Η χαμένη νομιμότητα του πολιτικού Ισλάμ

Αυτό το έτος, η ισλαμιστική πολιτική έχει αντιμετωπίσει τεράστιες αποτυχίες σε δύο μεγάλες κυρίως μουσουλμανικές χώρες: την Αίγυπτο και την Τουρκία. Αλλά είναι πολύ νωρίς για να αποκλείσουμε το πολιτικό Ισλάμ ως έναν ικανό συμμετέχοντα – ακόμη και ως μια ηγετική δύναμη – σε μια πλουραλιστική δημοκρατία, σχολιάζει ο Timur Kuran, καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Duke.

Ένα χρόνο αφού ο Μοχάμεντ Μόρσι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας έγινε ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου, εκατομμύρια Αιγύπτιοι βγήκαν στο δρόμο, προκαλώντας το στρατιωτικό πραξικόπημα που τον ανέτρεψε. Η πολιτική ανικανότητα του Μόρσι και η έλλειψη οράματος για την αντιμετώπιση της οικονομικής κατάρρευσης θα ήταν αρκετή για να μειώσει την υποστήριξη στην κυβέρνησή του. Αλλά η απόρριψη του πλουραλισμού και η εφαρμογή μιας ισλαμικής δικτατορίας, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις προσπάθειές του να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια των Αδελφών Μουσουλμάνων και να θέσει εαυτόν πάνω από το δικαστικό σώμα της Αιγύπτου, αποδείχθηκε η καταστροφή του.

Παρομοίως, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), κυβερνά με έναν τρόπο που παρουσιάζει μια δεκαετία προόδου, μία που χαρακτηρίζεται από δυναμισμό της οικονομίας, ταχεία ανάπτυξη και  την υπαγωγή των ενόπλων δυνάμεων σε πολιτικό έλεγχο. Η πρόσφατη βίαιη καταστολή της κυβέρνησης Ερντογάν στις λαϊκές διαμαρτυρίες ενάντια στην σχεδιαζόμενη κατασκευή στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης κάνει την Τουρκία να μοιάζει με μια δικτατορία ενός κόμματος. Και ακόμα χειρότερα, ο Ερντογάν πέρασε εβδομάδες υπονομεύοντας τον πλουραλισμό μέσα από τις πολωτικές ομιλίες του που στιγμάτιζαν τους Τούρκους που δεν συμμερίζονται τον κοινωνικό συντηρητισμό του, ή την συγκεκριμένη ερμηνεία του για το Ισλάμ.

Δεδομένου ότι η Αίγυπτος και η Τουρκία είναι δύο από τις τρεις πολυπληθέστερες χώρες του ιστορικού πυρήνα του Ισλάμ (η τρίτη είναι το θεοκρατικό Ιράν), θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι οι τρέχουσες δυσκολίες τους έχουν καταστρέψει κάθε προοπτική συνδυασμού του πολιτικού Ισλάμ με την πλουραλιστική δημοκρατία. Αλλά οι καταστάσεις των δύο χωρών περιλαμβάνουν θεμελιώδεις διαφορές, όπως και οι προοπτικές για ανανέωση του πολιτικού Ισλάμ.

Στην Αίγυπτο, οι οικονομικές προκλήσεις είναι τόσο τρομερές και οι παραδόσεις της συναινετικής διακυβέρνησης τόσο ρηχές, που πιθανόν να είναι αδύνατο για οποιοδήποτε κόμμα να κυβερνήσει δημοκρατικά στο άμεσο μέλλον, πόσο μάλλον η Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία θα πρέπει να επανεφευρίσκει τον εαυτό της εντελώς. Και οι μη ισλαμιστές είναι ακόμη λιγότερο πιθανό να εμπιστεύονται το σκληροπυρηνικό κόμμα Νουρ των  σαλαφιστών – το ισλαμικό κόμμα που συμμετείχε στην ανατροπή του Μόρσι – για να διατηρήσουν τις δημοκρατικές αρχές.

Αντίθετα, το ΑΚΡ της Τουρκίας έχει ακόμα μια πιθανότητα της εκ νέου νομιμοποίησής του στα μάτια των προσβεβλημένων ψηφοφόρων του, γιατί η υποχώρηση της πολυφωνίας ταυτίζεται έντονα με τον ίδιο τον Ερντογάν. Στην πραγματικότητα, κάποια μεγάλα στελέχη του AKP, συμπεριλαμβανομένου και του επί χρόνια συνεργάτη του Ερντογάν, προέδρου της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ, πιστεύουν ότι κακοδιαχειρίστηκε άσχημα τις πρόσφατες διαδηλώσεις.

Αντικαθιστώντας τον Ερντογάν στην ηγεσία του κόμματος, το ΑΚΡ θα μπορούσε να διαχωρίσει τη θέση του από την εκστρατεία εξισλαμισμού του και να αποκαταστήσει τις δυνατότητές του ως μια δημοκρατική πολιτική δύναμη. Πολλοί ψηφοφόροι του ΑΚΡ ανησυχούν για την πολιτιστική σύγκρουση, έστω και μόνο επειδή απειλεί τα οικονομικά τους συμφέροντα. Ως εκ τούτου, μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε πιθανότατα να είναι αρκετή για να αποκαταστήσει ένα μεγάλο μέρος της απώλειας στήριξης στο ΑΚΡ και να ηρεμήσει τους αντιπάλους που φοβούνται ότι οι προσωπικές τους ελευθερίες θα συνεχίσουν να διαβρώνονται υπό την εξουσία του.

Μια ευκαιρία να αντικαταστήσουν τον Ερντογάν θα προκύψει το επόμενο έτος, όταν λήξει η θητεία του Γκιουλ. Ο Ερντογάν θέλει να αρνηθεί ο Γκιουλ μια δεύτερη θητεία, παίρνοντας τη θέση του στο πλαίσιο του νέου συντάγματος που θα μεταφέρει την πλήρη εκτελεστική εξουσία στον πρόεδρο. Με το να αρνηθούν την επιθυμία του, οι βουλευτές του AKP θα αποδυναμώσουν τη θέση του Ερντογάν, πιθανώς επιτρέποντας στο κόμμα να τον παραμερίσει.

Αν αυτό αποδειχθεί ανεπαρκές για να διώξει τον Ερντογάν από την εξουσία, το αυτοεπιβαλλόμενο όριο της πρωθυπουργικής θητείας του το 2015 θα επιτρέψει στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΑΚΡ να τον αναγκάσει να αποσυρθεί, απλά κρατώντας τον με τον λόγο του. Με το ΑΚΡ να έχει αποδείξει την αποδοκιμασία του για την αντιδημοκρατική συμπεριφορά του Ερντογάν, η νέα ηγεσία θα μπορούσε να αρχίσει να ξαναχτίζει τη νομιμότητά του ως ένα κόμμα που σέβεται τα δικαιώματα των μειονοτήτων.

Για να μην χάσει το δρόμο του και πάλι, το ΑΚΡ θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει την αιτία της μεταμόρφωσης του Ερντογάν σε έναν αυταρχικό αυτοκράτορα. Στις αρχές της πρωθυπουργίας Ερντογάν, είχε περιοριστεί από τον πρόεδρο, το δικαστικό σώμα και το στρατό, καθώς ήταν όλοι προσηλωμένοι στην προάσπιση του κοσμικού χαρακτήρα που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα της Τουρκίας. Πολύ πρόσφατα, το 2008, το ανώτατο δικαστήριο της Τουρκίας εξέτασε το κλείσιμο του ΑΚΡ για την παραβίαση της αρχής αυτής.

Αλλά οι αλλαγές στη σύνθεση του δικαστικού σώματος, η ένταξη του Γκιουλ στην προεδρία το 2008 και το 2010 η συνταγματική τροποποίηση που επέτρεπε στους στρατιωτικούς αξιωματούχους να δικαστούν από πολιτικά δικαστήρια συνέβαλαν στη σταδιακή χαλάρωση των περιορισμών στην εξουσία του Ερντογάν. Περισσότεροι από 400 στρατηγοί έχουν φυλακιστεί με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν πραξικοπήματα, σε πολλές περιπτώσεις με βάση προφανώς κατασκευασμένα στοιχεία. Ο Ερντογάν επίσης καταχράστηκε το νομικό σύστημα για να καταπνίξει την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και να καταστείλει την ελευθερία έκφρασης των πολιτών.

Σαφώς, οι πολιτικοί θεσμοί της Τουρκίας δεν διαθέτουν επαρκείς εγγυήσεις. Έχουν επιτρέψει την τεράστια συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια ενός ατόμου και της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας που ηγείται. Οι τούρκοι πολιτικοί πρέπει τώρα να εγγυηθούν την αυτονομία της δικαστικής εξουσίας και την πολιτική αμεροληψία, την αποκατάσταση της ελεύθερης έκφρασης για όλους τους πολίτες και να δημιουργήσουν ένα σύστημα ελέγχων και ισορροπιών για να αντικαταστήσουν τον στρατό από θεματοφύλακα του κοσμικού κράτους.

Η επίτευξη του τελευταίου στόχου θα απαιτήσει από το ΑΚΡ να παραιτηθεί από κάποια εξουσία εθελοντικά. Θα μπορούσε να πουλήσει τις απαραίτητες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις στη συντηρητική βάση του υποστηρίζοντας, σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, ότι οι Ισλαμιστές έχουν πολλά να κερδίσουν από την αποτελεσματική πολιτική ελέγχων και ισορροπιών, όπως και οι στόχοι της κοινωνικής μηχανής Ερντογάν. Τελικά, όπως κατέδειξε η ανατροπή του Μόρσι, η κοινή γνώμη μπορεί γρήγορα να στραφεί ενάντια σε ένα κυβερνών κόμμα, ιδιαίτερα σε μια οικονομική κρίση.

Η πρόσφατη εμπειρία της Αιγύπτου προσφέρει μια ματιά στο πιθανό μέλλον της Τουρκίας σε περίπτωση που αποτύχει να δημιουργήσει αποτελεσματικές πολιτικές εγγυήσεις. Ο Μόρσι ήταν σε θέση να κυβερνά  χωρίς περιορισμούς, καταπατώντας τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, γιατί το στρατιωτικό καθεστώς που ανέλαβε τον έλεγχο μετά την ανατροπή  του Χόσνι Μουμπάρακ το 2011 προγραμμάτισε προεδρικές εκλογές προτού υιοθετηθεί ένα σύνταγμα. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να ελπίζει η Μουσουλμανική Αδελφότητα ότι θα ανακτήσει την ευρεία αποδοχή, ως νόμιμος δημοκρατικός παίκτης, είναι με ένα σύνταγμα που θα περιλαμβάνει αξιόπιστους μηχανισμούς για τη διασφάλιση της πολυφωνίας και τη δέουσα διαδικασία.

Το πολιτικό Ισλάμ έχει φτάσει σε μια κρίσιμη καμπή στο δρόμο προς την δημοκρατική νομιμότητα. Η συνέχεια της προόδου του θα εξαρτηθεί από τη δέσμευση των δύο κορυφαίων πρεσβευτών του – του ΑΚΡ της Τουρκίας και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Αιγύπτου – να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν πολιτικά συστήματα που διασφαλίζουν τις βασικές δημοκρατικές αρχές της πολυφωνίας, της ελευθερίας και του κράτους δικαίου.

project-syndicate

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση