Το κρίσιμο σταυροδρόμι για τον Ερντογάν και οι ελιγμοί του

Του Κώστα Ράπτη

Από τη μια οι επιδείξεις δύναμης. Όπως η μεγάλη αεροναυτική άσκηση "Γαλάζια Πατρίδα" την οποία πραγματοποιεί μέχρι και σήμερα, Κυριακή, η Τουρκία σε Αιγαίο και ανατολική Μεσόγειο με τη συμμετοχή 87 πλοίων, 27 αεροσκαφών, 20 ελικοπτέρων, μη επανδρωμένων αεροσκαφών, δυνάμεων πεζοναυτών και βατραχανθρώπων, κ.ά. με πραγματικά πυρά. Μια άσκηση για την οποία αυτήν τη φορά η Τουρκία είναι μεν επικοινωνιακά φειδωλή, ωστόσο διόλου ασαφής ως προς το πολιτικό της νόημα. "Η Γαλάζια Πατρίδα είναι για εμάς το Αιγαίο, η Μεσόγειο και η Μαύρη Θάλασσα" αναφέρει χαρακτηριστικά το μήνυμα στην ιστοσελίδα του τουρκικού υπουργείου Άμυνας.

Από την άλλη, οι πιθανές προβοκάτσιες. Όπως το ανησυχητικό περιστατικό της περασμένης Πέμπτης οπότε πλοίο υπό σημαία Βρυξελλών με φορτίο άνω των 3.000 τόνων τσιμέντου προσάραξε στα ανοικτά της Ψερίμου, σε καιρινές συνθήκες παραδόξως ομαλές και με τον Αζέρο πλοίαρχο να αρνείται αρχικά τη βοήθεια των ελληνικών Αρχών. Μάλιστα τουρκική ακταιωρός έσπευσε στο σημείο, εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, σε μία κίνηση με συμβολισμούς Ιμίων 1996, αν και η κινητοποίηση του Λιμενικού Σώματος έδωσε τέλος στο επεισόδιο.

Κάπου ενδιάμεσα παρεμβάλλονται και οι κινήσεις αβροφροσύνης, όπως η τηλεφωνική επικοινωνία του Μεβλούτ Τσαβούσογλου με τον Νίκο Δένδια, μετά τους σεισμούς στη Λάρισα, οπότε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε στον Έλληνα ομόλογό του τη συμπαράσταση της χώρας του και την ετοιμότητά της να συνεισφέρει βοήθεια εφόσον προκύψει ανάγκη.

Και στο βάθος, η ασάφεια ως προς τις προθέσεις της Άγκυρας για τον αναμενόμενο νέο γύρο των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών που μέλλει να φιλοξενηθεί στην Αθήνα, σε συνέχεια αυτού που πραγματοποιήθηκε τον προηγούμενο μήνα στην Κωνσταντινούπολη μετά από διακοπή πέντε ετών, και ενώ η εδώ πολιτική ηγεσία δηλώνει ότι δεν θα συρθεί σε καμία διαπραγμάτευση με ατζέντα ευρύτερη από το θέμα της οριοθέτησης θαλάσσιων δικαιοδοσιών.

Αυτό είναι το πλαίσιο που ορίζει τα τελευταία 24ωρα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, σε μία συγκυρία κατά την οποία η χώρα του Ταγίπ Ερντογάν επιχειρεί, χωρίς να υποστείλει επί της ουσίας τις αναθεωρητικές της βλέψεις, να αναβαθμίσει την εικόνα της στο διεθνές ακροατήριο και δη το ευρωπαϊκό, εν μέσω της αβεβαιότητας που την περιβάλλει σε πολλά μέτωπα, με προεξάρχον το αναπάντητο ακόμη ερώτημα των επιλογών της νέας αμερικανικής κυβέρνησης για την ευρύτερη περιοχή και την Τουρκία ειδικότερα.

Έχει, βεβαίως, ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας την ικανοποίηση να έχει αποτρέψει, χάρη στην επανέναρξη των διερευνητικών επαφών και τη δρομολόγηση νέας πενταμερούς διάσκεψης για το Κυπριακό τον Απρίλιο (με καταλυτικό τον ρόλο της βρετανικής διπλωματίας που φέρεται ως εμπνευστής νέας φόρμουλας επίλυσης), κάθε πιθανότητα επιβολής κυρώσεων κατά της Τουρκίας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που πρόκειται να συνέλθει στα τέλη του μηνός. 

Σνομπάρισμα της Ε.Ε.

Είναι όμως η ίδια η Τουρκία η οποία, σε μιαν έμπρακτη δοκιμασία των ορίων της αξιοπιστίας της και της πρόσφατης "φιλο-ευρωπαϊκής" της στροφής, διατηρεί κάτω από την επιφάνεια ένα επίπεδο ελεγχόμενης έντασης στα ελληνοτουρκικά (λ.χ. με τις μηδαμινής πρακτικής αλλά μεγάλης συμβολικής σημασίας έρευνες του σκάφους "Τσεσμέ" στα διεθνή ύδατα του κεντρικού Αιγαίου), αλλά και ταπεινώνει παραδειγματικά την ευρωπαϊκή διπλωματία, αρνούμενη την ουσιαστική συμμετοχή της Ε.Ε. στην πενταμερή για το Κυπριακό.

Διαθέτει βέβαια πάντα ο Ταγίπ Ερντογάν το ευήκοον ους της καγκελαρίου Μέρκελ. Αυτής στην οποία και ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης κατέφυγε προχθές, ζητώντας της σε τηλεδιάσκεψη να μεταβιβάσει στον Τούρκο πρόεδρο κατά την επικοινωνία τους, που είχε προγραμματισθεί για χθες, το μήνυμα, όπως είπε, ότι "θα πρέπει η Τουρκία να παραμείνει μακράν προκλήσεων, πως θα πρέπει να αποφύγει οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει το στάτους κβο της Αμμοχώστου, πως θα πρέπει την ίδια ώρα, αν θέλει θετική ατζέντα, να δημιουργήσει εκείνες τις προϋποθέσεις που δεν θα παραγνωρίζει κανένα των κρατών μελών και πιο σημαντικά όσον αφορά το θέμα των προσφυγικών ροών επιτέλους να λάβει τέτοια μέτρα, έτσι ώστε να ανακοπούν".

Όμως η Άγκυρα δεν περιορίζεται στις δεδομένες θερμές σχέσεις της με το Βερολίνο και όσες άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες επιμένουν στη "θετική ατζέντα" με την Τουρκία. Ελίσσεται με στόχο την οριστική αποτροπή του "αποκλεισμού" της από την ανατολική Μεσόγειο και την εξεύρεση νέων ερεισμάτων ή, τουλάχιστον, την αδρανοποίηση δυνάμεων που την αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικά. 

Η επικοινωνία με Μακρόν

Η τηλεφωνική επικοινωνία που είχαν την Τρίτη οι Ταγίπ Ερντογάν και Εμανουέλ Μακρόν εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, καθώς μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο ο Τούρκος πρόεδρος αμφισβητούσε τη νοητική ευστάθεια του Γάλλου ομολόγου του, συμβούλευε τη Γαλλία να δώσει τη Μασσαλία στους Αρμενίους του Ναγκόρνο Καραμπάχ, αφού ενδιαφέρεται τόσο πολύ για την τύχη τους. και προειδοποιούσε ότι τα "κίτρινα γιλέκα" θα αντικατασταθούν από "κόκκινα γιλέκα" αν παραμείνει για καιρό στη θέση του ο ένοικος των Ηλυσίων.

Τώρα, πάλι, με αναφορά και στη συμπλήρωση εκατό ετών από την ιστορική συμφωνία Γαλλίας-Κεμάλ, ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας έκανε λόγο για τις δυνατότητες ανάπτυξης που παρουσιάζουν οι γαλλοτουρκικές σχέσεις και η ενδυνάμωση της συνεργασίας τους για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την προώθηση της περιφερειακής ασφάλειας και την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Βέβαια, συμβαίνει το ίδιο διάστημα η Γαλλία να δίνει το δικό της ηχηρό "παρών" στην περιοχή μας με την έλευση στην ανατολική Μεσόγειο της ναυαρχίδας του γαλλικού πολεμικού ναυτικού, του πυρηνοκίνητου αεροπλανοφόρου "Σαρλ ντε Γκωλ", το οποίο θα συνοδεύεται από ελληνική φρεγάτα για συνεκπαίδευση με ελληνικά μαχητικά και πολεμικά πλοία.

Επιπλέον, ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών, Ζαν Υβ Λε Ντριάν, τόνισε, μιλώντας σε κοινοβουλευτική επιτροπή, ότι ναι μεν "οι προσβολές έχουν σταματήσει και η γλώσσα είναι περισσότερο καθησυχαστική", αλλά το θετικότερο κλίμα είναι "εύθραυστο, διότι η λίστα των διαφωνιών είναι μακρά" και "χρειάζονται πράξεις", ενώ μέχρι τώρα παρακολουθούμε μόνο "φραστική δράση".

Ήδη από την ανταλλαγή επιστολών μεταξύ Ερντογάν και Μακρόν τον Ιανουάριο γίνεται πάντως σαφές ότι ο μεν Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να οικειοποιηθεί τη Γαλλία, ο δε ένοικος των Ηλυσίων, καίτοι λιγότερο ενθουσιώδης, αλλά υποχρεωμένος να συνυπολογίσει τη σχετική απομόνωσή του εντός της Ε.Ε., αλλά και να αξιοποιήσει με ευέλικτες κινήσεις οποιοδήποτε άνοιγμα θα προσφερόταν για την "επιστροφή" της χώρας του στον αλλοτινό χώρο αποικιακής κυριαρχίας της στην ανατολική Μεσόγειο. 

Ποιος ο ρόλος της Αιγύπτου;

Ακόμη πιο περίπλοκο όμως είναι το παιχνίδι που έχει κατά νου η Τουρκία με την (παραδοσιακή ανταγωνίστριά της για την περιφερειακή ηγεμονία) Αίγυπτο.

Κατά τη διάρκεια κοινών δηλώσεων με τον Γεωργιανό ομόλογό του, ο επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, απηύθυνε δημόσια έκκληση για συνυπογραφή οριοθέτησης θαλάσσιας δικαιοδοσίας ανάμεσα στη χώρα του και την Αίγυπτο. Ο ίδιος είχε αναφέρει κάτι παρόμοιο ήδη τον περασμένο Σεπτέμβριο, ενώ τη σκυτάλη πήρε τον Δεκέμβριο ο Ιμπραχίμ Καλίν, εκπρόσωπος και εξ απορρήτων σύμβουλος του Ταγίπ Ερντογάν.

Οι Τούρκοι ιθύνοντες με ικανοποίηση επισημαίνουν ότι το Κάιρο φρόντισε να μην παραβιάσει τα "δικαιώματα" της Τουρκίας με τις έρευνες και τις αδειοδοτήσεις εξόρυξης στις οποίες προχωρά στη θαλάσσια περιοχή της. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι η αρχική ελληνο-αιγυπτιακή οριοθέτηση σταματά στον μεσημβρινό πέραν του οποίου αναγκαστικά θα εμπλεκόταν στη διαπραγμάτευση η Τουρκία. Αλλά και η απειλή του Αιγύπτιου προέδρου Σίσι ότι η χώρα του θα επενέβαινε στρατιωτικά στη Λιβύη αν οι στηριζόμενες από την Τουρκία δυνάμεις προχωρούσαν ανατολικότερα της γραμμής Σύρτη-Τζούφρα δεν χρειάστηκε να υλοποιηθεί. Μοιάζει σαν και οι δύο πλευρές να έχουν πλήρη επίγνωση των ορίων της αντιπαράθεσής τους.

Πόσο έτοιμη είναι η Αίγυπτος να ανταποκριθεί σε αυτά τα ανοίγματα; Διασκεδάζοντας οποιονδήποτε φόβο ότι μπορεί να υπονομευθεί η τριμερής σύμπραξη Αθηνών-Λευκωσίας-Καΐρου, ο ηγέτης της Αιγύπτου στρατάρχης Σίσι είχε την Τετάρτη τηλεφωνική επικοινωνία με τον Κυριάκο Μητσοτάκη (με πρωτοβουλία του δεύτερου), στην οποία, όπως ανακοινώθηκε από αιγυπτιακής πλευράς, εκφράσθηκε επιθυμία εμβάθυνσης των ήδη στενών διμερών σχέσεων στους τομείς της ενέργειας, της ασφάλειας και του περιφερειακού συντονισμού. 

Και στη μέση το Ισραήλ

Τούτο όμως διόλου δεν αποκλείει την πιθανότητα η Αίγυπτος να διεκδικεί έναν περισσότερο περίπλοκο μεσολαβητικό ρόλο, αν αναλογισθεί κανείς ότι εξέφρασε (όπως αποκάλυψε η "Καθημερινή") ετοιμότητα να αναγνωρίσει τα νότια όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας, ενώ παράλληλα ενισχύει τις σχέσεις της με το Ισραήλ το οποίο επισκέφθηκε πρόσφατα Αιγύπτιος υπουργός, για πρώτη φορά μετά από πέντε χρόνια, και μάλιστα αυτός της Ενέργειας. Οι δύο πλευρές εξετάζουν συνεργασία στη μεταφορά φυσικού αερίου από ισραηλινά κοιτάσματα σε σταθμό υγροποίησης στην Αίγυπτο, σχέδιο που στερεί κάθε βιωσιμότητα από την περιλάλητο αγωγό EastMed.

Συνοψίζοντας: η επικοινωνιακή αξιοποίηση της "εκτόνωσης" στα ελληνοτουρκικά, τα ανοίγματα της Τουρκίας προς το Παρίσι και το Κάιρο, οι επαφές Ισραήλ-Αιγύπτου, αλλά και ο διορισμός Τούρκου πρεσβευτή στο Ισραήλ μετά από κενό άνω των δύο ετών, η συγκρότηση νέας κυβέρνησης εθνικής ενότητας στη Λιβύη, η χαρακτηριστική σιωπή της Άγκυρας μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης της CIA που ενοχοποιούσε ευθέως τον Σαουδάραβα διάδοχο για τη δολοφονία Χασόγκι στην Κωνσταντινούπολη και συνολικά η προσπάθεια επανασυμφιλίωσης του Κατάρ (στενού συμμάχου της Τουρκίας) με τους γείτονές του εντάσσονται στην ίδια μεγάλη εικόνα. Παρά τα πολλά προβλήματά της, η χώρα του Ταγίπ Ερντογάν έχει τη δεξιότητα, σε συντονισμό με ευρύτερες τάσεις, να ξεφύγει από την απομόνωση. 

Κινούμενη άμμος η τουρκική πολιτική σκηνή
Χωρίς δημοσκοπική πλειοψηφία οι κυβερνώντες

Έξω πάει περισσότερο καλά, απ' ό,τι μέσα. Ο Ταγίπ Ερντογάν βλέπει για πρώτη φορά στα χρονικά την πρόθεση ψήφου υπέρ του κόμματός του και των εθνικιστών συμμάχων του να μην ξεπερνά αθροιστικά το 45% στις δημοσκοπήσεις, ενώ ο "δείκτης ευτυχίας" των Τούρκων πολιτών βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας εικοσαετίας, γεγονός που σημαίνει ότι η πορεία προς τις εκλογές του 2023 (αυτές που θα σηματοδοτούσαν την ανάδυση μιας "νέας Τουρκίας" εκατό χρόνια μετά την ίδρυση της Τουρκίας Δημοκρατίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ) μετατρέπεται σε θρίλερ.

Τα σενάρια δίνουν και παίρνουν στην τουρκική πολιτική σκηνή, καθώς οι πάντες εκτιμούν ότι ο ένοικος του Παλατιού θα επιχειρήσει να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού προς όφελός του. Ήδη πληροφορίες θέλουν τον Ερντογάν να εξετάζει αλλαγή του εκλογικού νόμου, ώστε το όριο εισόδου στην Εθνοσυνέλευση να μειωθεί από το 10% στο 7% - ποσοστό ικανό να εξασφαλίσει την κοινοβουλευτική διάσωση του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης του συμμάχου Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αλλά ακόμη αρκετά υψηλό, ώστε να το υπερβούν οι Αλί Μπαμπτζάν και Αχμέτ Νταβούτογλου, οι οποίοι ηγούνται νεοσύστατων κομμάτων που προέκυψαν με αποχώρηση από τους κυβερνώντες ισλαμιστές. Παραμένει, βέβαια, το "πρόβλημα", ότι η μείωση του ορίου κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, το οποίο θεσπίστηκε σε εξωφρενικά υψηλό επίπεδο προκειμένου να αποτραπεί η αυτόνομη έκφραση της κουρδικής ψήφου, απαλλάσσει από το άγχος το φιλοκουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (HDP), το οποίο σε όλες τις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις κατόρθωσε να αντέξει, παρά την ποικιλότροπη στοχοποίησή του από τους κυβερνώντες. Φαίνεται, ωστόσο, ότι η "λύση" που προκρίνεται επ' αυτού είναι το να τεθεί το HDP εκτός νομιμότητας, όπως ζητά όλο και πιο έντονα ο Μπαχτσελί που συχνά "βγάζει τον λαγό" για λογαριασμό του Ερντογάν. 

Καταστολή και αποστασίες

Κάτι τέτοιο έρχεται ως φυσική συνέχεια των μαζικών συλλήψεων στελεχών του HDP μετά την πολύνεκρη επιχείρηση του τουρκικού στρατού κατά των ανταρτών του ΡΚΚ στην Γκάρα του βόρειου Ιράκ (η οποία και προκάλεσε διπλωματικό επεισόδιο με το, όλο και πιο ανήσυχο για τις διασυνοριακές φιλοδοξίες του Ερντογάν, Ιράν). Και πάντως εναρμονίζεται με την κλιμάκωση της καταστολής κάθε είδους διαφωνίας, η οποία οδήγησε το Freedom House να συμπεριλάβει πλέον τη γείτονα στις "ανελεύθερες χώρες", την ίδια ώρα που ο Τούρκος πρόεδρος εξαγγέλλει... θεσμικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Σε κάθε περίπτωση, το ολοένα και μεγαλύτερο πλησίασμα πτερύγων της αντιπολίτευσης που αρνούνταν να συμπορευτούν, όπως είναι το HDP και η κεμαλιστική αξιωματική αντιπολίτευση, αποτελεί μείζονα εξέλιξη, που όμως προκαλεί και κλυδωνισμούς στη δεύτερη, με αποστασίες βουλευτών υπό την υπόγεια ενθάρρυνση της συμπολίτευσης.

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση