Η Ελλάδα, η Ρωσία και η πολιτική της ταπείνωσης

Η επίλυση διεθνών συγκρούσεων εκτός από τη λογική και τα συμφέροντα έχει να κάνει και με συναισθήματα. Η πληγωμένη εθνική περηφάνια των Ελλήνων και η υπόσχεση Τσίπρα. Ο ρόλος των συμβόλων στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές.

Του Gideon Rachman

Αμέσως πριν εκλεγεί πρωθυπουργός της Ελλάδας τον Ιανουάριο, ο Αλέξης Τσίπρας έδωσε μια υπόσχεση στους ψηφοφόρους: «Τη Δευτέρα θα σταματήσει η εθνική ταπείνωση. Θα τελειώσουμε με τις διαταγές από το εξωτερικό».

Όσοι μπαίνουν στον πειρασμό να αντιμετωπίσουν αυτήν την έμφαση στην εθνική ταπείνωση ως μια ελληνική ιδιαιτερότητα καλά θα κάνουν να δουν τι γίνεται και σε άλλα σημεία του πλανήτη. Όταν σκέφτομαι τα τέσσερα διεθνή θέματα για τα οποία έχω γράψει περισσότερο την τελευταία χρονιά -τη Ρωσία, την ευρωζώνη, τη Μέση Ανατολή και την ανατολική Ασία-, ένα στοιχείο που τα συνδέει όλα είναι η ρητορική της εθνικής ή της πολιτιστικής ταπείνωσης.

Μία από τις πρώτες κινήσεις του Τσίπρα ως πρωθυπουργού ήταν να επισκεφτεί μνημείο Ελλήνων ανταρτών που εκτελέστηκαν από τους ναζί το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κίνηση αυτή είχε να κάνει με την εθνική περηφάνια: να υπενθυμίσει στους ψηφοφόρους τον ηρωισμό του παρελθόντος και ταυτόχρονα να επιστρέψει ένα μέρος της ταπείνωσης στους Γερμανούς, τους ηγέτες των πιστωτών της ευωζώνης.

Η ελληνική κυβέρνηση ήρθε στην εξουσία υποσχόμενη να μειώσει ριζικά το χρέος της χώρας και να εγκαταλείψει τη λιτότητα. Αλλά παρά το γεγονός ότι η συγκρουσιακή προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ πέτυχε ελάχιστα στην επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων, αυτή η επίδειξη ανυπακοής ικανοποίησε τους Έλληνες ψηφοφόρους. Τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ στις δημοσκοπήσεις ανέβηκαν, ακόμα και καθώς συρρικνώνονταν οι καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών.

Η αντιπαράθεση της Ρωσίας με τη Δύση, όπως και η σύγκρουση της ελληνικής κυβέρνησης με τους πιστωτές, θρέφεται από ένα αίσθημα πληγωμένης εθνικής υπερηφάνειας. Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν και οι Ρώσοι αξιωματούχοι της γενιάς του υπηρετούσαν κάποτε ένα πολύ μεγαλύτερο και ισχυρότερο έθνος, τη Σοβιετική Ένωση.

Τώρα ο κ. Πούτιν επιμένει πως η σύγχρονη Ρωσία πρέπει να συνεχίσει να αντιμετωπίζεται σαν μια μεγάλη δύναμη. Αν και οι φαινομενικοί λόγοι για την επέμβαση στην Ουκρανία έχουν να κάνουν με την υπεράσπιση πολύ συγκεκριμένων συμφερόντων -ναυτικών βάσεων, αγορών και συνόρων-, η ρητορική της Μόσχας κρύβει ένα αίσθημα εθνικής ταπείνωσης. Η Ρωσία, επιμένει, δεν μπορεί να παραμερίζεται και να αγνοείται.

Οι Ρώσοι θα δείξουν πως δεν μπορούν να άγονται και να φέρονται από τους υπερόπτες Αμερικανούς. Ο κ. Πούτιν βουτά πολύ πίσω στο παρελθόν για να επικαλεστεί το πνεύμα των πιο ιστορικών στιγμών του έθνους: τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο του 1940. Και αξιωματούχοι θριαμβολογούν για το πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας ως ένα «τοτέμ» του κύρους της υπερδύναμης και έναν λόγο για να τους φοβούνται οι υπόλοιποι.

Ένα αίσθημα εθνικής ταπείνωσης είναι κομβικό και στην προσέγγιση της Κίνας με τον έξω κόσμο. Τα ιστορικά εγχειρίδια και το εθνικό μουσείο στο Πεκίνο είναι επικεντρωμένα στον «αιώνα της ταπείνωσης», που διήρκεσε από την πρώτη επαφή με τον δυτικό ιμπεριαλισμό το 1840 ως την ήττα της Ιαπωνίας το 1945. Το μήνυμα που μεταφέρεται στους νέους είναι πως μια αδύναμη Κίνα ταπεινώθηκε και λεηλατήθηκε από τις ξένες δυνάμεις. Η σύγχρονη Κίνα, τους λένε, δεν θα στριμωχθεί ποτέ στη γωνία.

Ο πρόεδρος Ξι Τζινπίνγκ ζητά ένα «νέο τύπο σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων». Είναι ένα αίτημα η Κίνα να αντιμετωπίζεται ως ίση απέναντι στις ΗΠΑ.

Την ιδέα ότι η Δύση καταπίεσε και ταπείνωσε τους μουσουλμάνους την έχουν εκμεταλλευτεί και οι ισλαμιστές τζιχαντιστές. Το 2003, ο Τομ Φρίντμαν, αρθρογράφος των New York Times, επισήμανε μια ομιλία με το στοιχείο αυτό από τον τότε πρωθυπουργό της Μαλαισίας, Μαχαδίρ Μοχάμαντ, και υποστήριξε πως «η πιο υποτιμημένη δύναμη στις διεθνείς σχέσεις είναι η ταπείνωση». Σύμφωνα με τον κ. Φρίντμαν το αίσθημα ταπείνωσης βρισκόταν πίσω τόσο από την παλαιστινιακή αντίσταση κατά του Ισραήλ όσο και από το ένοπλο αντάρτικο κατά της αμερικάνικης κατοχής στο Ιράκ.

Όταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις στη Μέση Ανατολή το 2011, φάνηκε πως πολλοί Άραβες είχαν αποφασίσει ότι οι δικές τους κυβερνήσεις ήταν η πραγματική αιτία για τη δυστυχία και την ταπείνωσή τους. Από τότε ωστόσο, έγινε και πάλι της μόδας να κατηγορούν τους ξένους και τη Δύση. Η κυβέρνηση του Ιράν και οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους και του Λεβάντε μισούν θανάσιμα η μια πλευρά την άλλη, αλλά μοιράζονται μια ρητορική που υπόσχεται να απορρίψει την ταπείνωση από τη Δύση, είτε είναι το Ιράν που επιμένει στο δικαίωμά του να έχει ένα πυρηνικό πρόγραμμα ή το ΙΚΙΛ που κάνει κήρυγμα κατά των δυτικών αξιών.

Στο πέρασμα των χρόνων, διάφοροι θεωρητικοί και φιλόσοφοι έχουν γράψει για το ρόλο της περηφάνιας και της ταπείνωσης στα ανθρώπινα πράγματα. Ο Ζαν Ζακ Ρουσό, ο φιλόσοφος του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, υποστήριξε ότι η πηγή της διαφθοράς του ανθρώπου βρίσκεται στην ανθρώπινη επιθυμία να αναγνωριστεί ως ανώτερος των άλλων. Η ανησυχία για το κύρος (που δεν την αποκαλούσε έτσι ο Ρουσό) ήταν η ρίζα πολλών δεινών.

Αιώνες αργότερα, οι «ρεαλιστές» θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων, υποστήριξαν ότι τα κράτη κινητοποιούνται από πολλά από τα ίδια συναισθήματα που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους. Οι ρεαλιστές τόνισαν τη δίψα του κράτους για ισχύ. Η άλλη πλευρά του συναισθήματος αυτού είναι η απόγνωση να αποφευχθεί η έλλειψη ισχύος και η ταπείνωση που την ακολουθεί.

Η σημασία όλων των παρά πάνω είναι πως η επίλυση διεθνών συρράξεων έχει να κάνει εκτός από τη λογική και τα συμφέροντα και με συναισθήματα.

Πολλές φορές η απαιτούμενη παραχώρηση για την αντιμετώπιση ενός συναισθήματος εθνικής ή πολιτιστικής ταπείνωσης μπορεί να είναι αδύνατη. Κανείς δεν θα συναινέσει σε ένα χαλιφάτο για να φροντίσει τα πληγωμένα συναισθήματα του ΙΚΙΛ. Αλλά κάποιες φορές οι κινήσεις που απαιτούνται για την αποκατάσταση της εθνικής περηφάνιας μπορεί να είναι αρκετά μικρότερες. Η Ελλάδα δεν φαίνεται να έχει κερδίσει σημαντικές παραχωρήσεις από τους δανειστές της.

Σε κάθε περίπτωση, μια επίδειξη εθνικής ανυπακοής φαίνεται να ηρεμεί τους Έλληνες για την ώρα. Ενώ η Δύση αναλογίζεται μια επικίνδυνη σύγκρουση με τη Ρωσία και τη φιλόδοξη Κίνα, μπορεί να έχει κατά νου πως μερικές φορές τα σύμβολα έχουν τόσο μεγάλη σημασία όσο και η ουσία.

Πηγή Financial Times


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση