Η τουρκική ρελάνς στο Αιγαίο

Όλο το παρασκήνιο των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων

Του Σωτήρη Σιδέρη

Νευρικότητα, ενίοτε και ένταση, καταγράφεται τους τελευταίους μήνες στην Τουρκία έναντι της Ελλάδας στο πλαίσιο των διερευνητικών συνομιλιών για το Αιγαίο. Η Άγκυρα θεωρεί ότι έχει έρθει η κατάλληλη στιγμή για λύσεις, που, φυσικά, επιδιώκει η ίδια, αλλά στην Αθήνα δεν υπάρχει ούτε ενιαία γραμμή, ούτε πολιτικό σχέδιο, ούτε διαπιστώνεται πολιτική βούληση για τη λήψη τέτοιου μεγέθους αποφάσεων.

Από την έναρξη των διαπραγματεύσεων, επί πρωθυπουργίας Κώστα Σημίτη, μέχρι σήμερα, επί της ουσίας ουδέποτε εκδηλώθηκε πολιτική βούληση για την ανάπτυξη στρατηγικού σχεδίου επίλυσης των ελληνοτουρκικών προβλημάτων. Γεγονός που έδωσε στην Άγκυρα τη δυνατότητα να ασκεί είτε στρατιωτική είτε διπλωματική πίεση στην Αθήνα, χωρίς να έχει υποχωρήσει από τις βασικές πτυχές της πολιτικής της, παρά την «ευελιξία» που εμφανίζει σε ορισμένα ζητήματα.

Τεχνικά έχει σημειωθεί πρόοδος, όμως, όπως επισημαίνουν έγκριτες νομικές πηγές, δεν μπορεί να προχωρήσει τίποτα χωρίς την εμπλοκή της πολιτικής ηγεσίας, ώστε να αναβαθμίσει η Ελλάδα και τη θέση και τις διεκδικήσεις της.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, παρακολουθεί με ιδιαίτερη ένταση την Κυπριακή Δημοκρατία να την έχει κερδίσει κατά κράτος στο επίπεδο της ενεργειακής στρατηγικής. Παρακολουθεί επίσης την Ελλάδα, που, έστω και με στρεβλό τρόπο και χωρίς εθνική στρατηγική, προχωρά στις έρευνες για υδρογονάνθρακες, ενώ η ίδια παραμένει περιχαρακωμένη στα χωρικά της ύδατα.

Ως προς την Κυπριακή Δημοκρατία, είναι γνωστή η πίεση για λύση που θα μοιράζει τα οφέλη από το φυσικό αέριο.

Ως προς την Ελλάδα, οι διαπραγματεύσεις σε τεχνικό επίπεδο έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο, που απαιτούνται πλέον πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες είτε θα επιλύσουν, έστω και εν μέρει, τα προβλήματα με την Τουρκία, είτε θα τα διαιωνίσουν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την περιοχή και τις διμερείς σχέσεις.

Η κρίση στις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης, με το πρόβλημα της ενέργειας για τις δυτικές χώρες να οξύνεται, οδηγεί σε κούρσα ερευνών για τον εντοπισμό ενεργειακών πόρων και δυνητικά τουλάχιστον η περιοχή μας είναι μία πλούσια πηγή.

Αυτό ωθεί την Τουρκία σε αλλαγή πολιτικής στάσης, χωρίς όμως να έχει υποχωρήσει από τη βασική της στρατηγική και χωρίς να έχει αποδεχτεί τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Οι τουρκικές σκέψεις για την ΑΟΖ

Η φάκελος των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων, περιέχει, έπειτα από υπερδεκαετή συζήτηση, πλήθος στοιχείων που υποδηλώνουν τη σταθερή βούληση της γείτονος να μην υπάρξει ΑΟΖ στο Αιγαίο, ενώ το συζητά υπό όρους στην Ανατολική Μεσόγειο.

«Η Τουρκία δεν έχει αλλάξει στάση ούτε τακτική στις διαπραγματεύσεις ως προς τα κεντρικά στρατηγικά της σχέδια και έχει την ίδια ακριβώς στρατηγική από το 1974 μέχρι σήμερα», επισημαίνει έγκριτη νομική πηγή που έχει γνώση του ελληνοτουρκικού φακέλου, εκφράζοντας παράλληλα έντονο προβληματισμό για τις δυνατότητες της Ελληνικής πολιτικής ηγεσίας να καταλήξει σε ένα εθνικό σχέδιο και να το υπηρετήσει μέχρι τέλους.

Η ίδια πηγή σημειώνει ότι η στάση της Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις είναι εν μέρει συμβιβαστική σε σχέση με τις δημόσιες δηλώσεις, ωστόσο όλα αυτά έχουν ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς, που είναι η άρνηση της Άγκυρας να αποδεχτεί ενιαία λύση στο Αιγαίο, ενώ πλέον στο θέμα του Καστελλόριζου είναι περισσότερο διαλλακτική, αποδεχόμενη ορισμένη επήρεια του ελληνικού νησιού στην ορθιοθέτηση της υφαλοκρηπίδος. Μάλιστα, η Άγκυρα δεν αρνείται το ενδεχόμενο να υπάρξει προσφυγή στη Χάγη για το θέμα του Καστελλόριζου, όπως και γενικότερα για την οριοθέτηση της ΑΟΖ – υφαλοκρηπίδας, θεωρώντας ότι η μεγάλη τουρκική ακτογραμμή θα την δικαιώσει.

Όμως, η προσφυγή στη Χάγη είναι ρίσκο για τη συνολική στρατηγική της Τουρκίας, γι αυτό και είναι δύσκολο να φτάσει μέχρι τέλους. Στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι στην περίπτωση του ακριτικού νησιού, και της όποιας οριοθέτησης, να μην εφάπτονται τα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με αυτά της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς αυτό θα την απέκλειε από τη Μεσόγειο.

Η Ελλάδα, ωστόσο, από την πλευρά της αρνείται κατηγορηματικά να συζητήσει το θέμα του Καστελλόριζου μεμονωμένα και έχει βάλει στο τραπέζι το σύμπλεγμα των ελληνικών νησιών (Κάρπαθος, Ρόδος κ.λ.π.) που αποτελούν γεωλογική συνέχεια, γεγονός το οποίο προσδίδει στο Καστελλόριζο μεγαλύτερη επήρεια.

Σκόπελοι στο Αιγαίο

Η Άγκυρα δεν θέλει ΑΟΖ στο Αιγαίο και δεν συζητά καν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ένας από τους λόγους της άρνησης είναι ότι με την οριοθέτηση της ΑΟΖ η Ελλάδα αποκτά πλεονέκτημα για τον ορισμό και ζωνών αλιείας, κάτι που δεν επιθυμεί η Τουρκία, διότι η αλιεία της θα περιοριστεί στο ελάχιστο, ως εκ τούτου προτιμά το σημερινό χάος.

Το στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη της διαπραγματευτικής συμπεριφοράς των δύο χωρών είναι ότι στις συνομιλίες υπάρχει μία συμφωνημένη συζήτηση για εξέταση ανά περιοχή, ώστε να επιτυγχάνονται συμφωνίες εκεί όπου είναι πιο εύκολο, κάτι με το οποίο φαίνεται να συμφωνούν και Έλληνες ειδικοί, αναφέροντας, για παράδειγμα, τα πλεονεκτήματα της χώρας μας στο Βόρειο Αιγαίο σε σχέση, π.χ. με τα Δωδεκανησα.

Η πρόοδος για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο είναι σημαντική σε τεχνικό επίπεδο. Όπως αναφέρουν καλά πληροφορημένες πηγές, η Τουρκία αποδέχεται επέκταση χωρικών υδάτων στο Βόρειο Αιγαίο στα 12 ναυτικά μίλια και παράλληλη επέκταση του εναέριου χώρου μας.

Η Ελλάδα αποκτά έτσι μία μεγάλη ζώνη δικαιωμάτων (περίπου 70%, έναντι 30% της Τουρκίας) από τη βόρεια συνοριακή γραμμή μέχρι και νότια – νοτιο-ανατολικά της Μυτιλήνης και της Λήμνου, που περιλαμβάνει και σημεία τα οποία εκτιμάται ότι έχουν φυσικό αέριο και πετρέλαιο.

Τα προβλήματα και οι διαφορετικές προσεγγίσεις αρχίζουν από αυτό το σημείο, καθώς η Τουρκία προτείνει ανεπαίσθητες ή μηδενικές αλλαγές στο υπόλοιπο Αιγαίο και, μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές προβάλλει τη θέση περί μείωσης των χωρικών μας υδάτων και του εναέριου χώρου μας, κάτι που, φυσικά, δεν γίνεται δεκτό. Μάλιστα, υπάρχει και η τάση να μην υπάρξει καμία συμφωνία για μία μεγάλη περιοχή από το Κεντρικό Αιγαίο μέχρι τα Δωδεκάνησα και να μείνουν τα πράγματα ως έχουν, δεδομένων των μεγάλων διαφορών.

Σε πολιτικό επίπεδο, η σημερινή ελληνική κυβέρνηση, δεν έχει σαφείς στόχους. Μάλιστα, σε παρασκηνιακές συζητήσεις εκφράζονται φόνοι ότι θα είναι αδύνατο για οποιαδήποτε κυβέρνηση να παρουσιάσει στον ελληνικό λαό μία συμφωνία που να μειώνει τον ελληνικό εναέριο χώρο ή τα ελληνικά χωρικά ύδατα.

Διπλωματικές πηγές υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ενιαία αντίληψη μεταξύ του πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά και του υπουργού Εξωτερικών, Ευάγγελου Βενιζέλου, ως προς την ελληνική τακτική και στάση.

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση αποφεύγει σχετικές συζητήσεις εντός κι εκτός της Βουλής, αλλά και εντός των κυβερνητικών οργάνων, που ούτως ή άλλως είναι περιθωριοποιημένα. Όσο όμως η κυβέρνηση και γενικότερα το λεγόμενο πολιτικό σύστημα αποφεύγουν όχι να πάρουν αποφάσεις, αλλά να σχεδιάσουν έστω μία σταθερή στρατηγική, τόσο πιο δύσκολη θα γίνει η λήψη των όποιων αποφάσεων.

Αναδιπλώσεις και λάθη αλά Ελληνικά

Κατά συνέπεια, δεν είναι σαφές τι ακριβώς επιδιώκει η Ελλάδα στις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία σε πολιτικό επίπεδο, ενώ οι διαφορετικές προσεγγίσεις των κυβερνήσεων των τελευταίων ετών έχουν περιπλέξει τα πράγματα.

Για παράδειγμα, ως προς τους στόχους της χώρας στην Ανατολική Μεσόγειο, αρχικά είχε αναπτυχθεί μία θετική στάση από τον σημερινό πρωθυπουργό στο θέμα της ανακήρυξης της ΑΟΖ, στις προγραμματικές δηλώσεις του 2012, αλλά ο κ. Σαμαράς αναδιπλώθηκε άτακτα.

Πριν από τον κ. Σαμαρά είχε διατυπωθεί η περίφημη δήλωση Δρούτσα ότι «η ΑΟΖ είναι μόδα», που ουσιαστικά έστρεφε την Ελλάδα υπέρ της υφαλοκρηπίδας.

Κάπου εκεί, αλλά και νωρίτερα, επί Κ. Καραμανλή και Γ. Παπανδρέου, χάθηκε ο προσανατολισμός και εξαφανίστηκε από τον δημόσιο λόγο της πολιτικής μας ηγεσίας κάθε αναφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, που ήταν η Ελληνική σταθερά από το 1974.

Σήμερα, λοιπόν, ενώ σε τεχνικό επίπεδο οι συνομιλίες έχουν προχωρήσει, η πολιτική ηγεσία δεν συζητά ούτε είναι σε θέση να αναλάβει πρωτοβουλίες.

Η ένταση που καταγράφηκε στο Αιγαίο την άνοιξη μέχρι και τις αρχές του καλοκαιριού, με την Τουρκία να πιέζει στρατιωτικά την Ελλάδα, αποσκοπούσε στην πολιτική πίεση εκ μέρους της Άγκυρας ώστε η Αθήνα να αποδεχτεί ένα πλαίσιο για να προχωρήσουν οι συνομιλίες με βάση την τουρκική στρατηγική.

Εκτιμάται, πάντως, ότι μετά την εκλογή Ερντογάν στην Προεδρία, η πίεση της Τουρκίας θα αυξηθεί.

Δεν ευθύνονται τα μνημόνια, ούτε τα διαρθρωτικά ή όποιας άλλης φύσης προβλήματα αντιμετωπίζει η χώρα που δεν υπάρχει εθνικός σχεδιασμός στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, καθώς τα Ελληνοτουρκικά δεν είναι το μόνο ανοιχτό μέτωπο της χώρας.

Εντός της κυβέρνησης ουδείς θέλει να αναλάβει την πολιτική ευθύνη να διακηρύξει τις απαιτήσεις, τα σχέδια και την αποφασιστικότητα της Ελλάδας να επιδιώξει λύσεις στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου, υπερασπίζοντας έμπρακτα τα εθνικά συμφέροντα, κι αυτό αφενός μεν προσφέρει την ευκαιρία στην Τουρκία να πιέζει για λύσεις που θα τη συμφέρουν, αφετέρου δε δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την ανάμειξη της ΕΕ και των ΗΠΑ, που δεν διακρίνονται για την «ευαισθησία» τους».

Τα κενά στην ελληνική πολιτική μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

1. Η Ελλάδα δεν έχει καταλήξει αν επιθυμεί επίλυση μέσω διμερούς διαπραγμάτευσης, διαιτησίας ή προσφυγής στη Χάγη, ώστε με την τελεσίδικη απόφαση να διαπραγματευτεί

2. Δεν έχει αποφασίσει, αν θέλει, και που, να οριοθετήσει ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα και με αυτή τη θέση να συζητήσει.

3. Δεν συζητά ούτε στο Κοινοβούλιο ούτε στα κυβερνητικά ή τα κομματικά όργανα την εθνική στρατηγική. Την ευθύνη που τους αναλογεί έχουν και τα κόμματα της αντιπολίτευσης.

4. Δεν έχει αποφασίσει πως θα κινηθεί στους διεθνείς οργανισμούς, στον ΟΗΕ, στην ΕΕ, στις μεγάλες πρωτεύουσες, προκειμένου να οικοδομήσει ένα εσωτερικό κι ένα εξωτερικό διεθνές μέτωπο και στο πλαίσιο αυτό να ασκήσει πιέσεις στην ευάλωτη Τουρκία.

5. Δεν έχει αποφασίσει αν δέχεται ασύμμετρη επέκταση χωρικών υδάτων και εναέριου χώρου. Στο παρασκήνιο τη δέχεται, στο προσκήνιο τη φοβάται λόγω πολιτικού κόστους, κι αυτό το εκμεταλλεύεται η Τουρκία. Υπάρχει, π.χ. μεγάλη πίεση από την Τουρκία τα 10 ναυτικά μίλια εναέριου χώρου να γίνουν έξι (6) στο κεντρικό Αιγαίο και στα Δωδεκάνησα. Ποιος θα το εξηγήσει αυτό στον ελληνικό λαό;

6. Δεν έχει ασκήσει τον παραμικρό έλεγχο στη στάση της Τουρκίας μέσω της ευρωπαϊκής της προοπτικής. Η Ελλάδα δεν πιέζει, όπως έχει κάθε δικαίωμα να κάνει, για την άρση της απειλής πολέμου (οι αναφορές περί μη αποδοχής της απειλής βίας στα κοινοτικά κείμενα είναι άνευ ουσίας πλέον) και την υιοθέτηση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, που επίσης είναι υποχρέωση των υπό ένταξη χωρών. Με απλά λόγια, η Ελλάδα, αντί να ενισχύει το διπλωματικό της οπλοστάσιο, το αποδυναμώνει.

7. Η Ελληνική πλευρά διακηρύσσει εδώ και σαράντα χρόνια ότι διατηρεί το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια, αλλά δεν ασκεί το δικαίωμα αυτό. Και όταν δεν το ασκεί, αρχίζει η αμφισβήτηση και την αμφισβήτηση διαδέχεται η διεκδίκηση, όπως ακριβώς συμβαίνει με την Τουρκία.

Διπλωματικές, καλά ενημερωμένες νομικές πηγές εκτιμούν ότι η κατάληξη των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό τις επόμενες εβδομάδες και μήνες θα επιδράσουν καταλυτικά και στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αν υπάρξει συμφωνημένη λύση, πράγμα που, πάντως δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, οι εξελίξεις θα είναι άμεσες και στις διαπραγματεύσεις για το Αιγαίο.

Σε αντίθετη περίπτωση, θα υπάρξει πεδίο για άμεση ανάμειξη ΗΠΑ και ΕΕ, που, εν μέσω πιέσεων, θα επιδιώξουν διευθετήσεις, διότι αυτό επιβάλλει και το δικό τους συμφέρον, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα υπάρξουν οπωσδήποτε και λύσεις.

Όλα αυτά συμπυκνώνουν ένα ιδιαίτερα σοβαρό πολιτικό πρόβλημα, που η Ελλάδα πρέπει να προετοιμαστεί να αντιμετωπίσει, αργά ή γρήγορα.

Τι θα κάνει η Ουάσινγκτον

Η στάση των ΗΠΑ είναι διακριτική. Είναι προφανές ότι η Ουάσιγκτον είναι απολύτως ενημερωμένη για τις συζητήσεις και έχει πλήρη εικόνα της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Έγκυρες πηγές αναφέρουν ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει αμερικανική παρέμβαση στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων. Αντίθετα, η Ουάσιγκτον, βλέποντας την αδυναμία των χωρών της περιοχής να οριοθετήσουν τις θαλάσσιες ζώνες, έχει προκρίνει την πραγματοποίηση ερευνών μακριά από τις αμφισβητούμενες περιοχές, χωρίς να παραβιάζονται τα κυριαρχικά δικαιώματα γειτονικών χωρών, καθώς η δίψα για ενέργεια και, παράλληλα ο στρατηγικός έλεγχος της περιοχής από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν αναδειχθεί σε μεγάλη προτεραιότητα.

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 251

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση