Ο πόλεμος Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν και η εμπλοκή ΗΠΑ, Ρωσίας και Τουρκίας

Του James Stavridis 

Η "παγωμένη σύγκρουση" μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν έγινε εσχάτως πολύ θερμή. Εκείνο που μπορεί να φαντάζει για πολλούς Δυτικούς ως μια μικρής σημασίας σύγκρουση σε μια απομακρυσμένη γωνιά του κόσμου έχει στην πραγματικότητα σημαντικές επιπτώσεις ως προς την περιφερειακή ασφάλεια, τις αγορές ενέργειας και τις φιλοδοξίες δύο προβληματικών "ισχυρών ανδρών": του Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας.

Το ιστορικό

Η σύγκρουση, η οποία ανάγεται στην εποχή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, έχει ως επίκεντρο έναν μικρό θύλακα εθνικά Αρμενίων μέσα στο Αζερμπαϊτζάν ο οποίος ονομάζεται Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Η ορεινή αυτοανακηρυχθείσα δημοκρατία (η οποία δεν αναγνωρίζεται επίσημα ούτε καν από τον προστάτη της, την Αρμενία) έχει πληθυσμό 150.000 κατοίκων, ωστόσο είναι εξαιρετικά στρατιωτικοποιημένη.

Οι Αζέροι έχασαν τον έλεγχο της περιοχής σε μια σύγκρουση τη δεκαετία του 1990 η οποία κόστισε 30.000 ζωές και, παρά τις πολλές προσπάθειές τους, δεν μπόρεσαν να την κερδίσουν πίσω με διπλωματικά ή στρατιωτικά μέσα.

Στην εποχή μου στον Οργανισμό της Συνθήκης του Βόρειου Ατλαντικού (NATO), επισκέφθηκα και τις δύο χώρες αρκετές φορές. Η αντιπάθεια και η δυσπιστία κατέκλυζαν το κλίμα.

Οι δύο αρχηγοί των επιτελείων άμυνας εκείνη την εποχή μισούσαν ο ένας τον άλλο και, παρ’ όλο που και τα δύο έθνη ήταν εταίροι (χωρίς να είναι μέλη) του ΝΑΤΟ (και διατηρούσαν μικρές δυνάμεις στρατευμάτων στο Αφγανιστάν), το μόνο για το οποίο ήθελε να μιλήσει καθένας τους ήταν η διπροσωπία και η διαφθορά του άλλου.

Δυστυχώς, ο καθένας τους διοχέτευε με ακρίβεια την εθνική του "αλήθεια" προς τον γείτονά του στον Καύκασο. Καμιά πλευρά δεν φαινόταν πρόθυμη να κάνει πίσω έστω και μία ίντσα, κυριολεκτικά ή μεταφορικά.

Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών που υπηρετούσα στο ΝΑΤΟ, υπήρξαν μια σειρά από περιορισμένου χαρακτήρα στρατιωτικές πιέσεις από τους Αζέρους, οι οποίες αποκρούονταν εύκολα από τους Αρμένιους.

Οι εκτιμήσεις μας σε επίπεδο υπηρεσιών Πληροφοριών διαπίστωναν ότι οι Αρμένιοι ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα κέρδιζαν εάν τα πράγματα "σοβάρευαν" όσον αφορά τη σύγκρουση. Η Ρωσική Ομοσπονδία παρείχε όπλα και εκπαίδευση και στις δύο πλευρές, με τους Ρώσους να έχουν πράγματι μια καταπραϋντική επίδραση στην όλη σύγκρουση. Γνωρίζει κανείς όμως ότι τα πράγματα είναι άσχημα όταν ο Πούτιν αναλαμβάνει τον ρόλο του "ειρηνοποιού".

Η πρόσφατη κλιμάκωση

Σε αυτήν την τελευταία κλιμάκωση, ως συνήθως, και οι δύο πλευρές ισχυρίζονται ότι η άλλη επιτέθηκε πρώτη. Υπήρξαν ανταλλαγές πυρών τον Ιούλιο που οδήγησαν στον θάνατο 12 Αζέρων (οι περισσότεροι από αυτούς στρατιωτικοί). Τα θύματα πλησιάζουν τώρα τα 100.

Την Κυριακή, αμφότερες οι πλευρές κινητοποίησαν στρατεύματα και κήρυξαν στρατιωτικό νόμο. Την Τρίτη, η Αρμενία ανέφερε ότι ένα από τα αεροσκάφη της είχε καταρριφθεί από τουρκικό F-16. Η Τουρκία αρνείται την σχετική κατηγορία.

Υπάρχει έλλειψη πραγματικής ώθησης σε τρίτα κράτη να επέμβουν και να οδηγήσουν τις δύο πλευρές σε διαπραγματεύσεις για μια νέα κατάπαυση του πυρός, κάτι που βοήθησε να ηρεμήσουν τα πνεύματα στο παρελθόν, τουλάχιστον προσωρινά. Η σχετικά πιο πρόσφατη προσπάθεια μεσολάβησης, από τη λεγόμενη Ομάδα του Μινσκ, με τη Γαλλία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, κατέρρευσε το 2010.

Τουρκία και Ρωσία

Εκείνο που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο σε αυτήν την τελευταία έξαρση είναι ότι η Τουρκία και η Ρωσία έχουν ποντάρει ισχυρά σε διαφορετικά "άλογα" σε αυτή τη διαμάχη. Οι Τούρκοι αντιπαθούν τους Αρμένιους και υποστηρίζουν τους αδελφούς τους μουσουλμάνους του Αζερμπαϊτζάν. (Στην Αρμενία, οι αναμνήσεις σφαγών από τους Οθωμανούς Τούρκους πριν από έναν αιώνα παραμένουν σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης του εθνικού αφηγήματος). Η Ρωσία έχει επίσημη αμυντική συνθήκη και θερμές στρατιωτικές σχέσεις με την Αρμενία.

Λάβετε υπ’ όψη ότι τα υπόλοιπα κράτη τα οποία γειτνιάζουν με το πεδίο των μαχών είναι η ασταθής Γεωργία και ένας από τους πιο αποφασιστικούς εχθρούς της Αμερικής, το Ιράν, αλλά και ότι το πλούσιο σε πετρέλαιο Αζερμπαϊτζάν - με 7 δισεκατομμύρια βαρέλια αποδεδειγμένων αποθεμάτων και μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου - έχει ευάλωτους αγωγούς που περνούν μόλις 10 μίλια από τα σύνορα της Αρμενίας.

Μολονότι έχω μεταβεί στην περιοχή πολλές φορές όταν το θερμόμετρο της έντασης ήταν ψηλά, αυτή τη φορά τα πράγματα μοιάζουν επικίνδυνα διαφορετικά.

Η Ουάσινγκτον έχει εντελώς αποσπασμένη την προσοχή της λόγω των επικείμενων εκλογών. Η Τουρκία και η Ρωσία βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές (όπως και στη Συρία και τη Λιβύη). Και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι απορροφημένη από τον τελικό γύρο της υπόθεσης του Brexit και τις εντάσεις στη θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Το ΝΑΤΟ, το οποίο εξακολουθεί να έχει εταιρική σχέση τόσο με την Αρμενία και με το Αζερμπαϊτζάν, αναφέρει ότι "και οι δύο πλευρές θα πρέπει να σταματήσουν αμέσως τις εχθροπραξίες" και ότι δεν υπάρχει "καμία στρατιωτική λύση σε αυτήν τη σύγκρουση", ωστόσο δεν προσφέρει καμία συγκεκριμένη πρόταση.

Οι πιθανότητες μιας ειρηνικής διευθέτησης μοιάζουν ελάχιστες. Μια νέα έκδοση της Ομάδας του Μινσκ, η οποία θα περιελάμβανε την Τουρκία θα μπορούσε να δημιουργήσει εμπιστοσύνη για μια συμφωνία. Ο Πούτιν είναι κοντά στους ηγέτες και των δύο χωρών, παρόλο που η Ρωσία κλίνει έντονα προς την ομόδοξή της, χριστιανική Αρμενία.

Μια νέα "τριμερής";

Ίσως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Τουρκία, εάν συνεργάζονταν, θα μπορούσαν να πείσουν τις δύο πλευρές να απομακρυνθούν από την καταστροφική καθοδική πορεία την οποία φαίνεται να έχουν πάρει.

Μια προσέγγιση μπορεί να ξεκινήσει με κάποια συμβολική επιστροφή γης στους Αζέρους. Με μια δέσμευση και των δύο κρατών να αποφύγουν τη χρήση πυροβόλων όπλων και εκρηκτικών (όπως έκαναν η Κίνα και η Ινδία μετά την πρόσφατη μικρή σύγκρουση τους στη "γραμμή ελέγχου" στα σύνορά τους στα Ιμαλάια). Και - τέλος - με μια βήμα προς βήμα προσέγγιση για ένα νέο άνοιγμα των συνόρων. Βεβαίως, καμία από τις παραπάνω εξελίξεις δεν μοιάζει ιδιαίτερα πιθανή αυτή τη στιγμή.

"Ο Μαύρος Κήπος", ένα λαμπρό βιβλίο του 2003 από τον Thomas de Waal, εντοπίζει τις ρίζες της σύγκρουσης. Στις τελευταίες σελίδες του, ο συγγραφέας σημειώνει ότι "οποιαδήποτε δίκαιη λύση στη διαμάχη [του Ναγκόρνο-Καραμπάχ] θα συνεπάγεται οδυνηρούς συμβιβασμούς και από τις δύο πλευρές και θα πρέπει να εξισορροπεί ριζικά αντίθετες αρχές".

Προς το παρόν, τέτοιοι συμβιβασμοί φαντάζουν πολύ λιγότερο πιθανοί από έναν μικρό πόλεμο με δυνητικά μεγάλες συνέπειες.

Capital



Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση