Ο H.D. Thoreau και το εφικτό ρήγμα στο “matrix”

«Βιαζόμαστε να κατασκευάσουμε έναν μαγνητικό τηλέγραφο που θα συνδέει το Μέιν με το Τέξας. Αλλά μήπως το Μέιν και το Τέξας δεν έχουν κανένα σημαντικό μήνυμα να ανταλλάξουν»;... 

– Henry David Thoreau

Toυ Nicolas Bonnal
για την Pravda
Απόδοση: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους


Ο σύγχρονος κόσμος αρέσκεται στο να αυτοπαρουσιάζεται ως αέναα εξελισσόμενος, επαναστατικός και εκσυγχρονιστικός. Όντως, μπορεί να πει κανείς ότι γίνονται συνεχώς βήματα για την αντιμετώπιση της τεράστιας ρύπανσης, του υλισμού και της μετριότητας του σύγχρονου αυτού κόσμου. 

Ωστόσο, τα δεσπόζοντα χαρακτηριστικά του παραμένουν ως επί το πλείστον τα ίδια με πριν από δύο αιώνες. Σκεφτείτε όλους εκείνους που επικρίνουν σήμερα την Αμερική: δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επαναλαμβάνουν όλα όσα είχε πει με εκείνο τον υπέροχο τρόπο του ο Αμερικανός στοχαστής και συγγραφέας Χένρι Ντέιβιντ Θόρω. Μάλιστα, θα έλεγα ότι, κατά κάποιον τρόπο, διέθετε περισσότερη σοφία ο αμερικανικός υπερβατολογισμός από την μάλλον αρνητικά διακείμενη «ανατολική πνευματικότητα».


Το “Walden” (ή "Η Ζωή στη Φύση") του Θόρω ενδείκνυται για διάβασμα και όχι για συζητήσεις επί του ίδιου του βιβλίου. Οποιοσδήποτε σχολιασμός του βιβλίου θα το προδώσει. Είναι «texte fondateur», όπως λέμε στα Γαλλικά, κείμενο θεμελιώδες, το απόλυτο κείμενο για όλους εκείνους oι οποίοι αρνούνται το “matrix”*, όλους εκείνους που προτιμούν να ζουν στη φύση, μακριά από τις πόλεις και τα προάστια, εκείνους που επιλέγουν να κυνηγούν ένα όνειρο βγαλμένο από τη φύση αντί ένα κορίτσι με όνειρα αστικά. Θα έλεγα ότι το βιβλίο είναι έντονα αντισυμβατικό και αντισυστημικό. Από την αρχή έως το τέλος, ο Θόρω μας συμβουλεύει να εγκαταλείψουμε το παρόν σύστημα και στυλ ζωής, να εγκαταλείψουμε το αμερικάνικο “matrix” και την παράνοια που το χαρακτηρίζει.

Τι είναι η Αμερική; Η Αμερική είναι μια λέξη, μια ιδέα που είχε ως βάση την λατρεία του ίδιου του εαυτού της, και την λατρεία παντός καινοτόμου, σύγχρονου και τεχνικού. Ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο Θόρω για το συγκεκριμένο θέμα:

«Συμπεριφερόμαστε όλοι σαν να έχει σημασία πόσο γρήγορα μιλάμε και όχι πόσο λογικά. Θα κάναμε τα πάντα για να ανοίξουμε μια σήραγγα κάτω από τον Ατλαντικό και να φέρουμε την Γηραιά Ήπειρο πιο κοντά στον Νέο Κόσμο, έστω για μερικές εβδομάδες. Αλλά φανταστείτε απογοήτευση αν η πρώτη είδηση που θα διέρρεε και θα έφτανε μέχρι τα αμερικάνικα αυτιά μας ήταν ότι η πριγκίπισσα Αδελαΐδα έχει κοκκύτη»…

Σαν να ζούσε σήμερα, ανάμεσά μας, και να διάβαζε ειδήσεις στο Yahoo, ο Θόρω προέβλεψε με εκπληκτική ακρίβεια ότι, όσο πιο πολλά τεχνικά μέσα θα διαθέτουμε, τόσο πιο μέτριας ποιότητας θα είναι η πληροφόρησή μας. Ψάξτε σε όσα μέσα ενημέρωσης Δυτικών χωρών θέλετε και θα διαπιστώσετε ότι το επίπεδο είναι επιεικώς αξιοθρήνητο. Ζούμε στην εποχή της ποσότητας και, όπως είπε ο μυστικιστής στοχαστής Ρενέ Γκενόν αρκετές δεκαετίες μετά τον Θόρω, ζούμε κατά της ποιότητας. Είμαστε εντελώς αποκλεισμένοι και πλημμυρισμένοι από την Νέα Τάξη της Πληροφορίας, από μια Νοόσφαιρα κουτσομπολιού, και η Νέα αυτή Τάξη μας έχει γυρίσει προς τα πίσω και μας έχει μετατρέψει σε ένα νέο είδος πιθήκου. Με πικρία, αλλά και χιούμορ, λέει κάπου ο διορατικός Θόρω:

«Για έναν φιλόσοφο, όλη η «ειδησεογραφία», όπως είθισται να αποκαλείται, είναι κουτσομπολιό. Και αυτοί που την συντάσσουν και αυτοί που την διαβάζουν μοιάζουν με ηλικιωμένες κυρίες που φλυαρούν ακατάπαυστα μ’ ένα φλυτζάνι τσάι στα χέρια. Και όμως δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ακόρεστοι που δεν ικανοποιούνται ούτε μετά από μια γερή δόση τέτοιου κουτσομπολιού. Ήταν τόση η κοσμοσυρροή τις προάλλες, όπως μου είπαν, στο κεντρικό κτίριο μιας εφημερίδας, εν αναμονή ξένων ειδήσεων από πρώτο χέρι, που από την πίεση έσπασαν πολλά τζάμια του κτιρίου»...

Ο σύγχρονος λόγος μας μετατρέπει σε ηλίθια όντα. Αυτός είναι ακριβώς και ο λόγος που ο αντάρτης στοχαστής που αγαπάμε, η για πολλούς «βραχνή» ιδιοφυία του Θόρω, μας συμβουλεύει να βγούμε από το “matrix”, ξεχνώντας κάθε τι καινοτόμο, ακόμα και το πιο σημαντικό:

«Αν κάποιος σπάνια ενημερώνεται για διεθνή θέματα μέσα από τις εφημερίδες, θα διαπιστώσει ότι τίποτε πραγματικά νέο δεν συμβαίνει ποτέ στις διεθνείς εξελίξεις. Ούτε καν η Γαλλική Επανάσταση δεν αποτελεί εξαίρεση»…

Η αποδέσμευση από το σύστημα είναι θεμελιώδους σημασίας, αλλά πρέπει να είναι ολοκληρωτική. Ξεχάστε ακόμη και το σχολείο. Μόνοι σας μπορείτε, αν υπάρχει η θέληση, να μορφώσετε τα παιδιά σας με την κορωνίδα της ανθρώπινης γνώσης: τα αρχαία κλασσικά κείμενα. Σήμερα οι λαοί είναι ξετρελαμένοι με το πανάκριβο αμερικανικό σύστημα εκπαίδευσης και τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Όχι όμως ο Θόρω, ο οποίος μονίμως επέκρινε ειρωνικά τους «αριστούχους» φοιτητές και τα ασήκωτα βάρη (και ανεξόφλητα χρέη) που επωμίζονται οι οικογένειές τους μέχρι να αποφοιτήσουν και να ενταχθούν στο σύστημα:

«Ενώ το μπουμπούκι διαβάζει Άνταμ Σμιθ, Nτέιβιντ Ρικάρντο και Ζαν-Μπατίστ Σε, οι γονείς του βυθίζονται σε ένα χρέος που θα τους αλλάξει την ζωή μια για πάντα... Ό,τι ισχύει για τα πανεπιστήμιά μας, ισχύει και για εκατοντάδες «σύγχρονες καινοτομίες». Υπάρχει γενικά μια ψευδαίσθηση γι’ αυτές, μια υπερτίμηση, παρ’ όλο που δεν οδηγούν πάντα σε θετικά αποτελέσματα. Ας μην γελιόμαστε. Σε ο,τιδήποτε επενδύει ο διάβολος απαιτεί αργότερα ανατοκισμό μέχρι να εισπράξει και το τελευταίο λεπτό από το μερίδιό του και από όσες επενδύσεις έκανε βάσει της συμφωνίας που κάναμε μαζί του. Οι σύγχρονες εφευρέσεις μας είναι συνήθως γυαλιστερά παιχνιδάκια, τα οποία αποσπούν την προσοχή μας από τα σοβαρά πράγματα».

 

Η αποκήρυξη των σύγχρονων «βελτιωμένων εκδόσεων» και των νέων «παιχνιδιών» μπορεί να σοκάρει πολλούς. Γιατί αν ζούσε σήμερα ο Θόρω, θα γυρνούσε την πλάτη στον κόσμο της Apple, παρ’ όλο που υπήρχε μια κάποια ανάσα ελευθεριότητας και ποιητικότητας στις πρώτες κινήσεις του εφευρέτη της , Στηβ Τζομπ. Bέβαια, όλοι γνωρίζουμε ότι η τεχνολογία μπορεί να κάνει την καθημερινή, την κοινωνικοπολιτική μας ζωή, πιο εύκολη. Παρ’ όλα αυτά, εμείς οφείλουμε ούτως ή άλλως να αποδεσμευτούμε από το “matrix”. Και για τον Θόρω αυτό σημαίνει την αποποίηση κάθε είδους πληροφορίας από τα μέσα ενημέρωσης. Σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το “Walden”, ο Θόρω περιγράφει τον «ειδησεομανή»:

«Ούτε μισή ώρα δεν κλείνει μάτι ο άνθρωπος μετά το βραδινό του και πετάγεται από το κρεβάτι κρατώντας το κεφάλι του και ρωτά: «Τι έγινε; Τι λένε οι ειδήσεις;» λες και όλη η υπόλοιπη ανθρωπότητα διαβάζει για πάρτη του... Αφού αποκοιμηθεί τελικά και ξυπνήσει το πρωί, οι ειδήσεις του είναι τόσο απαραίτητες όσο ο πρωινός καφές του.

Το πρωινό ανακατεύεται με τις ειδήσεις, το φαγητό με τον κατακλυσμό των πληροφοριών, το λίπος με την προπαγάνδα. Ο άνθρωπος που καταπίνει αμάσητες κάθε λογής πληροφορίες, είναι ένα είδος παχύσαρκου, ένας ναρκομανής»…

Υπάρχει ένα σημείο που απηχεί την μοναδική αντίληψη που είχε ο Θόρω για την αναλογία μεταξύ της παχυσαρκίας και της εποχής της πληροφορίας:

«Ο ανεξέλεγκτα λαίμαργος είναι ένας άνθρωπος σε κατάσταση προνύμφης. Και υπάρχουν λαοί ολόκληροι σε αυτή την κατάσταση, λαοί χωρίς πρωτοβουλία ή φαντασία, που προδίδονται από το τεράστιο στομάχι τους».

Όλα αυτά τα είχε αντιληφθεί ο αγαπημένος μας συγγραφέας. Είχε καταλάβει επίσης το ρίσκο και την υποκρισία που κρύβονται πίσω από κάθε συλλογική φιλανθρωπική πρωτοβουλία, που μόνο επαίνους εισέπραττε και εισπράττει από την αμερικανική ελίτ.

Είναι, άραγε, ο Θόρω, όντως ο πρώτος μεγάλος στοχαστής που καταφέρθηκε εναντίον του “matrix”; Φυσικά και είναι. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, προτού πάμε κόντρα στο “matrix”, θα χρειαστεί να πάμε κόντρα στον ίδιο τον εαυτό μας. Γιατί η προσωπική μας άποψη είναι πιο παγιωμένη από αυτήν της «κοινής γνώμης», η οποία χειρίζεται τις μάζες. Είναι «ο πρώτος μας καπετάνιος», όπως λέει ο σοφός Αμερικανός. Για να αποκηρύξουμε το “matrix”, θα πρέπει πρώτα να ανακαλύψουμε το ίδιο το προσωπικό μας «βασίλειο».

Εξάλλου, όπως είπε ο Απόστολος Παύλος σε μια επιστολή** του προς τους Κορίνθιους, «η σοφία του κόσμου αυτού για τον Θεό δεν είναι παρά ανοησία».

*"matrix" = η "μήτρα" ή το σύστημα ιδεών μέσα στο οποίο καλούμαστε από το σύστημα να ενταχθούμε και να λειτουργήσουμε
** Προς Κορινθίους Α' Κεφ. 3, εδ. 19: «ἡ γὰρ σοφία τοῦ κόσμου τούτου μωρία παρὰ τῷ Θεῷ ἐστι»

Πηγή: Ας Μιλήσουμε Επιτέλους

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση