Από τον Ατατούρκ στον Ερντογάν

Όταν διαλύθηκε η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον Α' Π.Π., ο Kemal Ataturk δημιούργησε τη νέα Τουρκία στα πρότυπα της Ευρώπης.

Ελέγχοντας όλες τις εκφάνσεις της εξουσίας, και του στρατού, ο Ataturk εφάρμοσε το όραμά του διαχωρίζοντας τη θρησκεία από το κράτος, και πείθοντας τους συμπατριώτες τους να θεωρούν εαυτούς Δυτικούς.

Χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας και μια δημοκρατική επανάσταση που τη ξεκίνησε το Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ), που αποτελεί ένα συνδυασμό ισλαμιστών και συντηρητικών, για να τερματιστεί η σύγκλιση με τη Δύση που είχε επιβάλει ο Ataturk.

Μετά τη πρόσφατη μαζική παραίτηση ανώτατων αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων, ο τελευταίος κεμαλικός θεσμός (στρατός) παραδόθηκε κι αυτός στο πολιτικό τσουνάμι του ΑΚΡ.

Αυτό σημαίνει πως ο αρχηγός του ΑΚΡ Recep Tayyip Erdogan είναι ο νέος Ataturk. Μπορεί να μην απελευθέρωσε τη χώρα του, αλλά έχει όσες εξουσίες είχε και ο Ataturk. Εν ολίγοις, αυτή η εξέλιξη ήταν αναμενόμενη για τους κεμαλιστές. Όταν η Τουρκία μεταμορφώθηκε σε πολυκομματική δημοκρατία στη δεκαετία του 1950, διάφορα κόμματα προσπάθησαν να τηρήσουν τη κεμαλική κληρονομιά, την ώρα που ο στρατός προστάτευε το σύστημα.

Με τη πάροδο του χρόνου όμως, επήλθε ένας λήθαργος. Αντί να είναι ένα προοδευτικό κίνημα που κοιτάει μπροστά, ο Κεμαλισμός έγινε στάσιμος, και μετατράπηκε σε μια ιδεολογία περιφρούρησης του παρελθόντος.

Ο Ataturk με τη σειρά του μετατράπηκε σε ένα αντικείμενο λατρείας, με δεκάδες αγάλματά του να κοσμούν τις πόλεις της Τουρκίας, και με αποτέλεσμα να διασφαλιστεί ο «θάνατός» του. Αυτή η πορεία δεν αντιστράφηκε ούτε μετά το 1982, οπότε και η Τουρκία έγινε πραγματική δημοκρατία. Τα κυβερνώντα (κυρίως κεντροδεξιά) κόμματα απέτυχαν να παράγουν ιδέες και να φέρουν την αλλαγή. Τα ισλαμικά κόμματα είδαν την ευκαιρία, και ξεκίνησαν να πραγματοποιούν το όραμά τους, δημιουργώντας δίκτυα βάσης, με σκοπό να ξεφύγει η χώρα από την κοσμική της πολιτική, και να αγκαλιάσει τον ισλαμισμό.

Όταν τα κυρίαρχα κόμματα κατέρρευσαν μετά τη σκληρή οικονομική κρίση του 2000-01, οι Ισλαμιστές χρησιμοποίησαν μια μετριοπαθή πολιτική στρατηγική για να προσελκύσουν ψήφους. Και μόλις ανέλαβε την εξουσία το ΑΚΡ, κέρδισε μεγάλη λαϊκή στήριξη, εξαιτίας κυρίως της οικονομικής ανάπτυξης που ακολούθησε. Το κόμμα έγινε πλέον η νέα τουρκική ελίτ, αντικαθιστώντας τα κεμαλικά κέντρα εξουσίας στα ΜΜΕ, στην οικονομία, στην ακαδημαϊκή κοινότητα, στη κοινωνία, στα συνδικάτα, και μετά τις περσινές συνταγματικές τροποποιήσεις, και στα δικαστήρια της χώρας.

Ο στρατός ήταν ο τελευταίος άθικτος κεμαλικός θεσμός. Από το 2007, και με αφορμή την υπόθεση Ergenekon, κατηγορήθηκε για σχεδιασμό πραξικοπήματος, βομβιστικών ενεργειών, και γενικά τη πρόκληση πολιτικής αστάθειας. Αν και οι κατηγορίες δεν έχουν αποδειχθεί, οι επιπτώσεις τους υφίστανται. Το κύρος του άλλοτε πιο «λατρεμένου» θεσμού της χώρας έχει τρωθεί ανεπανόρθωτα. Το 1996, το 94% των ερωτηθέντων Τούρκων σε δημοσκόπηση της World Values Survey, εμπιστεύονταν τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας τους. Το 2011, το αποτέλεσμα ήταν 75%. Αυτή τη πτώση της δημοτικότητας του την αντιλήφθηκε ο στρατός, για αυτό και την 28 Ιουλίου του 2011 παρέδωσε τα όπλα, αναγνωρίζοντας την κυριαρχία του ΑΚΡ.

Σήμερα το ΑΚΡ, ως κυρίαρχη ελίτ, μπορεί να σχηματίσει τη χώρα κατά το δοκούν.

Και όπως ο Ataturk έπλασε τη Τουρκία στα δυτικά και κοσμικά πρότυπα, επειδή μπορούσε, έτσι και ο Erdogan θα τη μεταμορφώσει στα δικά του κοινωνικά συντηρητικά και ισλαμικά πρότυπα.

Στο εσωτερικό, αυτό θα σημάνει έναν κρατικά επιβεβλημένο κοινωνικό συντηρητισμό. Ένα παράδειγμα δόθηκε λίγες μέρες μετά την εκλογική νίκη του Ιουνίου, όταν αξιωματούχοι της τοπικής αυτοδιοίκησης του ΑΚΡ, που ελέγχουν τη Κων/πολη, πραγματοποίησαν επιδρομές σε μπαρ, και εστιατόρια, και απαγόρευσαν τα τραπεζάκια στο πεζοδρόμιο, και συνεπώς την κατανάλωση οινοπνεύματος σε δημόσια θέα. Έτσι, απαγορεύουν και το ενδεχόμενο της «αμαρτίας» σε δημόσια θέα.

Μέσα σε μια νύχτα απαγορεύτηκε η κατανάλωση αλκοόλ στο κέντρο της Κων/πολης. Σε αυτή τη νέα Τουρκία του Erdogan, τα όρια μεταξύ δημόσιας ηθικής και θρησκευτικών αξιών θα θολώσουν, και η πολιτική ισχύς της κυβέρνησης θα απαγορεύσει την οποιαδήποτε διαφωνία.

Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, μια ισλαμική Τουρκία θα πάψει να βλέπει τον εαυτό της ως χώρα της Δύσης, ιδιαίτερα μετά την ανάδυση του νέου «μουσουλμανικού κόσμου» που προέκυψε μετά την 11^η Σεπτεμβρίου του 2001. Κάτι τέτοιο θα σημαίνει εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ, του συμβόλου δηλαδή της Δύσης.

Παράλληλα, θα σημαίνει άνοιγμα της Τουρκίας σε νέες μη δυτικές συμμαχίες. Μια απόφαση του ΑΚΡ να αγοραστούν ρωσικά όπλα, ή να διοργανωθεί κοινή ναυτική άσκηση με τους Κινέζους στη Μεσόγειο, θα χειροκροτηθεί από τους Τούρκους, αλλά και από τον στρατό.

Εδώ και έναν αιώνα, οι Τούρκοι αποθέωναν τον Ataturk επειδή οι κληρονόμοι του ήλεγχαν κάθε μορφή εξουσίας. Τώρα ήρθε η σειρά του Erdogan. Διαθέτει όραμα, και παράλληλα ελέγχει όλα τα επίπεδα εξουσίας. Ο χρόνος θα δείξει το κατά πόσο θα μπορέσει να πλάσει τη Τουρκία στα πρότυπα των συντηρητικών του βλέψεων.

S.A. - Washington Post

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση