Το συνταγματικό δημοψήφισμα στην Τουρκία: Απόλυτος θα είναι ο έλεγχος από τον Ερντογάν

Γράφει η Μελάνθη Λουκαΐδου

Τους τελευταίους μήνες στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Τουρκίας κυριαρχεί η συζήτηση γύρω από το νέο συνταγματικό πακέτο για το οποίο ο τουρκικός λαός θα προσέλθει την άνοιξη στις κάλπες έχοντας να επιλέξει ανάμεσα στο «Ναι» ή στο «Όχι».
Η συζήτηση για την τροποποίηση του συντάγματος, η οποία δικαιολογημένα ξεπερνά τα σύνορα της Τουρκίας καθώς ενδιαφέρει τόσο το περιφερειακό όσο και το ευρύτερο διεθνές περιβάλλον, αφορά την αλλαγή από το υπάρχον κοινοβουλευτικό σύστημα σε προεδρικό.
Οι αλλαγές στον νέο συνταγματικό αλλά και πολιτευτικό χάρτη της χώρας, οι επικρίσεις κατά του προτεινόμενου συντάγματος, η υπεράσπισή του από τους υπέρμαχους του ναι, καθώς επίσης και η τρέχουσα πολιτική και στρατιωτική κατάσταση εντός της Τουρκίας και της γειτνιάζουσας σε αυτή περιοχή, είναι στοιχεία τα οποία πρέπει να εξετασθούν.

Διαδικαστική πρακτική και νέες αρμοδιότητες προέδρου

Αρχικώς, πρέπει να σημειωθεί ότι η όλη διαδικασία του συζητώμενου δημοψηφίσματος καθορίζεται βάσει του Άρθρου 175 του τωρινού τουρκικού συντάγματος.[1] Βάσει του άρθρου αυτού, εάν η πρόταση για συνταγματική τροποποίηση υποστηρικτεί μεταξύ 330 και 367 ψήφων στο κοινοβούλιο (δηλαδή, από τα 2/3 του συνολικού βουλευτικού σώματος), τότε ο πρόεδρος οφείλει να προχωρήσει σε δημοψήφισμα. Στις 21 Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, 339 βουλευτές μεταξύ 550 υποστήριξαν την πρόταση.

Ακολούθως, η πρόταση πρέπει να δημοσιευθεί στην επίσημη εφημερίδα του κράτους και το δημοψήφισμα να διενεργηθεί την πρώτη Κυριακή μετά το πέρας μιας περιόδου εξήντα ημερών. Την περίοδο αυτή, μέχρι την άνοιξη ουσιαστικά του 2017, στην Τουρκία θα ισχύει ακόμη το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης το οποίο ανανεώθηκε για τρίτη συνεχή φορά στις 21 Ιουλίου του 2016[2]. Εν τω μεταξύ, το καθεστώς έκτακτης ανάγκης εξυπακούει ότι όλες οι συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις, είτε υπέρ του ναι, είτε υπέρ του όχι, μπορούν να πραγματοποιηθούν μονάχα αφού έχει εξασφαλιστεί κυβερνητική άδεια. Συνεπώς, μπορεί να αντιληφθεί κανείς την ενδεχόμενη δυσκολία με την οποία οι αντιπολιτευτικές ομάδες θα διενεργήσουν τη δική τους εκστρατεία.

Η ενενήντα-τεσσάρων χρόνων Τουρκική Δημοκρατία πλησιάζει σε μια από τις πιο καταλυτικές αλλαγές στη συνταγματική της ιστορία, αφού παρά το όποιο αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα, η χώρα εισέρχεται σε μια νέα πολιτική εποχή. Από κύκλους που εναντιώνονται στο «Ναι» γίνεται συχνά λόγος για το γεγονός ότι εάν το προεδρικό σύστημα γίνει δεκτό μέσω ισχυρής δημόσιας αποδοχής, τότε θα ανοίξει η πόρτα για ένα μοντέλο μιας υπάκουης κοινωνίας από τη μια σε μια αυταρχική κυβέρνηση από την άλλη.[3] Επίσης, οι νέες διαδικασίες που θα ακολουθούνται σε ολόκληρο τον πολιτικό και πολιτειακό βίο, θα είναι χρωματισμένες με τις συντηρητικές και ισλαμικές αξίες, οι οποίες δεν πρεσβεύουν στο εκατό τοις εκατό ολόκληρη την τουρκική κοινωνία.

Πιο συγκεκριμένα, το νέο σύνταγμα προβλέπει στη δημιουργία του θεσμού του αντιπροέδρου και στην κατάργηση του θεσμού του πρωθυπουργού από το 2019. Ο πρόεδρος θα δύναται να διορίζει και να απολύει υπουργούς ενώ θα μπορεί να διεκδικήσει την προεδρία μέχρι δυο θητείες πενταετούς διάρκειας η κάθε μία. Επιπλέον, παρά το ότι θα είναι ο αρχηγός κράτους θα μπορεί να διατηρεί την κομματική του ταυτότητα. Θα είναι, ασφαλώς, ο επικεφαλής της κυβέρνησης και θα μπορεί ταυτόχρονα να τερματίζει τη βουλευτική διαδικασία κατά το δοκούν. Επιπρόσθετα, οι βουλευτές της εθνοσυνέλευσης θα αυξηθούν από 550 σε 600 ενώ θα θα μειωθεί το όριο ηλικίας για βουλευτική υποψηφιότητα από τα 25 στα 18 χρόνια.[4]

Υποστήριξη και κριτική στο νέο σύνταγμα

Αξιωματούχοι και βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης υποστηρίζουν ότι οι προτεινόμενες τροποποιήσεις θα έχουν ως αποτέλεσμα μια ισχυρή και δυναμική ηγεσία, κάτι που μια σημαντική μερίδα του τουρκικού λαού έχει ταυτίσει ήδη με το πρόσωπο του ίδιου του Ερντογάν. Στον αντίποδα, οι έντονες επικρίσεις των υπέρμαχων του «Όχι» εδράζονται στο γεγονός ότι οι προτεινόμενες αλλαγές θα αποδυναμώσουν το θεσμό του κοινοβουλίου, δημιουργώντας ένα πολιτικό σύστημα χωρίς ισορροπίες το οποίο θα οδηγήσει σε καθεστώς ηγεσίας ενός και μόνο προσώπου.

Ο ιδρυτής του “Association of Civil Society Development Centre”, Levent Korkut, τόνισε ότι με την κατάργηση του δικαιώματος της βουλευτικής διαδικασίας κατά την οποία απαιτείται από κυβερνητικούς αξιωματούχους να εξηγήσουν πράξεις και πολιτικές πρακτικές που ακολουθούν, είναι πρακτικώς αδύνατο η βουλή να αναλάβει οποιαδήποτε αποφασιστική ενέργεια έναντι των προεδρικών επιλογών. Ωστόσο, υπέρμαχοι του ναι θεωρούν ότι το άνωθεν δικαίωμα της βουλής δεν είναι απαραίτητο και δεν ταιριάζει σε ένα σύστημα όπου ουσιαστικά η εκτελεστική εξουσία θα εκλέγεται απευθείας από το λαό.[5] Σε συνέντευξή του ο Levent Korkut, ο οποίος είναι ταυτόχρονα και καθηγητής νομικής στο Πανεπιστήμιο Medipol της Κωνσταντινούπολης, εξήγησε ότι εάν η επιτροπή έρευνας της τουρκικής εθνοσυνέλευσης αποφασίσει να στείλει τον πρόεδρο της χώρας ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν μια τέτοια πρόταση υποστηρικτεί από 400 βουλευτές.

Συνεπώς, το ίδιο το νέο σύνταγμα κάνει πρακτικώς αδύνατο για τη βουλή το δικαίωμα να καθαιρέσει ή έστω να καταγγείλει τον πρόεδρο. Για να καταστεί εφικτό να ληφθούν μέτρα εναντίον του προέδρου ή των υπουργών του, η εθνοσυνέλευση θα χρειάζεται τα 2/3 της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και αυτό μοιάζει απίθανο αφού η πλειοψηφία εντός βουλής και ο πρόεδρος θα ανήκουν στο ίδιο κόμμα.

Ανεξαρτησία ή εξάρτηση δικαιοσύνης;

Το τροποποιητικό πακέτο για το νέο σύνταγμα έχει δημιουργήσει έντονες συζητήσεις, μεταξύ άλλων, γύρω και από το ζήτημα της δικαιοσύνης στην Τουρκία. Ο επικεφαλής του τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Koc στην Κωνσταντινούπολη, Bertil Emrah Oder, θεωρεί ότι το Συμβούλιο Δικαστών και Εισαγγελέων της χώρας θα είναι ένας ακόμη παράγοντας ο οποίος θα επέλθει υπό την απόλυτη κυριότητα του προέδρου. Η αποστολή του εν λόγω συμβουλίου σχετίζεται τόσο με την αυτονομία όσο και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης στη χώρα.

Σύμφωνα με τον ίδιο, λοιπόν, σε ένα σύστημα όπου ο πρόεδρος ανήκει σε ένα από τα κοινοβουλευτικά κόμματα και ταυτόχρονα ασκεί επιρροή στο διορισμό των μελών του Συμβουλίου Δικαστών και Εισαγγελέων είναι πιθανό να προβλεφθεί ότι το συμβούλιο θα διακατέχεται τόσο από ιδεολογικές όσο και από πολιτικές και κομματικές τάσεις.[6] Αντιθέτως με τα λεγόμενα του Τούρκου πανεπιστημιακού, ο κύριος δικαστικός σύμβουλος του προέδρου Ερντογάν θεωρεί ότι το νέο σύνταγμα θα μετατρέψει την τουρκική δικαιοσύνη σε έναν εντελώς ανεξάρτητο θεσμικό φορέα.

Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθούν τα όσα υποστήριξε ο ηγέτης του κόμματος της αντιπολίτευσης CHP, Κεμάλ Κιλιντσντάρογλου, ο οποίος τόνισε ότι το δημοψήφισμα θα είναι ουσιαστικά επιλογή ανάμεσα στη δημοκρατία και σε ένα καθεστώς όπου θα ασκεί την απόλυτη εξουσία ένα και μόνο πρόσωπο. Ο ίδιος θεωρεί ότι το δημοψήφισμα της ερχόμενης άνοιξης δεν είναι κομματικό θέμα αλλά αφορά ολόκληρη την πατρίδα, την ανεξαρτησία της δικαστικής αρχής και εν γένει της δημοκρατίας.[7]

Πρόσφατες δημοσκοπήσεις και προβλέψεις

Μια πρώτη προσπάθεια πρόβλεψης των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος προέρχεται από πρόσφατες δημοσκοπήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στη γείτονα και μαρτυρούν ότι σε καμία περίπτωση δεν έχει αποσαφηνιστεί η επιλογή των Τούρκων ψηφοφόρων. Αναλυτικότερα, σε πρόσφατες δημοσκοπικές έρευνες η εταιρεία A&G έδωσε στο «Ναι» 52% ενώ η εταιρεία Metropoll έδωσε υπεροχή του «Όχι» σε ποσοστό 51%.

Βάσει των μέχρι στιγμής δεδομένων και παρατηρώντας τη δυναμική που επικρατεί στις βάσεις των πολιτικών κομμάτων της Τουρκίας, CHP (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα) και HDP (Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών) αναμένεται να υποστηρίξουν το όχι. Τα δυο σώματα μαζί υπολογίζονται στο 36% περίπου του συνολικού εκλογικού σώματος σύμφωνα με τις εκλογές του 2015.

Όσον αφορά το MHP (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης) τα δεδομένα περιπλέκονται περισσότερο. Κατ’ αρχάς, το κόμμα του Ντεβλέτ Μπαχτσελί αποτελεί τον κυριότερο υποστηρικτή του κυβερνώντος κόμματος στο εγχείρημα του δημοψηφίσματος. Το AKP (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) κατήρτισε τις προτάσεις για το νέο σύστημα υπό την υψηλή επιτήρηση και επίβλεψη των συμβούλων του προέδρου Ερντογάν χωρίς πολιτικό δημόσιο διάλογο, ωστόσο, η τελική μορφή του νέου συνταγματικού πακέτου ολοκληρώθηκε μόνο μετά την κλειστή συνάντηση με τον αρχηγό του MHP. Στις εκλογές του 2015 το ποσοστό του τελευταίου ανήλθε στο 12%, εντούτοις, δημοσκοπήσεις δίνουν ότι τουλάχιστον το μισό ποσοστό των υποστηρικτών του, αντιτίθενται στο νέο συνταγματικό πακέτο.[8]

Πέραν όμως των τριών αυτών κομματικών σχηματισμών, όλα φαίνεται να εξαρτώνται από το πώς θα επιλέξουν να ψηφίσουν οι υποστηρικτές του AKP, το 50% σχεδόν του εκλογικού σώματος, βάσει των εκλογών του ’15. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις στην Τουρκία δείχνουν ότι το 20% των ψηφοφόρων του AKP έχουν επιφυλάξεις για το νέο σύνταγμα. Στους ενδοιασμούς αυτούς πρωταγωνιστικό ρόλο έχει παίξει το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου αλλά κυρίως το τι ακολούθησε με τις μαζικές διώξεις και τις καταπιεστικές πρακτικές της τουρκικής κυβέρνησης.

Τα δυο στοιχεία τα οποία μοιάζουν ικανά να καθορίσουν την εκλογική τους συμπεριφορά είναι: πρώτον, το πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι τις αλλαγές στο νέο προεδρικό σύνταγμα. Υπάρχει η άποψη ότι μερικοί εξ αυτών ταυτίζουν το νέο σύστημα με την εικόνα που έχουν οι ίδιοι για την τουρκική κοινωνία, υπό την ηγεσία ενός ισχυρού, ισλαμιστή ηγέτη, ενώ υπάρχουν άλλοι που απορρίπτουν την ιδέα ενός πολιτικού αρχηγού που θα ελέγχει το ευρύ κοινό. Το δεύτερο στοιχείο είναι η ρητορική που επικρατεί στην Τουρκία για έναν «υπαρξιακό πόλεμο από ξένες δυνάμεις» οι οποίες θέλουν να καθορίσουν την τύχη της χώρας και συχνά γίνεται λόγος ότι βρίσκονται πίσω από τις τρομοκρατικές επιθέσεις. Το σενάριο αυτό εμπερικλείεται γύρω από τη λογική ότι η σταθερότητα είναι η μοναδική προτεραιότητα και στα μάτια εκατοντάδων χιλιάδων Τούρκων αυτή ταυτίζεται με τον ίδιο τον Ερντογάν.[9]

Συμπέρασμα

Παρά το γεγονός ότι υπέρμαχοι του όχι υποστηρίζουν ότι το νέο σύνταγμα θα μεταλλάξει την Τουρκία από ένα δημοκρατικό και πλουραλιστικό κράτος, όπου υπάρχει διαχωρισμός των εξουσιών, σε ένα πλειοψηφικό απολυταρχικό σύστημα, η κυβέρνηση έχει στην κατοχή της όλους τους πόρους που απαιτούνται για να πραγματοποιήσει την εκστρατεία υπέρ του ναι. Ο πρόεδρος Ερντογάν θεωρείται ένας χαρισματικός ηγέτης από μεγάλη μερίδα του τουρκικού λαού, ένας δυναμικός ρήτορας και ισχυρός κινητοποιητής των μαζών.

Για την αντιπολίτευση, «η εκστρατεία δεν θα λάβει χώρα σε ένα ελεύθερο περιβάλλον».[10] Δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο ηγέτης του HDP, Σελαχατίν Ντεμιρτάς, παραμένει στη φυλακή, την ίδια ώρα που τουρκικά μέσα λογοκρίνονται, δημοσιογράφοι φυλακίζονται, συγγραφείς και πανεπιστημιακοί παύονται των καθηκόντων τους. Για τον ίδιο τον Ερντογάν, ο οποίος ηγείται της Τουρκίας ως πρωθυπουργός και πρόεδρος τα τελευταία 14 χρόνια, το ναι θα δώσει την ευκαιρία να παραμείνει στην εξουσία μέχρι και το 2029. Οι επόμενες εκλογές είναι προγραμματισμένες για το 2019, τη χρονιά που η τωρινή θητεία του τελειώνει. Εάν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι όχι, αυτό θα σημάνει την πρώτη μεγάλη και ουσιαστική ήττα του, αφού από το 2002 έχει νικήσει κάθε πολιτική αναμέτρηση που έχει δώσει στο εσωτερικό της τουρκικής πολιτικής σκηνής (ενδεικτικά: διαμάχη με Γκιουλέν, απομάκρυνση Γκιούλ, Νταβούτογλου, εκκαθαρίσεις σε δημόσια αξιώματα, στράτευμα, αστυνομία).

Το κουρδικό πρόβλημα το οποίο παραμένει ανοικτό (και εντός και εκτός Τουρκίας), οι τρομοκρατικές επιθέσεις, καθώς επίσης και ρητορικές για τα δυτικά σύνορα της χώρας, αναφορικά με τα «δικαιώματα» της Άγκυρας σε Αιγαίο και αυτοαποκαλούμενες διαφιλονικούμενες περιοχές, είναι παράγοντες που όσο παραμένουν ανοικτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ικανοποιηθεί η εθνικιστική αλλά και ισλαμιστική πτέρυγα της κοινωνίας, η οποία είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη για να επέλθει η απαιτούμενη πλειοψηφία υπέρ του ναι στο δημοψήφισμα της άνοιξης.

* Η Μελάνθη Λουκαΐδου είναι πτυχιούχος του ΕΚΠΑ «Γεωπολιτική & Ασφάλεια σε Τουρκία και Μέση Ανατολή» και δόκιμη ερευνήτρια στον Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης(ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ) του ΙΔΙΣ.

[1] Koylu, H., “Turkish constitutional reform: Five important points”, Deutsche Welle, 21/1/2017, http://bit.ly/2lt2Z32
[2] Ibid.
[3] Bayramoglu, A., “Will presidential referendum kill Turkey’s democracy?”, Al-Monitor, 23/1/2017, http://bit.ly/2k15g8r
[4] Jenkins, G. H., “Turkey’s proposed constitutional changes and Erdogan’s forever war”, The Turkey Analyst, 14/12/2016, http://bit.ly/2kMO3xR
[5] Bora, B., “’Turkey’s constitutional reform: All you need to know”, Al Jazeera, 17/1/2017, http://bit.ly/2lvtvcS
[6] Ibid.
[7] Hurriyet Daily News, “Democracy will be put to vote in referendum, main opposition leader says”, 7/2/2017, http://bit.ly/2k7UGNQ
[8] Bayramoglu, A., op.cit.
[9] Ibid.
[10] Ibid.

Πηγή MIgnatiou


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου  

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση