Η αδιάλλακτη προσαρμογή Ερντογάν ενόψει 2023

Του Κωνσταντίνου Θ. Λαμπρόπουλου

Είναι πρόδηλο πως, καθώς ο αστάθμητος παράγων της πανδημίας επιδείνωσε περαιτέρω, την ήδη επιβαρυμένη τουρκική οικονομία, το καθεστώς Ερντογάν εισήλθε στη μέγγενη του περίφημου "Χάσματος του Lipmann" εξαιτίας της ταυτόχρονης στρατηγικής υπερ-επέκτασης (strategic over-extension) και της κλιμακούμενης οικονομικής δυσπραγίας.

Το "Χάσμα του Lipmann" κατά τον Σάμιουελ Χάντιγκτον, λαμβάνει χώρα όταν ένα κράτος αδυνατεί να εξισορροπήσει μεταξύ της συνισταμένης της εθνικής ισχύος (Overall National Power) και των δεσμεύσεων (Commitments) που έχει αναλάβει στο πλαίσιο της Εξωτερικής Πολιτικής, με αποτέλεσμα την αυξανόμενη πολιτική δυσαρέσκεια στο εσωτερικό πεδίο και κατ’ επέκταση τη δυνητική από-νομιμοποίηση της εξωτερικής πολιτικής του.

Αποτελεί συνεπώς μείζον ερώτημα, κατά πόσον η υφιστάμενη τουρκική ηγεσία δύναται να διατηρήσει (μεσοπρόθεσμα) τόσο την πρωτοβουλία και τα πρωτεία στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, όσο και άθικτες τις στρατηγικές της στοχεύσεις, καθώς η σημαντική συρρίκνωση της οικονομίας και οι αμερικανικές πιέσεις, δημιουργούν ένα ασφυκτικό πλαίσιο στο καθεστώς Ερντογάν, με το μεγαλεπήβολο όραμα της ατζέντας 2023 να ξεθωριάζει και τη στρατηγική ευελιξία του καθεστώτος να περιορίζεται.

Η υφιστάμενη τουρκική ηγεσία δέχεται πλέον έντονη αμφισβήτηση στο εσωτερικό, καθώς σύσσωμη η αντιπολίτευση την κατηγορεί για εσφαλμένη εκτίμηση των δεδομένων, για αυταρχισμό και για υπονόμευση των εθνικών συμφερόντων της Τουρκίας.

Τα τελευταία δημοσκοπικά δεδομένα δείχνουν καθίζηση του κυβερνώντος κόμματος, γεγονός που εντείνει την πολιτική αβεβαιότητα, καθώς πλέον τα κόμματα της αντιπολίτευσης συσπειρώνονται εναντίον της τουρκικής κυβέρνησης συγκροτώντας την Συμμαχία του Έθνους (Milliyet Ittifaki) έναντι του κυβερνητικού συνασπισμού της "Συμμαχίας του Λαού" (Cumhur Ittifaki).

H ενωμένη τουρκική αντιπολίτευση αναφέρεται αφενός στο εναλλακτικό πολιτικό πρόταγμα έναντι της ερντογανικής εξουσίας και αφετέρου υιοθετεί το εναλλακτικό στρατηγικό πρόταγμα για την Τουρκία μετά το 2023.

Βασική της αρχή είναι η κεμαλική κληρονομιά, ιδίως σε ό,τι αφορά τον εθνικισμό, τον ρεπουμπλικανισμό και τον επαναστατισμό, τρία από τα περίφημα "βέλη-αρχές" (Alti Ok) του κεμαλικού προτάγματος.

Παραταύτα, στο πλαίσιο της εξωτερικής πολιτικής, η "Συμμαχία του Έθνους" ενστερνίζεται μία εκ των γεωπολιτικών εκδοχών της τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης, αυτής που αποτελεί τον λεγόμενο δυτικοποιημένο ευρασιατισμό, συνδεόμενο με την κληρονομιά του πρώην υπουργού εξωτερικών Ισμαήλ Τζεμ, που προκρίνει την Τουρκία ως το στρατηγικό κέντρο της Ευρασίας και προϋποθέτει μια ειδική σχέση με την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα, χωρίς να απεμπολεί την ειδική σχέση που έχει αναπτυχθεί ήδη με τα κράτη της Ανατολής.

Το πρόταγμα που προκρίνεται από την αντιπολίτευση βρίσκει ήδη ευήκοα ώτα και δυνητική στήριξη σε κέντρα λήψης αποφάσεων του ευρω-ατλαντικού χώρου.
Το νέο πλαίσιο έχει αντιληφθεί ήδη ο Τούρκος Πρόεδρος ο οποίος αποπειράται να αναδιπλωθεί προσωρινά για να κερδίσει χρόνο ταυτόχρονα όμως δεν παρεκκλίνει από την εμπέδωση των τουρκικών τετελεσμένων του 2020.

Είναι χαρακτηριστικό πως παρά τις παλινωδίες και την εχθρική στάση της Τουρκίας προς τα ευρωατλαντικά συμφέροντα σε πλείστες περιπτώσεις, το μοτίβο αντιπαράθεσης - συνεργασίας εξακολουθεί να υφίσταται παρά τις σημαντικές δυσχέρειες.

Αυτό που δεν έχει καθοριστεί στην παρούσα φάση της διαπραγμάτευσης είναι το τίμημα και το αποδεκτό κόστος και για τις δύο πλευρές μιας πολυκύμαντης εταιρικής σχέσης που δοκιμάζεται διαρκώς.

Το στρατηγικό παίγνιο του Ερντογάν αναγνωρίζει την αλληλεπίδραση του εσωτερικού πεδίου με το εξωτερικό και επενδύει στην ικανότητα ανάληψης πρωτοβουλίας στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο (παραμένει ακόμα ο καθοριστικός πολιτικός παράγων), στην εξάντληση της δυναμικής της αντιπολίτευσης μέσω στοχευμένων ενεργειών απονομιμοποίησής της, ιδίως των πολιτικών προσώπων που αποτελούν δυνητικούς αντιπάλους (Ιμάμογλου).

Παράλληλα προκρίνει την απόκρουση των αμερικανικών πιέσεων μέσω της εκμετάλλευσης του ρευστού περιφερειακού περιβάλλοντος, της εκπεφρασμένης στροφής των ΗΠΑ στον Ειρηνικό, των τουρκικών τετελεσμένων στη διαμόρφωση της νέας διαγραφόμενης ισορροπίας ισχύος στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, προβάλλοντας τη γεωστρατηγική αξία της Τουρκίας στους ευρωατλαντικούς σχεδιασμούς.

Το υβριδικό δόγμα διατηρείται στο ακέραιο, όπως και η ενεργή πίεση (active suasion) παρά την φαινομενική αποκλιμάκωση, κατά της Ελλάδας και της Κύπρου μέσω των συνεχών υπερπτήσεων, των παραβιάσεων του Ελληνικού Εναερίου Χώρου και των παράνομων ενεργειών κατά της Κύπρου, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζει να επενδύει στην λανθάνουσα πίεση (latent suasion) που επιφέρει στον ελληνικό μηχανισμό εθνικής ασφάλειας, η συνεχιζόμενη επικρεμάμενη απειλή της περαιτέρω εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών ροών ως όπλο εξαναγκασμού (weaponizationofmigration) ταυτόχρονα σε Αιγαίο και Έβρο.

Καθώς η κρίση της οικονομίας βαθαίνει, περιορίζεται το περιθώριο επιλογών της ερντογανικής ηγεσίας. Το σενάριο ουσιαστικής επαναπροσέγγισης με τις ΗΠΑ, ώστε η Τουρκία να δύναται να δανεισθεί φθηνά μέσω IMF και να εξυπηρετήσει το εξωτερικό της χρέος (foreign debt), αποτελεί δυνητική εκδοχή, όχι όμως ευκταία για το προφίλ του Τούρκου Προέδρου, ενώ προσκρούει στο "αντίτιμο" των S-400 και την πιθανότητα σημαντικής "ρωγμής" στις τουρκο-ρωσικές σχέσεις.

Το αβέβαιο τοπίο που διαγράφεται στη γείτονα χώρα, προϊδεάζει για μια κίνηση υψηλού πλην ελεγχόμενου ρίσκου του Τούρκου Προέδρου στο πολιτικό/ διπλωματικό πεδίο, προς διατήρηση της πρωτοβουλίας στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και της τόνωσης του "τραυματισμένου" ηγετικού προφίλ του Ταγίπ Ερντογάν.

Σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η τουρκική υβριδική προσέγγιση θα συνεχιστεί με αυξομειώσεις, ενώ θα πρέπει να καταστεί σαφές στην ελληνική ηγεσία, πως η επιλογή της στρατιωτικής δράσης από την Άγκυρα, δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί υπό συγκεκριμένες συνθήκες, καθώς εμπεριέχεται στο τουρκικό φάσμα επιλογών ως αναπόσπαστο κομμάτι μιας δυναμικής διαδικασίας διαπραγμάτευσης (dynamic bargaining process) στο πλαίσιο της δημιουργίας τετελεσμένων (fait accompli), ενώ πιθανολογείται και ως έσχατη λύση σωτηρίας του γοήτρου (reputation) της τωρινής τουρκικής ηγεσίας, αν θεωρήσει ότι στερείται άλλης επιλογής.

Κωνσταντίνος Θ. Λαμπρόπουλος
Ανώτερος Στρατηγικός Αναλυτής, Εταίρος του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης
Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση