πρέπει να διαλευκανθούν, λέει ο Φιν: “Μια από τις σοβαρότερες εκκρεμότητες… είναι ο εντοπισμός της αρχικής πηγής που πέρασε το χειρόγραφο στις βρετανικές υπηρεσίες”.

Σύμφωνα με τον Φιν: “Υπήρξαν όλων των ειδών οι ανακαλύψεις καθ' οδόν, μικρές και μεγάλες, από εδάφια απομνημονευμάτων και σελίδες αλληλογραφίας μέχρις ένα σημείωμα προερχόμενο από το προξενείο του Μονάχου προς το υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ, για τις συζητήσεις με κάποιον απ' το μεταφραστικό επιτελείο του Δόκτωρος Ζιβάγκο”. Απ' τις πρώτες ανακαλύψεις της Κουβέ, στα τέλη του περασμένου αιώνα, μέχρι την φετινή επιβλητική έκδοση, οι συγγραφείς απήλαυσαν αυτήν την λογοτεχνική περιπέτεια. “Ήταν ένα συναρπαστικό ταξίδι”, καταλήγει ο Φιν.

Πηγή RBTH


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση